Pangutana
Unsa ang Judaismo ug unsay gipangtuohan sa mga Judio?
Tubag
Unsa ang Judaismo, ug kinsa o unsa ang mga Judio? Ang Judaismo ba usa lamang ka relihiyon? Usa ba kini ka kulturanhong kailhan o usa lamang ka panglumad nga pundok? Ang mga Judio ba usa ka banay sa katawhan o sila ba usa ka nasod? Unsay gipangtuohan sa mga Judio, ug sila bang tanan managsama’g mga gipangtuohan?
Ang kapulongnang paghubit sa “Judio” naglakip sa “usa ka kabahin sa tribo sa Juda,” usa ka Israelita,” “usa ka kabahin sa usa ka nasod nga nagalungtad sa Palestino sukad pa sa ika-6 nga siglo B.C. hangtod sa ika-1 siglo A.D.,” “usa ka tawo nga nahisakop sa nagmapinadayonon pinaagi sa kaliwat o sa pagkabig sa sinaunang katawhan sa Judio,” ug “usa ka tawo kansang tinuohan mao ang Judaismo.”
Sumala sa rabinikanhong Judaismo, ang usa ka Judio usa ka tawo nga adunay Judio nga inahan o usa ka tawo nga nakabig ngadto sa Judaismo. Ang Levitico 24:10 maoy kasagarang ginakutlo aron paghatag kredibilidad niini nga pagtoo, bisan tuod nga ang Tora walay espisipikong pangangkon isip pagpaluyo niini nga tradisyon. Ang ubang mga rabbi nagaingon nga wala kini kalabotan kon unsay gituohan sa usa ka tawo. Kini nga mga rabbi nagaingon kanato nga ang usa ka Judio dili kinahanglan nga mahimong sumusunod sa mga Judiong balaod ug mga kustombre aron isipon nga Judio. Gani, ang usa ka Judio mahimong walay gituohan mahitungod sa Dios ug magpabiling Judio base sa nahisgotang rabinikanhong interpretasyon.
Ang ubang mga rabbi gipatin-aw nga hangtod nga ang usa ka tawo mosunod sa mga lagda sa Tora ug modawat sa “Napulo’g Tulo ka mga Prinsipyo sa Pagtoo” sa mga Maimonide (si Rabbi Moshe ben Maimon, usa sa pinakalabaw’ng edad medya nga Judiong eskolar), dili siya pwede mahimong Judio. Bisan pa kon kini nga tawo “biolohikal” nga Judio, wala siyay matuod nga kalambigitan sa Judaismo.
Diha sa Torah – ang unang lima ka mga balasahon sa Biblia – nagtudlo ang Genesis 14:13 nga si Abram, kasagarang giila nga unang Judio, gihulagway nga usa ka “Hebreo.” Ang pangalan nga “Judio” naggikan sa pangalan sa Judah, usa sa napulo’g duha ka mga anak ni Jacob ug usa sa napulo’g duha ka mga tribo sa Israel. Makita nga ang pangalan nga “Judio” sa sinugdanan nagpunting lamang niadtong mga kabahin sa tribo sa Judah, apan sa dihang ang gignharian nabahin human sa paghari ni Salomon (Unang Hari 12), ang termino gitumong na sa bisan kinsa nga kaliwat ni Abraham, Isaac, ug Jacob, walay sapayan sa orihinal nga napulo’g duha ka mga tribo diin kon siya naggikan.
Busa, unsay gituohan sa mga Judio, ug unsay sukaranang mga lagda sa Judaismo? Adunay lima ka pangunang mga porma o mga sekta sa Judaismo sa kalibotan karon. Sila mao ang Ortodokiya, Conserbatibo, Nareporma, Rekonstruksyonista, ug Makatawhanon. Ang mga tinuohan ug mga rekisitos sa matag pundok nagkalahi ra kaayo; apan, ang mubong talaan sa tradisyonal nga mga gipangtuohan sa Judaismo naglakip sa mga mosunod:
1. Ang Dios maoy tiglalang sa tanan nga nagalungtad; Siya usa, walay lawas, ug Siya lamang ang angay’ng simbahon isip hingpit nga hari sa uniberso.
2. Ang unang lima ka mga balasahon sa Hebreo nga Biblia gipadayag ngadto kang Moises sa Dios. Dili sila angay’ng usbon ni dugangan sa umalabot nga panahon.
3. Nagpahibalo sa Dios ngadto sa mga katawhan nga Judio pinaagi sa mga propeta.
4. Nagpaniid ang Dios sa mga kalihokan sa mga tawo; Iyang gantihan ang mga tawo sa mga maayong binuhatan ug silotan ang daotan.
5. Bisan tuod gibase sa mga Cristohanon ang kinabag-an sa ilang pagtoo sa samang Hebreo nga mga Kasulatan sama sa mga Judio, adunay dagkong mga kalahian sa pagtoo: kasagaran ginaisip sa mga Judio ang mga binuhatan ug pamatasan nga pangunang importansya; ang mga gipangtuohan nagula gikan sa mga binuhatan. Ang mga Cristohanon kansang pagtoo maoy pangunang importansya ug ang mga binuhatan maoy resulta sa maong pagtoo.
6. Ang Judiong pagtoo dili modawat sa Cristohanong taghuna sa orihinal nga sala (ang pagtoo nga ang tanang tawo napanunod ang sala nilang Adan ug Eva sa dihang ilang gisupak ang mga panugon sa Dios didto sa Tanaman sa Eden).
7. Ang Judaism nagpamatuod sa kinaiyanhong pagkamaayo sa kalibotan ug sa katawhan ingon nga mga gilalang sa Dios.
8. Ang mga Judiong magtotoo makapabalaan sa ilang mga kinabuhi ug makaduol sa Dios pinaagi sa pagtuman sa mitzvoth (ang diosnong mga kasugoan).
9. Walay manluluwas ang gikinahanglan o walay manluluwas nga mobarog ingon nga tigpataliwala.
10. Ang 613 nga mga kasugoan nga makita sa Levitico ug sa ubang mga balasahon maoy nagdumala sa tanang mga aspeto sa Judiongs kinabuhi. Ang Napulo ka mga Sugo, nga gilaraw diha sa Exodo 20:1 – 17 ug sa Deuteronomio 5:6 – 21, maoy nag-umol sa mubo nga latid sa Balaod.
11. Ang Mesiyas (ang dinuhugan sa Dios) moabot sa umalabot ug pagatigumon ang mga Judio sa makausa pa ngadto sa yuta sa Israel. Aduna unyas kinatibuk-ang pagkabanhaw sa mga patay anang panahona. Ang Templo sa Jerusalem, nga naguba niadtong A.D. 70 sa mga Romanhon, pagatukoron pag-usab.
12. Ang mga gipangtuohan mahitungod kang Hesus nagkalahi pag-ayo. Ang ubang gitan-aw Siya isip usa ka magtutudlo sa maayong pamatasan. Ang uban nakita Siya isip usa ka mini nga propeta o usa ka diosdios sa Cristianisdmo. Ang ubang mga sekta sa Judaismo dili man gani molitok sa Iyang pangalan tungod sa pagdili batok sa paglitok sa pangalan sa usa ksa diosdios.
Ang mga Judio sagad gitawag nga piniling katawhan sa Dios. Wala kini nagpasabot nga isipon sila sa bisan unsang paagi nga labaw sa ubang mga pundok. Ang mga bersikulo sa Biblia sama sa Exodo 19:5 nagpahayag lamang nga gipili sa Dios ang Israel aron modawat ug magtuon sa Torah, aron ang Dios lamang ang pagasimbahon, aron mopahulay panahon sa Adlaw’ng Igpapahulay, ug aron saulogon ang mga kasaulogan. Wala gipili ang mga Judio aron mahimong mas maayo kay sa uban; gipili lamang sila aron mahimong kahayag sa mga Hentil ug aron mahimong panalangin sa tanang mga kanasoran.
English
Unsa ang Judaismo ug unsay gipangtuohan sa mga Judio?