Pangutana
Ang creationism ba kaalamdagon?
Tubag
Sa pagkakaron daghan ang debate mahitungod sa pagkabalido sa creationism, nga gihubit isip “usa ka pagtoo nga ang uniberso ug buhing organism naggikan sa espesipikong mga buhat sa diosnong paglalang, sama sa biblikanhong asoy, imbes pinaagi sa kinaiyanhong pamaagi sama sa ebolusyon.” Ang kaalamdagon sa paglalang kasagarang kanunay nga gisalikway sa mga sekular nga katilingban ug gipasangilan nga nakulangan sa kaalamdagong bili. Apan, ang creationism tin-aw nga haom sa kaalamdagong paagi sa bisan unsang hilisgutan.dili lamang kini alang sa subhetibo (sugpayon) nga mga alinghuna o pangagpas nga mga taghuna. Adunay mga natukod nga kaalamdagong mga katinuoran nga nahiuyon sa creationism, ug ang paagi diin kadtong mga katinuoran nalambigit sa matag-usa nagpihig ngadto sa creationist nga paghubad. Sama nga ang ubang halapad nga kaalamdagong mga alinghuna gigamit aron makahatag ug katin-awan sa mga serye sa mga katinuoran, busa, ingon man usab ang creationism.
Nan, unsaon, nga ang creationism – isip sukwahi sa “naturalismo,” gihubit ingon nga “usa ka pilosopikanhong panglantaw diin ang tanang butang mibutho gikan sa kinaiyanhong mga hinungdan ug sangpotanan, ug ang labaw sa kinaiyahan o espirituhanong mga pagpasabot gisalikway ug wala tuohi” – mahimong kaalamdagon? Sa tinuod lang, ang tubag nakadepende kon unsaon nimo paghubit sa “kaalamdagon.” Sa kanunay, “ang siyensya” (kaalamdag) ug “naturalism” giisip nga usa ra ug tumbas, sa ingon gibiyaan ang mga panglantaw sa Creationist sas maong kahulogan. Ang maong kahulogan nagkinahanglan ug usa ka dili makatarunganong pagtahod sa naturalismo. Ang siyensya (kaalamdag) gihubit isip “ang pagpanidd, pagtino, paghubit, eksperimento nga imbestigasyon, ug teoretikal nga katin-awan sa talagsaong panghitabo.” Walay nagkinahanglan sa siyensya, sa iyang kaugalingon, aron mahimong naturalistiko. Ang naturalism, sama sa creationism, nagkinahanglan ug usa ka serye sa mga pangagpas nga wala namugna pinaagi sa mga eksperimento. Wala sila gitinamban gikan sa datos o gikan sa resulta sa mga pasulit. Kini nga pilosopikanhong mga pagtagad gidawat sa wala pay bisan unsang datos ang gisulayan. Tungod kay ang naturalism ug creationism kusog nga naimpluwensyahan sa mga pangagpas nga dili mapamatud-an ni masulayan, ug mosulod sa panaghisgot sa dili pa ang mga katinuoran, makataronganon nga moingon nga ang creationism labing menos ingon ka kaalamdagon nga balido kay sa naturalismo.
Ang creationism, sama sa naturalismo¸ mahimong “siyentipikanhon,” sa ingon kini haom sa siyentipikanhong pamaagi sa pagkakaplag. Apan, kining duha ka mga taghuna dili, mga kaalamdag sa ilang kaugalingon, tungod kay ang duha ka mga panglantaw naglakip sa duha ka mga aspeto nga wala giisip nga “siyentipikanhon” sa naandang diwa. Ni ang creationism o ang naturalism masuta; mao nga, walay eksperimento nga hingpit makapanghimakak sa bisan usa kanila. Base lamang niining duha ka mga punto, wala kitay makita nga kataronganon nga hinungdan aron isipon ang usa nga mas siyentipikanhon nga balido kay sa usa.
Usa sa dagkong mga hinungdan nga gihatag sa mga naturalista alang sa pagsalikway sa creationism mao ang taghuna sa mga milagro. Kataw-anan, nga ang mga naturalista kasagarang moingon nga ang mga milagro, sama sa pinasahi nga paglalang, dili mahimo tungod kay ilang gilapas ang mga balaod sa kinaiyahan, nga klaro ug makasaysayanong naobserbahan. Ang maong panglantaw kataw-anan sa pipila ka mga hinungda. Isip usa ka pananglitan, hunahunaa ang abiogenesis, ang teorya sa kinabuhi nga mibutho gikan sa walay kinabuhi nga butang. Ang abiogenesis maoy usa ka labing hingpit nga gipanghimakak nga mga taghuna sa siyensya. Apan, ang usa ka tinuod nga naturalistikong panglantaw nagdahum nga ang kinabuhi sa kalibotan – nagakopya sa iyang kaugalingon, nagapatunhay sa iyang kaugalingon, komplikado nga organikong kinabuhi – mibutho pinaagi sa sulagmaan gikan sa walay kinabuhi nga butang. Ang maong butang wala pa mamatikdi sa tibuok kasaysayan sa katawhan. Ang mapuslanong ebolusyonaryong kausaban nga gikinahanglan aron pag-uswag sa usa ka nilalang ngadto sa labing komplikado nga porma wala usab sukad maobserbahi. Busa ang creationism ang tinuod nga naghupot sa pamatuod alang sa “milagrosong” mga pag-angkon diin ang mga Kasulatan nagsangkap ug dokumentadong mga asoy sa milagrosong mga panghitabo. Ang pagtimaan sa creationism isip dili siyentipikanhon tungod sa mga milagro nangayo ug susamang pagtimaan alang sa naturalismo.
Adunay daghang mga katinuoran ang gigamit sa duha ka mga habig sa paglalang batok sa naturalism nga debate. Ang mga katinuoran mao ang mga katinuoran, apan walay katinuoran nga hingpit nga nanginahanglan ug bugtong nga hubad. Ang pagkabahin tali sa creationism ug sekular nga naturalism hingpit nga nakasanding sa managlahing mga interpretasyon. Mahitungod sa ebolusyon batok sa paglalang nga debate, si Charles Darwin mismo naghimo niini nga punto. Sa pasiuna sa The Origin of Species, iyang gipahayag, “Sayod ako nga halos usa ra ka punto ang gihisgotan niini nga tomo diin ang mga katinuoran dili mapangatarongan, diin kasagaran klarong mopadulong sa mga kongklusyon nga direktang lahi sa mga kongklusyon nga akong nakab-ot.” Klaro, nagatoo si Darwin sa ebolusyon kay sa paglalang, apan andam siyang moangkon nga ang interpretasyon moay yawi aron makapili unsay tuohan. Ang usa ka siyentipiko mahimong makataan-aw sa usa ka partikular nga katinuoran isip nagapaluyo sa naturalism; ang laing siyentipiko mahimong makita ang samang katinuoran isip gapaluyo sa creationism.
Usa pa, ang katinuoran nga ang creationism maoy posibleng bugtong nga alternatibo sa naturalistikong mga alinghuna sama sa ebolusyon maoy nakapahimo niini nga balido nga hilisgotan, ilabi na kon kini nga dikotomiya giangkon sa pipila ka mga nagpangunang mga hunahuna sa siyensya. Daghang mga inila ug impluwensyadong mga siyentipiko ang nagpahayag nga ang bugtong posible nga mga pagpasabot alang sa kinabuhi mao ang mga naturalistikong ebolusyon o ang pinasahi nga paglalang. Dili tanang mga siyentipiko ang nagkauyon kon asa ang tinuod, apan halos silang tanan nagkauyon nga anaa ra sa usa ang tinuod.
Adunay daghan pang laing mga hinungdan nganong ang creationism usa ka makatarunganon ug siyentipikanhong paagi ngadto sa pagtuon. Taliwala niini mao ang mga taghuna sa reyalistikong kalagmitan, ang depektibong pamatuod nga pagpaluyo alang sa macro nga ebolusyon, ang pamatuod sa kasinatian, ug uban pa. walay kataronganong basehan aron hingpit nga dawaton ang naturalistikong mga pangagpas ug isalikway ang creationist nga mga pangagpas. Ang lig-on nga pagtoo sa paglalang dili babag ngadto sa siyentipikong pagkakaplag. Susiha lang ang mga kalampusan sa mga tawo sama nilang Newton, Pasteur, Mendel, Pascal, Kelvin, Linnaeus, ug Maxwell. Silang tanan mga klaro ug komportable nga mga creationists. Ang Creationism dili “siyensya” saman ga ang naturalism dili “siyensya.” Apan, ang creationism, hingpit nga haom mismo sa siyensya.
English
Ang creationism ba kaalamdagon?