Pangutana
Nganong kinahanglan nga motuo ko sa pagkabanhaw ni Kristo?
Tubag
Usa ka establisado nga kamatuoran nga si Hesu Kristo dayag nga gipatay sa Judea sa unang siglo A.D., ilalom ni Poncio Pilato, agig paglansang sa krus, sa mando sa Judiong Sanhedrin. Ang dili Kristohanong makasaysayanong asoy ni Flavio Josefo, Cornelio Tacito, Lucian sa Samosata, Maimonides ug bisan pa ang Judiong Sanhedrin nagpalig-on sa mga asoy sa nahiunang mga Kristohanong saksi niiing mahinungdanong makasaysayanong aspeto sa kamatayon ni Hesu Kristo.
Bahin sa Iyang pagkabanhaw, adunay pipila ka mga linya sa pamatuod nga makahimo ug makakumbinser nga kaso. Ang mitaliwan nga katingad-an sa jurisprudencial ug internasyonal nga estadista nga si Sir Lionel Luckhoo (nga anaa sa The Guiness Book of World Records nabantog sa iyang wala pa mahitabo sukad nga 245 nagsunod nga pag-abswelto sa iyang pagdepensa sa husay sa pagbanhig) gipasundayag ang Kristohanong kadasig ug kompiyansa sa kalig-on sa kaso alang sa pagkabanhaw sa dihang iyang gisulat, “akong nagasto ang kapin 42 ka katuigan ingon nga abogado sa pagdepensa sa husay nagatambong sa daghang bahin sa kalibotan ug sa gihapon aktibo pa sa maong bulohaton. Palaran ako nga makakuha ug pipila ka mga kalamposan sa mga husay sa hurado ug akong isulti sa walay pagpihig nga ang pamatuod alang sa Pagkabanhaw ni Hesu Kristo labihan kadaghan nga kini nagpugos nga dawaton agig pruweba nga wala maghatag ug luna alang sa pagduda.”
Ang tubag sa sekyular nga katilingban sa mao gihapon nga ebidensya natag-an na nga walay interes subay sa ilang porsigidong pasalig ngadto sa metolohikanhong naturalism. Niadtong dili kabisado sa maong termino, ang metolohikanhong naturalism maoy tawhanong paningkamot aron pagpasabot sa tanang butang diha sa kinaiyanhong mga hinungdan ug kinaiyanhong hinungdan laman. Kung ang usa ka makasaysayanong hitabo nanghimakak kunohay sa kinaiyanhong pagpasabot (sama pananglitan, ang usa ka milagrosong pagkabanhaw), ang mga sekyular eskolar kasagaran tagdon kini sa mapiogong pagduhaduha, bisan unsa pa ka paborable ug makakombinser kini.
Sa atong panan-aw, ang maong dili matay-og nga pag-unong ngadto sa kinaiyanhong kawsa dili igsapayan ang sustantibong ebidensya dili makatabang ngadto sa usa ka dili mapihigong (ug busa igo) imbestigasyon sa ebidensya. Miuyon kit ani Dr. Wernher von Braun ug daghang uban pa nga nagatoo gihapon nga ang pagpugos sa usa ka ilado nga pilosopikanhong predisposisyon ngadto sa ebidensya nakapababag sa pagka-ugbayon. O sa lain pa nga pamulong ni Dr. von Braun, “ang mapugos aron motoo usa lamang ang lingtonganay … mahimong makaamong-among sa pagka-ugbayon sa alamdag mismo.”
Human kana masulti, ato karong susihon ang pipila ka mga linya sa ebidensya nga pabor sa pagkabanhaw.
Ang Unang Linya sa Ebidensya sa pagkabanhaw ni Kristo
Alang sa pagsugod, aduna kitay mapakitang sinsero nga pagpamatuod sa mga saksi. Ang mga nahiunang mga apologista nagkutlo ug gatosan ka mga saksi, ang uban kanila gidokumento ang ilang mga gikaingong kaugalingon kasinatian. Daghan niining mga saksi mabut-anon ug malig-ong nag-agwanta sa gilangay nga pagsakit ug kamatayon kay sa isalikway ang ilang pagpamatuod. Kini nga katinuoran nagpamatuod sa ilang katim-os, nagahiklin sa pagpanglimbong sa ilang bahin. Sumala sa makasaysayanong talaan (Ang Libro sa mga Buhat 4:1 – 17; ang Mga Sulat ni Plinio ngadto kang Trajano X, 96, ug uban pa) kasagarang mga Kristohanon mahimong mapahunong ang ilang pag-antos pinaagi lamang sa pagsalikway sa ilang pagtoo. Hinuon, ang kadaghanan daw nipili pag-antus sa kasakitan ug imantala ug pagkabanhaw ni Kristo hangtod sa kamatayon.
Atong ihatag, samtang ang pagkamartir talagsaon, dili kini makakumbinser. Wala kini nagapamatuod sa usa ka tinuohan ingon sa kini nagapanghimatuod sa usa ka magtoo (pinaagi sa pagpakita sa iyang sinseridad sa mahikap nga paagi). Ang nakapa-talagsaon sa mga nahiunang Kristohanong martir mao nga sayod sila kon ang ilang ginapahayag tinuod ba o dili. Hayan nakita ba nila si Hesu Kristo nga buhi ug maayu’g kahimtang human sa Iyang kamatayon o wala nila makita. Kini talagsaon kaayo. Kung katong tanan lunlon bakak, nganong daghan man kaayo ang mopadayon niini bisan pa sa ilang mga kahimtang? Nganong silang tanan masayoron nga mokapyot sa maong walay ginansya nga bakak diha sa atubangan sa pagpanglutos, pagkabilanggo, pagsakit, ug kamatayon?
Samtang ang Septyembre 11, 2001, ang mga suicide hijackers dili kadudahan nga nagatoo sa ilang gipahayag (ingon nga napamatud-an sa ilang pagkaandam mamatay alang niini), dili sila makahimo ug wala sila makahimo pagkasayud kung kini ilang gituohan tinuod. Ilang gibutang ang ilang pagtoo sa mga tradisyon nga gipasa kanila sa daghang mga kaliwatan. Sukwahi, sa nahiunag mga Kristohanong martir sila maoy unang henerasyon. Anaa lang sa kon ila bang nakita ang ilang ginaangkon nga ilang nakita, o wala nila kini makita.
Taliwala sa labing bantog nga nagapahayag ka mga saksi mao ang mga Apostoles. Sila hiniusang miagi sa dili ikalimod nga kabag-ohan human sa gikaingong pagpakita ni Kristo human sa pagkabanhaw. Human gilayon sa paglansang sa krus, nagtagotago sila sa kahadlok alang sa ilang kinabuhi. Human sa pagkabanhaw miadto sila sa mga lansangan, maisogong nagsangyaw sa pagkabanhaw taliwala sa nagkakusog nga paglutos. Unsa may hinungdan sa ilang kalit ug madanihong kausaban? Tino nga dili tungod sa salapianong ginansya. Ang mga Apostoles mibiya sa tanan nga anaa kanila arong mosangyaw sa pagkabanhaw, apil niini ang ilang mga kinabuhi.
Ang Ikaduhang Linya sa Ebidensya sa pagkabanhaw ni Kristo
Ang ikaduhang linya sa ebidensya naglangkob sa pagkabig sa pipila ka mga mahinungdanong magduhaduhaon, labing halangdon mao sila Pablo ug Santiago. Si Pablo sumala sa iyang kaugalingong pag-ako nga usa ka bangis nga maglulutos fo nahiunang Iglesia. Human sa iyang gihubit nga pakighibalag sa nabanhawng Kristo, si Pablo mipailalom sa kalit ug grabe nga kausaban gikan sa usa ka daotan nga maglulutos sa Iglesia ngadto sa usa sa mga labing mabungahon ug dili hakog nga manlalaban. Sama sa daghang nahiunang mga Kristohanon, si Pablo nag-antos ug kakabus, paglutos, mga pagbunal, pagkabilanggo, ug mamatay alang sa iyang malig-ong pasalig sa pagkabanhaw ni Kristo.
Si Santiago usa ka maduhaduhaon kaniadto, bisan tuod dili mabatokon sama ni Pablo. Usa ka gituohang pagkahibalag kang Kristo human sa pagkabanhaw naghimo kaniyang dili maawat nga magtotoo, usa ka pangulo sa Iglesias a Herusalem. Ania pa kanato nga ginadawat sa kinatibuk-an sa mga eskolar nga usa sa iyang mga sulat ngadto sa nahiunang Iglesia. Sama ni Pablo, si Santiago kinabubot-ong nag-antos ug namatay alang sa iyang pagpamatuod, usa ka katinuoran nga nagapamatuod sa sinseridad sa iyang pagtoo (tan-awa Ang Libro sa Mga Buhat ug ang Kakaraanan ni Josefo sa mga Judio XX, ix, 1).
Ang Ikatulo ug Ikaupat nga mga Linya sa Ebidensya sa pagkabanhaw ni Kristo
Ang ikatulo ug ikaupat nga linya sa ebidensya adunay kalabotan sa pagpanghimatuud sa kaaway nadto sa way sulod nga lubnganan ug sa katinuoran nga ang pagtoo sa pagkabanhaw nakagamot sa Herusalem. Si Hesus dayag nga gipatay ug gilubong sa Herusalem. Imposible sa pagtoo sa Iyang pagkabanhaw nga makagamot sa Herusalem samtang ang Iyang lawas anaa pa sa lubnganan kon diin ang Sanhedring maka hakad niini, ipakita kini sa publiko, klaro kaayo nga alang sa pagsulay ug pagpasabot sa pagkawala niini (ug busa ang hinungdan sa walay sulod nga lubnganan). Unsaon man nato pagpasabot ang katinuoran sa walay sulod nga lubnganan? Ania ang tulo ka labing sagad nga pagpasabot:
Una, gikawat sa mga tinun-an ang lawas. Kung mao pa kini ang kaso, ila untang nasayran nga ang pagkabanhaw limbong. Busa dili unta to sila andam mag-antos ug mamatay alang niini. (Tan-awa ang unang linya ebidensya mahitungod sa mapakita nga sinserong pagpamatuod sa mga saksi.) Ang tanang nagpahayag nga mga saksi makasayod unta nga wala gayud nila makit-an si Kriso ug busa namakak. Sa perting daghana sa mga kakunsabo, seguradong adunay motug-an, kung dili sa paghunong sa iyang kasakit nan bisan man lamang sa paghunong sa pag-antus sa iyang mga higala ug pamilya. Ang unang henerasyon sa mga Kristohanon hingpit nga giabusahan, ilabi na human sa pagkasunog sa Roma niadtong A.D. 64 (usa ka sunog nga gikaingong gisugo ni Nero aron makabaton ug luna alang sa pagpalapad sa iyang palasyo, apan iyang gipasangil sa mga Kristohanon sa Roma aron ma-abswelto ang iyang kaugalingon). Ingon sa giasoy sa Romanhong magsasaysay nga si Cornelio Tacito sa iyang Mga Talaan sa Imperyong Roma (gimantala usa ka henerasyon human sa maong sunog):
“Gigapos ni Nero ang pagka sad-an ug gipahamtang ang labing matahum nga mga pagsakit sa saringan nga gikasilagan sa ilang mga dulumtanan, nga gitawag nga mga Kristohanon sa mga lumulupyo. Si Kristus, kansang pangalan naggikan, nag-antos sag rabe nga silot panahon sa paghari ni Tiberio sa mga kamot sa usa sa atung mga prokurador, si Poncio Pilato, ug usa ka labing daotang patuotuo, nga nasanta sa makadali, ug sa pag-usab mikuyanap dili lamang sa Judea, ang unang gigikanan sa daotan, apan bisan sa Roma, diin ang tanang mga butang makahadlok ug makauulaw gikan sa tanang dapit sa kalibotan nakakaplag sa ilang sentro ug nahimong inila. Subay niini, usa ka pagsikop ang unang gihimo niandtong nag-angkon nga sad-an; unya, subay sa ilang kasayuran, ang daghang tawo nakonbikto, dili lang sa kriman sa pagdaob sa dakbayan, apan sa pagkasilag batok sa katawhan. Tanang matang sa pagbiaybiay maoy gidugang sa ilang kamatayon. Gitabunan sa mga panit sa mga mananap, gigutaygutay sila sa mga iro ug nangamatay, o gilansang sa mga krus, o nalaglag sa kalayo ug nangasunog, aron magsilbing panggabiing iwag, sa dihang mawala na ang silaw sa adlaw.” (Mga Talaan, XV, 44)
Gipahayagan ni Nero ang iyang mga kumbira sa tanaman sa mga Kristohanon nga gisunog buhi. Sa pagkamatuod aduna jud untay mokumpisal sa kamatuoran ilalom sa hulga sa makalilisang nga sakit. Ang katinuoran mao nga, bisan pa, wala kitay talaan sa bisan kinsang nahiunang Kristohanon nga misaway sa pagtoo aron pagundang sa iyang pag-antos. Hinuon, adunay kitay naghingapin nga mga asoy sa mga pagpakita human sa pagkabanhaw ug gatosan ka mga saksi nga andam mag-antos ug mamatay alang niini.
Kung wala gikawat sa mga tinun-an ang lawas, sa unsa pa man nato mapasabot ang walay sulod nga lubnganan? Ang uban misugyot nga gipeke ni Kristo ang Iyang kamatayon ug unya miikyas gikan sa lubnganan. Kini tataw nga binuang. Sumala sa pamatuod sa mga saksi, si Hesus gikulata, gisakit, gilaslas, ug usa ka bangkaw mitadlas sa Iyang kasingkasing. Walay maayong rason aron motuo nga si Hesu Kristo (o bisan kinsang tawo alang ana nga butang) mabuhi sa maong kalisdanan, pikion iyang kamatayon, molingkod sulod sa lubnganan sulod sa tulo ka adlaw ug gabie nga walay pag-alima medical, walay pagkaon o tubig, iligid ang dakong bato nga nagtabon sa baba sa lubnganan, moikyas nga dili mabantayan (nga dili mobiya ug agi sa dugo), kumbinsihon ang gatosan ka mga saksi nga Siya nabanhaw gikan sa kamatayon ug anaa sa maayong kalawasan, ug unya mawala nga dili masubay. Ang maong alinghuna kataw-anan.
Ang Ikalimang Linya sa Ebidensya sa pagkabanhaw ni Kristo
Sa katapusan, ang ikalimang linya sa ebidensya adunay kalabotan sa pagkatalagsaon sa pagpamatuod sa mga saksi. Sa tanang kinalabwang mga pagsugilon sa pagkabanhaw, ang kababayen-an ang gipasidunggan ingon nga una ug pangunang mga saksi. Kini mahimong usa ka katingad-ang imbensyon sanglit sa karaang Judio ug Romanhong mga kultura ang kababayen-an hilabihan nga wala ginatamod. Ang ilang pagpamatuod ginaisip nga dili bug-at ug mahimong isalikway. Base niining katinuoran, dili mahimo nga ang bisan kinsa nga mga taghimo sa limbong niadtong unang siglo sa Judea mopili ug kababayen-an aron mahimo nilang pangunang mga saksi. Sa tanang lalaki nga mga tinun-an nga miangkon nga nakakita ni Hesus nga nabanhaw, kung sila namakak ug ang pagkabanhaw ilad, nganong ila mang pilion ang labing gipakaubos, wala saligi nga mga saksi nga ilang makita?
Si Dr. William Lane Craig nagpasabot, “Kung imong masabtan ang papel sa kababayen-an sa unang siglo sa katilingban sa mga Judio, unsay nakapa talagsaon mao nga kining sugilanon sa walay sulod nga lubnganan kinahanglan ibida ang kababayen-an ingon nga nakakaplag sa walay sulod nga lubnganan sa unang higayon. Ang mga kababayen-an anaa sa labing ubos nga ang-ang sa katilingbanong hagdanan sa unag siglo sa Palestinya. Adunay mga karaang rabinikanhong mga panultihon nga nag-ingon, ‘Itugot nga ang mga pulong sa Balaod masunog kay sa mahatud sa mga kababayen-an’ ug bulahan siya kansang mga anak lalaki, apan alaot kaniya kansasng mga anak babaye.’ Ang pagpamatuod sa kababayen-an giisip nga pagka walay pulos nga dili man gani sila tugotan magsilbing legal nga saksi diha sa Judiong korte sa Balaod,. Subay niini, talagsaon gayud nga ang mga punoang saksi sa walay sulod nga lubnganan mao kining mga bayhana … ang bisan unsang mosunod nga biliranong sugilanon siguradong molarawan sa mga lalaking tinun-an nga maoy nakakaplag sa lubnganan – si Pedro o si Juan, sama pananglitan. Ang katinuoran nga ang kababayen-an ang unang mga saksi sa walay sulod nga lubnganan usa ka labing katuohan nga pagpasabot pinaagi sa kamatuod nga – ganahan man ta o sa dili – sila mao ang mga nakakaplag sa walay sulod nga lubnganan! Kini nagpakita ang ang mga tigsulat sa Ebanghelyo matinud-anong nagtala kon unsay nahitabo, bisan pa kon kini makauulaw. Kini nagpasidaan sa pagkamakasasayanon niini nga tradisyon kay sa pagkabiliranong kahimtang niini.” (Dr. William Lane Craig, gikutlo ni Lee Stroberl, The Case for Christ, Grand Rapids: Zondervan, 1998, p. 293)
Sa Katingbanan
Kini nga mga linya sa ebidensya: ang mapakita nga sinseridad sa mga saksi (ug sa kaso sa mga Apostoles, makakombinser, dili masabut nga kabag-ohan), ang pagkakabig ug mapakita nga sinseridad sa mga mahinungdanong antagonista – ang mga maduhaduhaon nga nahimong mga martir, ang katinuoran sa walay sulod nga lubnganan, ang pagpanghimatuud sa kaaway sa walay sulod nga lubnganan, ang katinuoran nga kining tanan nahitabo sa dapit sa Herusalem diin ang pagtoo diha sa pagkabanhaw nagsugod ug milambo, ang pagpamatuod sa kababayen-an, ang kamahinungdanon sa maong pagpamatuod taliwala sa makasaysayanong konteksto; kining tanan lig-ong nga nagapamatuod sa pagkamakasaysayanon sa pagkabanhaw. Among ginaawhag ang atong mga bumabasa sa paghinuklog niiing mga ebidensya. Unsa may gisugyot ani diha nimo? Ingon nga gihinuklogan namo kini, atong hugot nga gipamatud-an ang pamahayag ni Sir Lionel:
“Ang ebidensya alang sa Pagkabanhaw ni Hesu Kristo hilabihan kadaghan nga nakapapugos sa pagdawat agig pruweba nga dili na magbilin ug bisan unsa pa nga luna alang sa pagduhaduha.”
English
Nganong kinahanglan nga motuo ko sa pagkabanhaw ni Kristo?