Pangutana
Mapamatud-an ba ang monoteismo?
Tubag
Ang pulong “monoteismo” naggikan sa duha ka mga pulong, “mono” nga ang buot pasabot “bugtong” ug ang “teismo” nga ang kahulogan “pagtoo sa Dios.” Piho nga, ang monoteismo maoy pagtoo sa usa ka matood nga Dios nga maoy bugton magtutuga, tigpadayon, ug maghuhukom sa tibuok gimbuhatan. Ang monoteismo sahi sa “henoteismo,” nga mao ang pagtoo sa daghang mg adios inubanan sa usa ka kinatas-ang Dios sa tanan. Mialkontra usab kini sa politeismo, nga mao ang pagtoo sa paglungtad sa labaw sa usa ka dios.
Adunay daghang mga lantugi alang sa Monoteismo – Deuteronomio 4:35: “Gipakitaan kamo niining mga butanga aron inyong mahisayran nga ang GINOO maoy Dios; gawas Kaniya wala nay lain.” Deuteronomio 6:4: “Pamati, O Israel: Ang GINOO nga atong Dios, ang GINOO usa ra.” Malacias 2:10a, “Dili ba usa ra ang atong Amahan? Dili ba usa ra ka Dios ang naghimo kanato?” Unang Corinto 8:6: “Apana lang kanato aduna lamang usa ka Dios, ang Amahang, kansang tanang mga butang naggikan ug pinaagi kaniya kita nabuhi.” Efeso 4:5: “Usa ka Dios ug Amahan sa tanan, kinsa labaw sa tanan ug nagaagi ang tanan ug anaa sa tanan.” Unang Timoteo 2:5; “Kay aduna lamang usa ka Dios ug usa ka tigpataliwala tali sa Dios ug sa tawo, ang tawo nga si Kristo Hesus.” Santiago 2:19: “Nagatoo kamo nga aduna lamang usa ka Dios. Maayo! Bisan ang mga demonyo nagatoo niana – ug nagakurog.”
Tataw kaayo, alang sa daghang mga tawo, dili paigo nga mosulti lang nga adunay usa lamang ka Dios tungog kay maoy ingon sa Biblia. Tungod kay kung wala ang Dios walay paagi nga mapamatud-an nga ang Biblia Iyang Pulong sa una pa lang. Apan, makalantugi ang usa ka tawo nga sanglit ang Biblia adunay labing kapiyalan nga labaw sa kinaiyahan nga pamatuod diin nagakompirma sa gipanudlo niini, ang monoteismo mahimong mapamatud-an pinaagi niini nga mga kapasikaran. Usa ka samang lantugi mao ang mga pagtoo ug pagpanudlo ni Hesu Kristo, nga maoy nagpamatuod nga Siya Dios (osa labing menos giaprobahan sa Dios) pinaagi sa Iyang milagrosong pagkatawo, kinabuhi, ug sa milagro sa Iyang pagkabanhaw. Ang Dios dili mahimong mamakak o mailad; busa, ang gitoohan ug gipanudlo ni Hesus tinood. Busa, ang monoteismo, nga maoy gituohan ug gipanudlo ni Hesus, tinuod. Kini nga lantugi mahimong dili kaayo impresibo niadtong dili pamilyar sa kaso alang sa labaw sa kinaiyahan nga mga pagkumpirma sa Balaang Kasulatan ug kang Kristo, apan kini mao ang maayong dapit aron pagsugod alang niadtong kabisado sa kalig-on sa maong lantugi.
Makasaysayanong mga lantugi alang sa Monoteismo – mga lantugi base sa pagkainila nabantog nga suspetsado, apan makapaikag kon unsa kadaghan ang naapektuhan sa monoteismo sa relihiyon sa tibuok kalibotan. Ang inila nga teorya sa ebolusyon sa paglambo sa relihiyon miturok gikan sa ebolusyon panglantaw sa realidad sa tinanan, ug ang pangagpas sa ebolusyong antropolohiya nga nagtaa-aw sa “primitibong” mga kultura ingon nga nagrepresenta sa mga naunang hugna sa relihiyosong kalambuan. Apan ang mga suliran niining teorya sa ebolusyon mao ang pipila ka mosunod. 1) ang matang sa kalambuan nga gihulagway niini wala pa gayud napanid-an; gani, daw walay pataas nga kalamboan ngadto sa monoteismo sa bisan unsang kultura – sa tinuod daw bali pa sa giingon ang mapanid-an. 2) Ang kahulugan sa antropolohiyanhong pamaagi mahitungod sa “primitibo” nagpakasusama sa teknolohiyanhong kalambuan, bisan pa maglisud kinig tagbaw sa panukdanan kay hastang daghanang sangkap sa bisan unsang kultura. 3) Ang mga hugna kuno nga gihisgutan sagad mawala o gilaktawan. 4) Sa katapusan, kadaghanan sa mga politheismong kultura nagpakita ug mga inagian sa monoteismo sa unag bahin sa ilang kalamboan.
Ang atong makita mao ang usa ka monoteismong Dios nga pangtawo, luhinlaki, nagpuyo sa kalangitan, adunay dakung kahibalo ug gahom, nagtuga sa kalibotan, tinubdan sa moralidad kansang kita manubag, kansang atong gisupak ug busa kita nahilayo, apan siya usab naghatag ug paagi sa pagpasig-uli. Halos matag relihiyon nagdala ug nagkandaiyang pagkalainlain niini nga Dios sa nangagi usa pa natumpawak ngadto sa kagubot sa politeismo, animismo, ug mahika – dili hinuno o sa bali. (Ang Islam usa ka talagsaon kaayo nga kaso, nga nakabalik gayud ngadto sa monoteismong tinuohan.) Bisan pa niini nga kalihokan, ang politeismo sa iyang kagamitan kasagaran monoteismo o henoteismo. Usa ka talagsaong politeismong relihiyon ang wala nagahupot sa usa sa ilang mga dios ingon nga labaw sa uban nga mg adios, diin ang mg aminos-minos nga mga dios ninglihok isip mga tigpataliwala.
Pilosopikanhon/Teolohikanhong mga lantugi alang sa Monoteismo – Daghay mga pilosopikanhong lantugi alang sa pagka-imposible nga adunay mas labaw pa sa usa ka Dios nga ninglungtad. Daghan niini nagdepende kaayo sa metapisikal nga baroganan mahitungod sa kinaiyahan sa realidad. Subo lang, nga sa ing-ani kamubo nga artikulo imposible nga molantugi niining mga sukaranong metapisikal nga baroganan ug unya mopadayon ug pakita unsa ang ilang ginapunto mahitungod sa monoteismo, apan makapaneguro kita nga adunay kusog nga pilosopikanhon ug teolohikanhong mga kapasikaran alang niining mga kamatuoran nga masubay ug liboan ka tuig ang milabay (ug kadaghanan madayagon). Daklit, ania ang mga tulo ka lantugi nga mahimong pilion aron pagsusi:
1. Kon adunay labaw pa sa usa ka Dios, ang uniberso mahimong magubot tungod sa daghang mga magtutuga ug mga kagamhanan, apan dili gubot; kon aduna lamang usa ka Dios.
2. Sanglit ang Dios usa ka bug-on nga pagkasiya sa hingpit, dili mahimo nga adunay ikaduhang Dios, kay aduna gayud kalahian tali nila, ug ang motipas gikan sa gangkap nga kahingpitan mao ang pagka dili hingpit ug ang pagka dili Dios.
3. Sanglit ang Dios walay kinutoban sa Iyang paglungtad, dili mahimo nga adunay Siyay mga bahin (kay ang mga bahin dili mahimong ikadugang aron makab-ot ang pagka-walay katapusan). Kung ang paglungtad sa Dios dili lamang kabahin Niya (kon diin mao kana ang alang sa tanan nga mahimong molungtad o dili), nan kinahanglan Siya nga adunay walay katapusan nga paglungtad. Busa, dili mahimong adunay duha ka walay kataposan nga mga pagkasiya, kay ang usa molahi gayud sa usa.
Adunay mangandoy nga molantugi nga daghan niini dili isalikway ang ubos nga klase nga mga “dios,” ug kana maayo ra. Bisan tuod sayod kita nga kini dili tinuod sa biblikanhong pamaagi, walay sayup niini sa teorya. Sa laing pagkasulti, mahimong makatugo ang Dios ug ubos nga klase nga mga “dios,” apan nahitabo lang jud nga wala kini Niya gihimo. Kay kon iya pa kining gihimo, kining mga “dios” mahimong limitado, nga mga binuhat – tingali daw mga anghel (Salmo 82). Kini wala nakapaguba sa kaso sa monoteismo, nga wala nag-ingon nga dili mahimo nga naa pay laing Espiritu nga pagkasiya – ang gilantugian lang mao nga dili mahimo nga adunay labaw pa sa usa ka Dios.
English
Mapamatud-an ba ang monoteismo?