Pangutana
Unsa man ang Teyorya sa Maalamong Disenyo?
Tubag
Ang Teyorya sa Maalamong Disenyo nag-ingon nga ang mga maalamong mga hinungdan gikinahanglan sa pagpatin-aw sa malisod, datu sa kasayuran nga mga katukuran sa bayolohiya ug nga kini nga mga hinungdan mamatikdan agad sa kasinatian. Pipila ka nga bayolohikanhong mga kagawian maoy naghagit sa sukdanan sa sinulagmang-kahigayonan nga paghubit ni Darwin, tungod kay kini daw gidisenyo (giplano). Tungod kay ang disenyo makataronganong nag-pakinahanglan sa usa ka maalamong maglalaraw, ang pagtungha sa disenyo gikutlo ingon nga pamatuod alang sa usa ka maglalaraw. Adunay tulo ka pangunang mga pangatarungan sa Teyorya sa Maalamong Disenyo: 1) dili-makunhorong kakuti, 2) nahingalan nga kakuti, ug 3) ang antropikong prinsipyo.
Ang dili-makunhorong kakuti gihubit ingon nga "... “usa ka bugtong sistema nga gigambalay sa pipila ka maayong pagkatugbang nga nagkalambigitay nga mga bahin nga nakatampo ngadto sa sukaranong kapusbuhat, diin ang pagtangtang sa bisan usa sa mga bahin makaingon sa sistema nga masangpotong mohunong sa pag-andar." Sa yanong pagkasulti, ang kinabuhi gilangkoban sa nagbalikos nga mga bahin nga nagsalig sa matag usa aron mahimong mapuslanon. Ang sinalagmang pagtumaw mahimong gumikan sa pagpalambo sa usa ka bag-ong bahin, apan dili kini gumikan sa kasamtangang pagpalambo sa kapid-ang mga bahin nga gikinahanglan alang sa usa ka nag-andar nga sistema. Sama pananglitan, ang mata sa tawo tataw nga mapuslanon kaayo nga sistema. Kon wala ang kalimutaw, ang ugat sa mata, ug ang panan-aw nga palyo, ang usa ka sinulagmang mitumaw nga kuwang nga mata sa pagkatinuod sunggat-mabungahon alang sa pagkabuhi sa usa ka matang ug busa mawagtang pinaagi sa pamaagi sa kinaiyanhong kapilian. Ang usa ka mata dili mapuslanong sistema gawas kon ang tanang mga bahin niini anaa ug nag-andar sa tukmang paagi sa samang higayon.
Ang nahingalan nga kakuti mao ang taghuna nga, sanglit ang nahingalan nga kakuti nga mga sumbanan makita sa mga organismo, pipila ka mga hulag sa paggiya lagmit maoy responsible sa ilang kagikan. Ang lantugi sa nahingalan nga kakuti nag-ingon nga dimahimo alang sa malisod nga mga sumbanan nga mapalambo pinaagi sa mga sinalagmang pamaagi. Pananglitan, ang usa ka lawak nga puno sa 100 nga mga unggoy ug 100 ka mga kompyuter sa katapusan makapagama’g pipila ka mga pulong, o tingali usa ka hugpong sa mga pulong, apan dili kini makahimo sa usa ka drama ni Shakespear. Ug unsa pa ka mas malisod ang biyolohikanhong kinabuhi kay sa drama Shakespear?
Ang antropikong prinsipyo nag-ingon nga ang kalibutan ug ang uniberso "maayong pagkatakdo" aron nga makahigayon ang kinabuhi dinhi sa yuta. Kon ang pahat sa mga elemento sa hangin sa kalibutan mausab gamay, daghan nga mga matang sa kinabuhi ang dali nga mahanaw. Kon ang kalibutan menos ka milya nga mas duol o mas layo gikan sa adlaw, daghang mga matang sa kinabuhi ang dili na maglungtad. Ang paglungtad ug pagpalambo sa kinabuhi dinhi sa kalibutan nagkinahanglan sa daghan kaayo nga mga palain-lain aron hingpit nga magkatakdo nga tungod niini dimahimo alang sa tanang mga palain-lain nga motunga pinaagi sa sinulagma, bulay-og nga mga kalihokan.
Samtang ang Teyorya sa Maalamong Disenyo wala mangahas sa pag-ila sa tinubdan sa salabutan (kon kini Diyos o UFO o lain pa), ang kadaghanan sa mga teyorista sa Maalamong Disenyo mga teyolohista (nagatuo sa Diyos). Nakita nila ang dagway sa disenyo nga mikaylap sa biyolohikal nga kalibutan isip pamatuod alang sa pagkaanaa sa Diyos. Apan, adunay pipila ka mga ateyista nga dili makalimod sa lig-on nga pamatuod alang sa desinyo, apan dili buot nga ilhon ang Diyos nga Magbubuhat. Mahiligon nilang gihubad ang kahulogan sa datos isip pamatuod nga ang yuta nasimilyahan sa usa ka matang sa agalon sa mga kaliwat sa mga taga laing kalibutan nga mga linalang (mga dayo). Siyempre, bisan pa niana wala nila masulbad ang sinugdanan sa mga taga laing kalibutan, mao nga sila mibalik ngadto sa lingutnganay nga lantugi nga walay katuohang tubag.
Ang Teyorya sa Maalamong Disenyo dili biblikanhong pagtoo sa kamugnaan. Adunay usa ka mahinungdanong pagkalahi tali sa duha ka mga baruganan. Ang Biblikanhong magtotoo sa kamugnaan nagsugod sa usa ka konklusyon nga ang asoy sa Balaang Kasulatan sa paglalang masaligan ug husto, nga ang kinabuhi sa Kalibutan gilaraw pinaagi sa maalamong igpalihok-ang Diyos. Dayon nangita sila og pamatuod gikan sa kinaiyanhong ginsakpan aron mapaluyohan kini nga konklusyon. Ang mga teyorista sa Maalamong Disenyo nagsugod sa kinaiyanhong ginsakpan ug nakaabot sa konklusyon nga ang kinabuhi sa Kalibutan gilaraw pinaagi sa maalamong igpalihok (bisan kinsa man kana).
English
Unsa man ang Teyorya sa Maalamong Disenyo?