Pangutana
Aduna bay bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran?
Tubag
Aron masabtan ang bug-os o malukpanon nga kamatuoran, atong sugdan pinaagi sa pagpasabot unsa ang kamatuoran. Ang kamatuoran, sumala sa diksyonaryo (kapulongnan), maoy usa ka “kauyonan sa katinuoran o kaunsaan; usa ka pamahayag nga napamatud-an o nadawat isip tinuod.” Ang ubang tawo moingon nga walay tinuod nga kaunsaan, kondili mga panglantaw ug mga opinion (panahom) lamang. Ang uban mulantugi nga adunay bug-os nga reyalidad (kamatuod) o kamatuoran.
Usa ka panglantaw nagaingon nga walay bug-os nga makapahulgway sa reyalidad (kamatuod). Kadtong nagahupot ani nga panglantaw nagatuo nga ang tanang butang kalambigitan sa laing butang, ug busa walay aktwal (lihoknon) nga reyalidad (kamatuod). Tungod niana, sa katapusan, wala gayuy bug-os nga moralidad, walay kagamhan nga mohukom kon ang usa ka lihok positibo o negatibo, maayu o dautan. Kini nga panglantaw motultol ngadto sa “kinahimtang nga etika (pamatasan),” ang pagtoo nga ang maayu ug dautan nagdepende sa kahimtang. Walay sakto o sayop; busa, bisan unsay bation o daw sakto anang taknaa ug sa maong kahimtang mao sakto. Syempre, ang kinahimtang nga etika (pamatasan) motultol ngadto sa sugpayon (kinaugalingon), “ug unsa ray maayo sa ilang pamati” nga mentalidad ug estilo sa panginabuhi, nga adunay makaguba nga epekto sa katilingban ug mga tawo. Mao kini ang human sa modernism, nagahimo ug usa ka katilingban nga nagaisip sa tanang mga mithi, tinuohan, pagkinabuhi, ug ginaangkon nga kamatuoran ingon nga parehas katinuod.
Ang laing panglantaw nagahupot nga aduna gayuy bug-os nga mga kamatuod ug mga patukoranan nga nagapasabut unsa ang tinuod ug unsa ang dili. Busa, matino ang mga lihok kon sakto ba o sayup pinaagi sa kon giunsa sila nasukod niadtong mga bug-os nga patukoranan. Kung walay kabug-osan, walay kamatuod, ang kasamok mosunod. Tan-awa pananglitan ang balaod sa grabidad (kabutaran). Kung walay kabug-osan, dili nato matino kung makalingkod o makatindog ba kita sa usa ka dapit sa dili pa kita modesisyon nga molihok. Og kon ang duha dugangan ug duha dili kanunay moresulta ug upat, ang sangpotanan niini sa sibilisasyon (buhilaman) makatalagmanon. Ang mga pamalaod sa siyensya (alamdag) ug pisika (alamiya) mamahimong dili hinungdanon, ug ang komersyo mamahimong imposible. Unsa kaha ni kagubot kung buot hunahunaon! Mapasalamaton kita, nga ang duha dugangan ug duha mosangpot sa upat. Adunay bug-os nga kamatuoran, ug kini mahikaplagan ug masabtan.
Ang pag-ingon nga walay bug-os nga kamatuoran dili makatarunganon. Apan, karon, daghang mga tawo ang nagahupot sa usa ka kulturanhong relatibismo nga nagalimod sa bisan unsang matang sa bug-os nga pagtoo. Ang maayong pangutanan nga ipangutana sa mga tawo nga nagaingon, “walay bug-os nga pagtoo” mao kini: “Bug-os bah ang imong kaseguradohan niana?” Kung moingon sila “oo” naghimo sila ug bug-os nga pamahayag – nga sa kinaugalingon nagpasabot sa paglungtad sa kabug-osan. Ang ilang ginaingon nga ang katinuoran nga walay bug-os nga kamatuoran maoy usa ang bugtong bug-os nga kamatuoran.
Lain pa ang suliran sa panagsumpaki sa kaugalingon, adunay laing pipila ka lohikal (kataronganon) nga suliran kinahanglan mabuntog ang pagtoo nga walay bug-os o malukpanong kamatuoran. Usa niana mao nga ang mga tawo adunay limitado (mitilmitil) kahibalo ug may kinutoban nga panghunahuna ug, busa, dili makahimo ug lohikal (makatarunganon) bug-os ug negatibo (dihag) nga mga pamahayag. Ang usa ka tawo dili makaingon sa lohikal (makatarunganon) nga pamaagi, “walay Diyos” (bisan tuod daghan ang nagatoo niini), tungod kay, aron makahimo sa maong pamahayag, kinahanglan niyang makabaton ug bug-os nga kahibalo sa tibuok uniberso gikan sa sinugdanan hangtod sa kataposan. Tungod kay kini dili mahimo, ang labing lohikal nga masulti ni bisan kinsa mao nga “inubanan sa akong limitado (mitilmitil) nga kahibalo, wala ko gatuo nga adunay Diyos.”
Ang lain pang suliran sa paglimod sa bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran mao nga napakyas kini makabarog sa atong nahibaloan nga kamatuoran sa atong konsyensya (tanlag), sa atong kaugalingong mga kasinatian, ug unsa atong nakita sa tinuod nga kalibotan. Kung walay bug-os nga kamatuoran, nan sa katapusan walay sakto o sayup sa bisan unsang butanga. Kon unsa ugaling ang “sakto” alang nimo wala nagpasabot nga kini “sakto” alang nako. Samtang sa atubangan kin inga matang sa relatibismo daw madanihon, unsa gyud ang gipasabot niini mao nga ang tanan makahimo sa iyang kaugalingong pamalaod aron ikinabuhi ang makahimo sa bisan unsa nga iyang gihunahuna nga sakto. Dili kalikayan, nga ang pagbati sa usa ka tawo kon unsay sakto sa dili madugay magkabangi sa laing tawo. Unsay mahitabo kung “sakto” alang nako ang ibalewala (ilinguglingug) ang mga suga sa trapiko, bisan kon nagsiga ang pula? Akong gibutang ang daghang kinabuhi sa peligro. O di ba kaha makahunahuna ko nga sakto ang mangawat gikan nimmo, ug sa imong panghunahuna dili kini maayo. Tataw, ang atong mga patukoranan sa sakto ug sayop nagkabangi. Kon walay bug-os nga kamatuoran, walay patukoranan sa sakto ug sayop nga mahimo kitang manubag, nan dili kita makasegurado sa bisan unsang butangan. Ang mga tawo mahimong gawasnon sa paghimo sa bisan unsa nga ilang gusto – pagpatay, paglugos, pagpangawat, pagpamakak, pagpangitlad ug uban pa, and walay makaingon nga kadtong mga butanga sayop. Wala unyay panggamhanan, walay pamalaod, ug walay hustisya, tungod kay wala gani makaingon nga ang mayoridad (kinabag-an) sa katawhan adunay katungod paghimo ug pagpamantala sa mga patukoranan diha sa minorya (pipila). Ang kalibotan nga walay mga kabug-osan mamahimong labing makalilisang nga kalibotan nga atong mahanduraw.
Sa espirituhanong panan-aw, kining matang sa relatibismo mosangpot sa kalibog sa relihiyon, nga walay matuod nga relihiyon ug walay paagi nga makabaton ug sakto nga kalambigitan sa Diyos. Ang tanang relihiyon unya mamahimong bakak tungod kay silang tanan nagaangkon sa bug-os mahitungod sa pikas kinabuhi. Dili na sagad karon alang sa mga tawo nga motuo sa duha ka managsumpaki ug managsukwahing tinuohan mamahimong tumbas “tinuod,” bisan kon ang duha ka tinuohan nagaangkon sa bugtong dalan paingon sa langit o di ba kaha nagatudlo sa duha ka hingpit nga nagkasupak nga mga “kamatuoran.” Ang mga tawo nga wala nagatuo sa bug-os nga kamatuoran naga-balewala niining mga pag-angkon ug nagahangop sa mas matugtanon nga unibersalismo nga nagatudlo nga ang tanang tinuohan tumbas ug ang tanang dalan padulong sa langit. Ang mga tawo nga nagahupot ani nga panan-aw kusganong nagasupak sa mga ebanghelikong Kristohanon nga nagatuo sa Balaang Kasulatan nga nagaingon nga si Hesus “ang dalan, ang kamatuoran, ug ang kinabuhi” ug mao nga Siya ang kataposang pagpakita sa kamatuoran ug ang bugtong dalan aron ang tawo makaadto sa langit (Juan 14:6).
Ang pagkamatugtanon nahimong usa ka mapilahon nga hiyas sa postmodernismong katilingban, ang usa ka bug-os, ug, busa, ang pagka di-matugtanon mao ray daotan. Ang bisan unsang dogmatikong tinuohan – ilabi na ang pagtoo diha sa bug-os nga kamatuoran – gitan-aw ingon nga pagka di-matugtanon, ang pinakadakong sala. Katong nagalimod sa bug-os nga makatuoran sagad moingon nga maayo ra motuo sumala sa imong kagustohan, basta dili lang nimo ipamugos ang imong tinuohan sa uban. Apan kini nga panglantaw sa iyang kaugalingon usa ka pagtoo mahitungod sa unsay sakto ug sayup, ug kadtong nagahupot ani nga panglantaw labi ka seguradong nagasulay ug pahamtang sa maong baruganan sa uban. Nagpabarog sila sa sukaranan sa pamatasan nga ilang gipamugos nga sundon sa uban, sa ingon nilapas sila sa mismong butang nga ilang giangkon nga gituboy – laing pagsupak sa kaugalingon nga baroganan. Kadtong nagakupot sa maong pagtoo yanong dili ganahan nga mahimong manubag sa ilang mga lihok. Kun adunay bug-os nga kamatuoran, nan adunay bug-os nga sukaranan sa sakto ug sayop, ug kita manubag sa maong mga sukaranan. Kining may-pagka-tulobagon maoy butang nga ginasalikway gayud sa mga tawo sa dihang ilang isalikway ang bug-os nga kamatuoran.
Ang paglimod sa bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran ug ang kulturanhong relatibismo inubanan niini ang kataronganon nga sangpotanan sa usa ka katilingban nga nagahangop sa teoriya sa ebolusyon (anaswagan) isip pagpatin-aw sa kinabuhi. Kong ang naturalistikong ebolusyon tinuod, nan ang kinabuhi walay kahulogan, wala kitay katuroan, ug walay bug-os nga sakto o sayop. Ang tawo, gawasnon na sa pagkinabuhi sumala sa iyang kagustohan ug dili manubag ni bisan kinsa alang sa iyang mga lihok. Apan bisan unsaon paglimod sa makasasalang tawo ang paglungtad sa Diyos ug bug-os nga kamatuoran, mobarog sila sa umalabot sa Iyang atubangan alang sa paghukom. Giasoy sa Balaang Kasulatan nga “…Kay ang arang mahibaloan mahitungod sa Dios tataw ngadto kanila, kay kini gipakita man sa Dios ngadto kanila. Kay sukad pa sa pagkatukod sa kalibutan ang iyang dili makita nga kinaiya, nga mao ang iyang dayong gahum ug pagka-Dios, sa tin-aw naila na pinaagi sa mga butang nga iyang nabuhat. Busa wala silay ikapangulipas; kay bisan nanagpakaila na sila sa Dios, wala nila siya pasidunggi ingon nga Dios, ni magpasalamat kaniya; hinonoa, maoy ilang gihinuktokan ang mga hinunahuna nga walay dapat hangtud gingitngitan na lang ang ilang habol nga mga salabutan. Sa ilang pagpakamakinaadmanon, nahimo hinoon silang mga boang” (Roma 1:19 – 22 www.talibon.com).
Adunay bay bisan unsa nga pamatuod alang sa paglungtad sa bug-os nga kamatuoran? Oo. Una, aniay konsensya (batyagan) sa tawo, nga adunay “butang” sulod nato nga nagasulti nga angay ing-ani ang kalibotan, nga adunay mga butang nga sakto ug ang uban sayup. Ang atong konsensya nagapatuo kanato nga adunay sayup sa pag-antus, kagutom, pagpanglugos, kasakit, ug pagkadautan, ug kini nakapaamgo kanato nga ang gugma, pagka-manggihatagon, kaluoy, ug kalinaw maoy mga positibong (katinsay) butang nga angay natong pakiglimbasogan nga makab-ot. Kini tinuod sa tibuok kalibotan sa tanang kultura (budaya) sa tanang panahon. Ang Balaang Kasulatan nagbatbat sa katungdanan sa konsensya sa tawo diha sa Roma 2:14 – 16: “Kon tuman sa kinaiya ang mga Gentil nga walay kasugoan magabuhat sa gimbut-an sa kasugoan, nan, sila kasugoan na sa ilang kaugalingon, bisan wala silay kasugoan. Sila nagapakita nga ang gimbut-an sa kasugoan nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing, ug ang ilang tanlag usab magapamatuod niini ug ang ilang nagakasumpaki nga mga hunahuna magasumbong o tingali magapangulipas ba kanila unya sa maong adlaw nga, sumala sa akong Maayong Balita, pagahukman na sa Dios ang mga tinagoan sa mga tawo pinaagi kang Cristo Jesus.” (roma (talibon.com))
Ang ikaduhang pamatuod alang sa paglungtad sa bug-os nga kamatuoran mao ang siyensya (alamdag). Ang Siyensya maoy paggukod sa kahibalo, ang pagtoon sa butang nasayran ug ang pangusisa sa dugang pang kasayoran. Busa, ang tanang Siyentipikong pagtoon kinahanglang matukod diha sa pagtoo nga adunay mga obhetibong reyalidad (ugbayong kamatuod) nga nagalungtad sa kalibotan ug kini nga mga reyalidad makaplagan ug mapamatud-an. Kung walay mga absoluto (kabug-osan), unsa pa may angay’ng tun-an? Unsaon man nga mahibaloan nga ang mga nahikaplagan sa siyensya tinuod? Sa katinuoran, ang mismong pamalaod sa siyensya natukod diha sa paglungtad sa bug-os nga kamatuoran.
Ang ikatulong pamatuod alang sa paglungtad sa bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran mao ang relihiyon. Ang tanang mga tinuohan sa kalibotan misulay paghatag kahulogan ug pagpasabot sa kinabuhi. Natawo sila gikan sa tawhanong pangandoy alang sa butang labaw pa sa yanong pagkabuhi. Pinaagi sa relihiyon, ang mga tawo nangitag Diyos, nilaom alang sa kaugmaon, mopasaylo sa mga kasal-anan, kalinaw taliwala sa pagpakiglambisog, ug mga tubag sa atong mga kinahiladmang pangutana. Ang relihiyon maoy pamatuod nga ang katawhan dili lang usa ka hilabihang milambo nga mananap. Usa kini ka pamatuod sa mas taas nga katuyoan ug ang paglungtad sa kinaugalingon ug makahuloganong Magtutuga nga maoy nagtisok diha sa tawo ug pangadoy nga masayran Siya. Ug kon aduna man ugaling usa ka Magtutuga, nan Siya nahimong patukoranan alang sa bug-os nga kamatuoran, ug maoy Iyang kagamhan ang nagatukod sa maong kamatuoran.
Maayo na lang gani, adunay ingon nga Magtutuga, ug Iyang gipadayag ang Iyang kamatuoran kanato pinaagi sa Iyang Pulong, ang Balaang Kasulatan. Ang pagkahibalo sa bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran mahimo lamang pinaagi sa kinaugalingong kalambigitan sa Usa nga nagaangkon nga Siya ang Kamatuoran – Si Hesu Kristo. Si Hesus miangkon nga Siya ra ang dalan, ang bugtong kamatuoran, ang bugtong kinabuhi ug ang bugtong agianan ngadto sa Diyos (Juan 14:6). Sa ngalan nga adunay bug-os nga kamatuoran nagagiya kanato ngadto sa kamatuoran nga adunay soberanong Diyos nga nagbuhat sa kalangitan ug sa yuta ug maoy nagpadayag sa Iyang kaugalingon ngari kanato aron ato Siyang mahimamat pinaagi sa Iyang Anak nga si Hesus Kristo. Mao kana ang bug-os nga kamatuoran.
English
Aduna bay bug-os nga kamatuoran/malukpanong kamatuoran?