Pangutana
Aduna ba gayuy Hesus?
Tubag
Sa matipohon nga paagi, sa dihang gipangutana ang maong pakisusi, naghatag ug higayon ang maong pangutana nga matubag apil ang mga butang nga “gawas sa Bibliya.” Wala kita mouyon sa panghunahuna nga ang Bibliya dili mahimong isipon nga kakuhaan sa pagmatuod (ebidensya) alang sa pagka-anaa ni Hesus. Ang Bag-ong Tipan adunay gatosan nga tinubdan sa kasayoran mahitungod kang Hesu Kristo. Aduna kadtong nagpiho sa kadugayon sa sinulat sa mga Ebanghelyo ngadto sa ikaduhang siglo A.D. (anno domini: sa tuig sa atong Ginoo), kapin usa ka gatos ka tuig human sa kamatayon ni Hesus. Bisan pa kon maoy kahimtang (nga kon diin makusganon natong gilantugi), mahitungod sa karaang pagmatuod, ang mga sinulat nga wala gayod moabot sa gidugayon nga duha ka gatos ka tuig human ang usa ka panghitabo nahitabo giisip kini nga kasaligan gayud nga pagmatuod (ebidensya). Dugang pa, ang hilabihang dakong bahin sa mga magtutuo (Kritohanon man o dili Kristohanon), motugot nga ang mga Sinulat ni Pablo (sa labing kubos ang pipila kanila) nga si Pablo gayud ang nagsulat sa tungatunga sa unang siglo A.D., wala gayod moabot sa kakap-atan ka tuig human sa kamatayon ni Hesus. Mahitungod sa karaang sinulat agi sa kamot (manuskrito) nga pagmatuod, talagsaong lig-on nga pagmatuod (pruweba) sa pagka-anaa sa usa ka tawong ginganlan ug Hesus sa Israel duol sa unang gatosan ka tuig A.D.
Mahinungdanon usab nga mahatagan ug pagtagad nga sa A.D. 70, ang mga Romano nakig-gubat ug giguba ang Jerusalem ug ang hapit lukop sa Israel, samtang gipangpatay ang mga lumolopyo didto. Ang kinatibuk-an sa mga siyudad gipangsunog hangtod maugdaw sa patukoranan niini. Dili na angayng katingad-an nga daghan sa mga butang nga makapamatuod sa pagka-anaa ni Hesus nawala. Daghan sa mga saksi ni Hesus lagmit gipamatay. Ang maong mga kamatuoran hayan nakapapugong sa kidaghanon sa mga nahabilin nga mga saksi mahitungod kang Hesus.
Sanglit ang pagpangalagdan ni Hesus sa dakung bahin kutob lang sa daw dili mahinungdanon nga dapit sa sook sa Imperyo sa Roma, usa ka makapahibulong nga gidaghanon sa kasayuran mahitungod kang Hesus makuha gikan sa sekyular (kalibutanon) nga hinguhaan sa kasaysayan. Pipila sa mga mas mahinungdanong makasaysayanong pagmatuod kang Hesus naglangkob sa mga mosunod:
Ang unang siglo nga Romanong Takitus, nga giisip nga mas tukma nga magsusulat sa kasaysayan sa karaang kalibotan, naghisgot sa mga matuotuohong “Kristiyano” (gikan sa pulong nga Kristus, ang Latin nga hubad sa pulong nga Kristo) nga nag-antus sa ilalom ni Pontio Pilato sa panahon sa paghari ni Tiberio. Si Suetonio, ang pangulong kalihim alang kang Emperador Hadrianus nagsulat nga adunay usa ka tawo nga ginganlag Krestus (Kristo) nga nabuhi panahon sa unang siglo (Makasaysayanong Talaan 15.44)
Si Flavio Josepos mao ang labing inilang Hudyo nga magsusulat sa kasaysayan. Sa iyahang sinulat nga giulohan ug Mga Kakaraanan (Antiquities) iyang gitumbok si Santiago, “nga igsoon ni Hesus, nga gitawag nga Kristo.” Adunay lalisonon nga bersikulo (18:3) nga nagkanayon, “Karon dihay panahon nga si Hesus, usa ka maalamon nga tawo, kon subay man ugaling sa balaod nga tawgon siyang usa ka tawo. Tungod siya maoy nigama ug mga katingalahang mga buhat… siya mao [ang] Kristo… mipakita siya kanila nga buhi na usab sa ikatulo ka adlaw, ingon sa gipanagna sa mga balaang propeta kini lakip ang napulo ka liboan pang mga katingalahang butang nga mahitungod kaniya.” Sa usa ka paghulagway mabasa, “Niadtong panahona dihay maalamon nga tawo nga ginganlag Hesus. Ang iyang gawi maayu ang inila nga ligdong. Ug daghang mga tawo gikan sa mga Judio ug sa ubang mga nasod ang nahimo niyang mga tinun-an. Si Pilato naghukom alang kaniya nga ilansang sa krus aron mamatay. Apan kadtong nahimo niyang mga tinun-an wala mibiya sa ilang pagka tinun-an. Sila misibya nga siya mipakita kanila human sa tulo ka adlaw gikan sa paglansang sa krus, ug mao nga siya buhi; sa pagdason, tingalig siya mao ang Mesiyas, sumala sa giasoy nga mga katingalahang butang sa mga propeta.”
Si Hulyo nga Aprikano mikutlo sa manunulat ug kasaysayan nga si Talos (Thallos) diha sa panaghisgot mahitungod sa kangitngit nga misunod human sa paglansang kang Kristo (Nagpabilin nga Mga Sinulat, 18).
Ang mas Manghod nga Plinius, diha sa Mga Sulat 10:96, misulat sa mga panagsimba sa mga nahaunang mga Kristohanon apil ang kamatuoran nga ang mga Kristohanon nagasimba kang Kristo isip Diyos ug mao nga sila mga maayo ug pamatasan, ug iyang gilakip ang pagtumbok sa mahigugmaong salosalo ug sa Balaang Panihapon.
Ang Talmud sa Babilonia (Sanhedrin 43a) mipamatuod sa paglansang kang Kristo sa bisperas sa kasaulogan sa Pasko sa Pagsaylo ug ang pagpasangil batok kang Kristo nga Siya nagbansay sa pagpamarang ug nagadasig sa pagbiya sa pagtuo sa Hudyo.
Si Lukianos sa Samosateos usa ka manunulat nga Grego sa ikaduhang siglo nga maoy miangkon nga si Hesus ginasimba sa mga Kristohanon, mipaila ug mga bag-ong pagtulon-an, ug gilansang sa krus alang kanila. Siya miingon nga ang mga pagtulon-an ni Hesus naglakip sa panag-igsoonay sa mga magtotoo, ang pagkamahinungdanon sa pagkakinabig, ug ang pagkamahinungdanon sa paglimod sa ubang mga diyos. Ang mga Kristohanon nagkinabuhi sumala sa mga pamalaod ni Hesus, nagatuo nga sila adunay kinabuhng dayon, ug inila nga adunay pagyam-id sa kamatayon, adunay kinaugalingong matinuohon nga kasibot, ug pagsalikway sa mga maayong butang nga yutan-on.
Si Mara Bar-Serapion mipamatuod nga si Hesus maalamon ug putli nga tawo, giisip sa kadaghanan nga mamahimong hari sa Israel, gipapatay sa mga Hudyo, ug nagpabiling buhi diha sa mga pagtulon-an sa iyang mga sumusunod.
Unya ania kanato ang tanang sinulat sa mga Nostiko (Ang Ebanghelyo sa Kamatuoran, Ang Apokripon ni Juan, Ang Ebanghelyo ni Tomas, Ang Tratado sa Pagkabanhaw, ug uban pa) nga naghisgot kang Hesus.
Sa pagkatinuod, kulang ug diyotay nalang ug magama na nato pag-usab ang ebanghelyo gikan lamang sa mga dili Kristohanong tinubdan sa kasayuran: Si Hesus gitawag nga Kristo (Hosefo), mihimo ug salamangka, nangulo sa Israel ngadto sa bag-ong mga pagtulon-an, ug gibitay sa pagsaulog sa Pasko sa Pagsaylo alang kanila (Ang Talmud sa taga-Babilonia), sa Hudea (Takitos), apan miangkon nga Siya Diyos ug Siya mobalik (Eliasar), nga kon diin gituohan sa Iyang mga sumusunod, nga ginasimba Siya isip Diyos (Plinius nga Manghod).
Adunay hilabihang tigpamatuod alang sa pagka-anaa ni Hesu Kristo, sa kalibutanon ug sa kasaysayan sa bibliya. Tingali, ang pinakadakong tigpamatuod nga anaay Hesus mao ang kamatuoran nga liboan ka mga Kristohanon sa unang siglo A.D., lakip ang napulo ug duha ka mga apostoles, andam ihatag ang ilang kinabuhi isip martir alang kang Hesu Kristo. Ang mga tawo andam mamatay alang sa ilang gituohan nga tinuod, apan walay bisan kinsa nga andam mamatay alang sa usa ka butang nga ilang nahibaloan nga bakak.
English
Aduna ba gayuy Hesus?