Pangutana
Unsa ang Hinduismo ug unsay gipangtuohan sa mga Hindu?
Tubag
Ang Hinduismo maoy usa sa labing karaang nailhan nga organisadong mga relihiyon – ang sagradong mga sinulat niini masubay hangtod sa ika 1400 ngadto ika 1500 B.C. Kini usab ang usa sa labing nagkadaiya ug komplikado, nagbaton ug minilyon nga mga dios. Ang mga Hindu adunay lapad nga pagkadaiya nga kinauyokang mga tinuohan ug naglungtad sa daghang lainlaing mga sekta. Bisan kini maoy ikatulong kinadak-ang relihiyon sa kalibotan, ang Hinduismo nangunang nagalungtad sa India ug sa Nepal.
Ang mga pangunang teksto sa Hinduismo mao ang Vedas (giisip nga labing mahinungdanon), Upanishads, ang Mahabharata, ug ang Ramayana. Kini gilangkoban sa mga himno, mga yamyam, mga balak, ug mga sugilanon diin gibase sa mga Hindu ang ilang mga tinuohan. Ang ubang mga teksto nga gigamit sa Hinduismo naglakip sa Brahmanas, ang Sutras, ug ang Aranyakas.
Bisan tuod ang Hinduismo kasagarang nasabtan nga politeyistico, gikaingong giila ang ingon kadaghan nga 330 ka milyon nga mg adios, aduna usab kini usa ka kinatas-ang “dios” – ang Brahma. Ang Brahma usa ka entidad nga gituohang nagpuyo sa matag bahin sa kamatuod ug paglungtad lukop ang tibuok uniberso. Ang Brahma dili kinaugalingon ug dili masayran ug kasagarang gituohan nga naglungtad diha sa tulo ka nahimulag nga mga porma: ang Brahma – ang Tiglalang; ang Vishnu – ang Tigpatunhay; ug ang Shiva – ang Tiglaglag. Kini nga mga “dagway” sa Brahma nailhan usab pinaagi sa daghang mga pagpakatawo sa matag-usa. Lisod sumadahon ang teolohiya sa Hindu sanglit ang nagkandaiyang mga tunghaan sa Hindu naglangkob sa mga elemento sa halos tanang teolohikal nga sistema. Ang Hinduismo mahimong:
1. Monistico – aduna lamang usa nga naglungtad; ang tunghaan sa Sangkara
2. Panteistico – usa lamang ka diosnong butang ang minglungtad mao nang ang Dios kasusama sa kalibotan; ang Brahmanismo
3. Panenteistico – ang kalibotan kabahin sa Dios; ang tunghaan sa Ramanuja
4. Teyistico – usa lamang ka Dios, lahi sa gimbuhatan; Bhakti nga Hinduismo
Kon matikdan ang ubang mga tunghaan, ang Hinduismo mahimo usab nga ateyistico, deistico, o bisan nihilistico. Sa ingon ana nga pagkandaiya nga nalakip ilalom sa ulohan nga “Hindu,” makahunahuna ang usa ka tawo unsay nakapahimo nilang Hindu sa sinugdanan pa lang? Ang bugtong tinuod nga gikalantugian lamang mao nga kon ang usa ka sistema sa tinuohan giila ba ang Vedas isip sagrado o wala. Kung giisip sa usa ka sistema sa tinuohan nga sagrado ang Vedas, nan usa kini ka Hindu. Kon dili, nan dili kini Hindu.
Ang Vedas labaw pa sa teolohiya nga mga balasahon. Gilangkoban kini sa daghan ug mabulokong “theo-mythology,” nga mao, ang usa ka relihiyosong mitolohiya nga tuyong naglala sa kasugiran, teolohiya, ug kasaysayan aron makab-ot ang usa ka sugilanon sa kagikan sa tinuohan. Kini nga “theo-mythology” nakagamot pag-ayo sa kasaysayan ug kultura sa India diin ang pagsalikway sa Vedas gilantaw nga pagbatok sa India. Busa, ang usa ka sistema sa tinuohan ginasalikway sa Hinduismo kung wala kini nagahupot sa kultura sa India bisan gamay lang. Kung ang sistema nagadawat sa kultura sa India ug ang theo-mythical nga kasaysayan niini, nan mahimo kining dawaton isip “Hindu: bisan pa kon ang teolohiya teyistico, nihilistico, o ateyistico. Kini nga pagkamadinawaton sa kasumpakian mahimong sakit sa ulo alang sa mga taga-kasadpan (mga langyaw) nga nagtinguha sa lohikal nga pagkamakanunayon ug makatarunganon nga pagpanalipod sa ilang mga relihiyosong panglantaw. Apan, aron patas lang, ang mga Cristohanon dili maisip nga makatarunganon sa dihang ilang ipangangkon ang pagtoo kang Jehovah apan nagkinabuhing ateyista, ginalimod si Cristo sa ilang kinabuhi. Alang sa Hindu ang panagbangi tinuod nga makataronganong kasumpakian. Alang sa Cristohanon, ang panagbangi mas pihig sa yanong pagkasalingkapaw.
Giisip sa Hinduism ang katawhan nga diosnon. Tungod kay ang Brahma ang tanan, gipahayag sa Hinduismo nga ang tanan diosnon. Ang atman, o ang kaugalingon, nahiusa kang Brahman. Ang tanang kamatuod gawas kang Brahman giisip nga ilusyon lamang. Ang espirituhanong tumong sa usa ka Hindu mao ang mahiusa kang Brahma, sa ingon mohunong paglungtad sa ilusyon sa “indibidwal nga kaugalingon.” Kini nga kagawasan gitawag nga “moksha.” Hangtod nga makab-ot ang moksha, nagatuo ang usa ka Hindu nga magbalikbalik siya nga ipakatawo aron makab-ot niya ang kaugalingong kaamgohan sa kamatuoran (ang kamatuoran nga ang Brahma lang ang nagalungtad, wala nay lain). Ang paagi nga matawo pag-usab ang usa ka tawo nakadepende sa karma, usa ka prinsipyo sa hinungdan ug sangpotanan nga gigamhan sa balanse sa kinaiyahan. Unsay nahimo sa usa ka tawo sa kagahapon makaapekto ug katumbas kon unsay mahitabo sa umalabot, lakip ang nanglabay ug umalabot nga kinabuhi.
Bisan usa lamang kini ka mubo nga latid, kanunay’ng makita nga ang Hinduismo anaa sa oposisyon sa biblikanhong Cristianismo sa halos tanang anggulo sa sistema sa tinuohan niini. Ang Cristianismo adunay usa ka Dios nga kinauglingon ug masayran (Deuteronomio 6:5; Unang Corinto 8:6); adunay usa ka hugpong sa mga Kasulatan; nagatudlo nga gilalang sa Dios ang kalibotan ug tanan nga anaa niini (Genesis 1:1; Hebreo 11:3); nagatoo nga ang tawo gilalang sa imahe sa Dios ug kausa lamang mabuhi (Genesis 1:27; Hebreo 9:27 – 28); ug nagatudlo nga ang kaluwasan pinaagi lamang kang Hesu Cristo (Juan 3:16; 6:44; 14:6; Buhat 4:12). Ang Hinduismo napakyas tungod kay napakyas kini pag-ila ni Hesus ingon nga talagsaong gipakatawo nga Dios ug Tawo ug Manluluwas, ang bugtong nag-usang paigo nga tinubdan sa kaluwasan alang sa katawhan.
English
Unsa ang Hinduismo ug unsay gipangtuohan sa mga Hindu?