Pangutana
Unsay nahitabo sa Arka sa Kasabotan?
Tubag
Kung unsay nahitabo sa Arka sa Kasabotan maoy pangutana nga nakapahinulong sa mga teologo, mga tinun-an sa Biblia, mga arkeyologo sulod sa mga siglo. Sa ika-napulo’g duha ka tuig sa iyang paghari, gimandoan ni Haring Josias ang mga tig-aitman sa Arka sa Kasabotan nga ibalik kin isa templo sa Herusalem (Ikaduhang Cronicas 35:1 – 6; cf. Ikaduhang Hari 23:21 – 23). Mao kadto ang kataposang higayon nga ang dapit sa arka nahisgotan sa mga Kasulatan. Kap-atan ka tuig ang mulabay, gisakop ni Haring Nabucodonosor sa Babilonia ang Herusalem ug gisulong ang templo. Menos napulo ka tuig human niadto, mibalik siya, gikuha unsay nahabilin sa templo, ug gilukop kini ug sunog ang dakbayan. Unya, unsa may nahitabo sa arka? Gikuha ba kini ni Nabucodonosor? Naguba ba kini kuyog sa dakbayan? O gidala ba kini ug gitagoan sa luwas nga dapit, sama sa tataw nga nahitabo sa dihang gisulong sa Paraon nga si Sisak sa Ehipto ang templo panahon sa paghari sa anak ni Salomon nga si Rehoboam? (“tataw” tungod kay, kon nakuha pa ni Sisak ang Arka, nganong gipapauli pa man ni Josias sa mga Levita ang maong arka? Kung ang Arka atua sa Ehipto – a la linya sa laraw sa Raiders of the Ark – wala unta kin isa mga Levita ug busa dili makahimo pag-uli niini.)
Ang dili kanonikal nga balasahon sa Ikaduhang Macabeo nagtaho nga sa wala pa ang pagsakop sa taga Babilonia, si Jeremiash, “subay sa langitnong pagpadayag, nagmando nga iyang ikakuyog ang tabernaculo ug ang arka ug … miadto sa bukid diin misaka si Moises aron pagsud-ong sa panulondon sa Diyos [nga mao ang, Bukid sa Nebo; itandi sa Deuteronomio 34:1]. Sa dihang niabot si Jeremias sa maong dapit, iyang hikaplagan ang usa ka lawak sulod sa usa ka langob diin iyang gibutang ang tolda, ang arka, ug ang halaran sa insenso; unya iyang gitabonan ang agianan” (2:4 – 5). Apan, “ang uban nga misunod kaniya nakahunahuna pagtimaan sa dalan, apan wala na kini nila hikit-i. Sa dihang nahibaloan kini ni Jeremias, gibadlong niya sila: ‘Ang dapit kinahanglan magpabiling dili maila hangtod nga pagatigumon na usab sa Diyos ang Iyang katawhan ug magmaluluy-on kanila. Unya igapadayag sa GINOO kining mga butanga, ug ang himaya sa GINOO makita sa panganod, sama sa pagtungha niini panahon ni Moises ug sa dihang nag-ampo si Salomon aron nga ang Templo mahimayaong ma-sagrado’” (2:6 – 8). Dili matino kung kining segunda mano nga asoy (tan-awa sa 2:1) tukma; bisan pa kon tukma kini, dili nato mahibaloan hangtod sa pagbalik sa GINOO, ingon sa giangkon mismo sa maong asoy.
Ang ubang mga teorya mahitungod sa nahimutangan sa nawalang arka naglakip sa gipang-angkon nilang Rabbi Goren ug Yehuda Getz nga kini natago ilalom sa templo, diin gilubong kini sa wala pa kini mailog ni Nabucodonosor. Sa kasubo, ang templo usa na karon sa nahimutangan sa Simboryo sa Bato, usa ka sagradong dapit sa Islam, ug ang lokal nga katilingban sa Muslim mibalibad pagtugod nga makubkob kini. Mao nang dili nato mahibaloan kung husto ba silang Rabbi Gorenz ug Getz/
Ang eksplorador nga si Vendyl Jones, ug uban pa, nagatoo nga ang usa ka ginama nga hikaplagan sa mga linukot nga basahon sa Patay nga Dagat, sa tanghagaon nga “tumbaga nga linukot nga basahon” sa ikatulong langob sa Qumran, sa pagkatinuod daw usa ka mapa sa bahandi nga nagdetalye sa dapit sa pipila ka mga bililhong bahandi nga gikuha gikan sa templo sa wala pa moabot ang mga taga-Babilonia, taliwala niini mao ang nawalang Arka sa Kasabotan. Tinuod man kini o dili tan-awonon pa, sanglit wala pay nakatuod sa tanang kinahanglanong geograpikanhong mga timaan nga natala sa maong linukot nga basahon. Makaiikag, nga gipangagpas sa ubang mga eskolar nga ang Tumbagang Linukot nga Basahon mahimong usa ka talaan nga gipunting sa Ikaduhang Macabeo 2:1 ug 4, nga nagsaysay sa pagtago ni Jeremias sa arka. Samtang usa kini ka makaiikag nga pangagpas, nagpabilin kining walay basehanan.
Ang kanhi silangang Africanhong tigbalita alang sa “The Economist,” nga si Graham Hancock, nagmantala sa usa ka balasahon niadtong 1992 nga giulohan ug The Sign and the Seal: The Quest for the Lord Ark of the Covenant, diin iyang gilantugi nga ang arka gitagoan sa Saint Mary of Zion’s Church sa Aksum, usa ka ansyanong dakbayan sa Etiopia. Ang eksplorer nga si Rober Cornuke, sa B.A.S.E. Institute, nagatuo usab nga Arka mahimong anaa sa Aksum. Apan, wala pay nakakit niini didto. Mao man usab, ang arkeologi nga si Michael Sanders nagatoo nga ang arka gitagoan sa usa ka ansyano nga Ehiptohanong templo sa usa ka Israelinhong barangay sa Djaharya, apan wala pa gayud niya makit-an didto sukad.
Ang kaduhaduhaang Irish nga tradisyon nagpahimug-at nga ang Arka nalubong ilalom sa bungtod sa Tara sa Ireland. Ang ubang mga eskolar nagatoo nga mao kini ang tinubdan sa Irish nga leyenda sa “kaang sa bulawan sa tumoy sa balangaw.” Labi pang dili katuohan mao ang gipang-angkon nilang Ron Wyatt ug Tom Crotser. Si Wyat nakaako ug bungat nga iyang nakit-an ang nawalang Arka sa Kasabotan nga nalubong ilalom sa Bukid sa Kalbaryo ug si Crotser nag-angkon nga iya kining nakit-an sa Bukid sa Pisgah duol sa Bukid sa Nebo. Kining duha ka tawo ubos ang pagtamod sa arkeologong katilingban, ug wala kanila ang nakapamatuod sa mga wala diri ug wala didto nga mga gipang-angkon sa bisan unsang mga ebidensya.
Sa kataposan, ang arka nagpabiling nawala alang sa tanan gawas sa Diyos. Makaiikag nga mga teorya sama sa gipahayag sa taas nagpabiling gidalit, apan pangitaonon pa hangtod karon ang arka. Ang tigsulat sa Ikaduhang Macabeo lagmit husto siya; mahimong dili gayud nato masayran unsay nahitabo sa nawalang Arka sa Kasabotan hangtod sa pagbalik Mismo sa GINOO.
English
Unsay nahitabo sa Arka sa Kasabotan?