Pangutana
Cristohanong arkeyolohiya – nganong mahinungdanon man kini?
Tubag
Ang arkeyolohiya naggikan sa duha ka linangkob nga Griyegong mga pulong – ang archae nga ang buot pasabaot kay “ansyano,” ug ang logos nga ang buot pasabot kay “kahibalo;” busa, “ang kahibalo o pagtuon sa mga ansyano.” Ang usa ka arkeologo mas labaw pa sa usa ka Indian Jones nga matang sa tawo nga nagasuroy sa tibuok kalibotan nagapangita sa karaang mga ginama aron mabutang sa usa ka museo. Ang arkeyolohiya usa ka siyensiya nga nagatoon sa ansyanong mga kultura agig pagbawi ug pagdokumento sa mga materyales nga gikan sa nangaging katuigan. Ang Cristohanong arkeyolohiya usa ka siyensya sa pagtoon sa ansyanong mga kultura nga nakaapekto sa Cristiyanismo ug Judaismo ug sa Judio ug Cristohanong mga kultura mismo. Dili lamang nagasulay pagkaplag ang mga Cristohanong arkeologo sa mga bag-ong butang mahitungod sa miagi, nagasulay sila pag-balidar sa unsay atong nahibaloan nang daan mahitungod sa miagi ug ipa-uswag ang atong pagsabot sa mga pamatasan ug kostumbre sa mga tawo sa Biblia.
Ang biblikanhong teksto ug ubang nasulat nga mga talaan maoy labing mahinungdanong mga kabuok sa kasayuran nga atong nabatonan mahitungod sa kasaysayang sa ansyanong biblikanhong mga tawo. Apan kini nga mga talaan sa ilang kaugalingon nagbiya ug daghang wala matubag nga mga pangunatan. Dinhi mosulod ang Cristohanong mga arkeologo. Mapun-an nila ang tinipik nga larawan nga gihatag sa biblikanhong pagsugilon. Ang mga pagpangubkob sa ansyanong mga basurahan ug abandonadong mga dakbayan nagsangkap ug mga tipik ug mga piraso nga nakahatag kanato’g mga timailhan sa kagahapon. Ang tumong sa Cristohanong arkeyolohiya mao ang pagsuta sa mga mahinungdanong kamatuoran sa Daan ug Bag-ong mga Tipan pinaagi sa pisikal nga mga ginama sa ansyanong mga tawo.
Ang Cristohanong arkeyolohiya wala nahimong siyentipikanhong disiplina hangtod sa ika-19 nga siglo. Ang mga busok sa Cristohanong arkeyolohiya gipahiluna sa mga tawo sama nilang Johann Jahn, Edward Robinson, ug Sir Flinders Petrie. Si William F. Albright nahimong dominante nga tawo sa ika-20 nga siglo. Si Albright ang nagdibuho sa Cristohanong arkeyolohiya ngadto sa talidungan nga mga hilisgutan mahitungod sa mga kagikan ug pagka-kasaligan sa biblikanhong mga sugilanon. Si Albright ug ang iyang mga tinun-an ang dako’g nahatag sa pisikal nga pamatuod alang sa makasaysayanong mga panghitabo nga gihulagway sa Biblia. Apan, karon murag ingon kadaghan nga mga arkeologo ang nagasulay pagpanghimakak sa Biblia itandi niadtong nagapamatuod nga kini tukma.
Dili na nato kinahanglan nga mopalayo aron makakita’g bag-ong mga pag-atake sa Cristianismo gikan sa sekular nga kalibotan. Usa ka panig-ingnan mao ang kinabag-an sa programa sa Discovery Channel, sama sa “The Da Vinci Code” nga docudrama. Ang ubang mga dalit naga-atubang sa pagka-makasaysayanpon ni Cristo. Usa ka programa, ni James Cameron, naglangutgi nga ang lubnganan ug nitso ni Hesus nakaplagan. Gikan niini nga “pagdiskobre” gikuha ang panapos saysay nga si Hesus wala mabanhaw gikan sa mga patay. Ang wala masulti sa maong programa mao nga ang nitso dugay nang nagdiskobrehan ug napamatud-an nga dili kini ang nitso ni Cristo. Kini nga kasayoran nakab-ot pinaagi sa kahago sa mga Cristohanong arkeologo.
Ang arkeolohikanhong pamatuod ang naghatag ug pinakamaayong posibleng pisikal nga kasayoran sa kinabuhi ug sa mga panahon sa mga ansyano. Sa dihang ang hustong siyentipikong mga pamaagi ang gipadapat sa pagpangubkob sa ansyanong mga dapit, motumaw ang kasayoran nga nakahatag kanato ug mas dakong pagsabot sa ansyanong mga tawo ug sa ilang kultura ug mga pamatuod nga nagbalidar sa biblikanhong teksto. Ang sistematikong mga pagtala niini nga mga kaplag, nga gipakigbahin sa mga batid sa tibuok kalibotan, makahatag kanatog hingpit nga kasayoran sa mga kinabuhi niadtong nabuhi sa panahon sa Bibliya. Ang Cristohanong arkeolohiya moay usa lamang sa mga galamiton nga magamit sa mga eskolar aron pagpresentar sa mas hingpit nga depensa sa biblikanhong pagsugilon ug sa ebanghelyo ni Hesu Cristo. Kasagaran, sa pagpakigbahin sa aton pagtoo, pangutan-on kita sa mga dili-magtotoo giunsa nato pagkahibalo nga ang Bibliya tinuod. Usa sa mga tubag nga atong mahatag mao nga, pinaagi sa Cristohanong mga arkeologo, kadaghanan sa mga katinuoran sa Biblia natinuod.
English
Cristohanong arkeyolohiya – nganong mahinungdanon man kini?