Pangutana
Sa tanang nagkalainlaing mga relihiyon, unsaon nako pagkasayod unsay sakto?
Tubag
Walay pagduda nga ang gidaghanon sa nagkalainlaing mga relihiyon sa kalibotan nakapalisod aron masayran asa ang sakto. Una, atong tagdon ang pipila ka mga panghunahuna sa kinatibuk-ang hilisgutan ug unya motan-aw kon unsaon pag-atubang sa topiko sa paagi nga makaabot sa sakto nga kongklusyon mahitungod sa Dios. Ang hagti sa nagkalainlaing mga tubag ngadto sa usa ka partikular nga hilisgutan dili talagsaon sa topiko sa relihiyon. Sama pananglitan, mahimo nimong palingkoron ang 100 nga mga tinun-an sa matematika, hatagan silage komplikado nga suliran aron sulbaron, ug lagmit daghan ang masayop sa ilang tubag. Apan nagpasabot ba nga walay sakto nga tubag? Dili gayud. Kadtong nakakuhag sayop nga tubag nagkinahanglang lang nga ipakita kanila ang ilang sayop ug ipahibalo ang mga Teknik nga kinahanglanon aron moabot sa sakto nga tubag.
Unsaon nato pag-abot sa kamatuoran mahitungod sa Dios? Mogamit kitag sistematikong metodolohiya nga gidisenyo aron sa pagbulag sa kamatuoran gikan sa sayop pinaagi sa paggamit ug managlahing mga pasulit alang sa kamatuoran, diin ang resulta mao ang hugpong sa husto nga mga kongklusyon. Mahunahuna ba nimo ang resulta nga maabot sa usa ka siyentipiko kon mosulod siya sa laboratory ug magpatakag sagol sa mga butang nga walay ritmo o hinungdan? O kon ang usa ka doktor magsugod ug panambal sa pasyente inubanan sa mga sinalagma nga mga tambal sa paglaom nga ayohon siya? Ni ang siyentipiko o ang doktordili mohimo niini nga pamaagi; hinuon, mogamit silag sistematikong mga pamaagi nga demetodo, kataronganon, mapakita, ug mapamatud-an nga moani ug sakto nga resulta.
Kung mao kini, nganong ang paghunahuna ug teolohiya - ang pagtuon sa Dios – mohatag ug kalahian? Nganong motuo kita nga matagad kini sa paagi nga tinaghap ug walay disiplina unya moani gihapon ug sakto nga mga tubag? Subo pamalandungon, kini ang pamaagi nga ginapili sa kadaghanan, ug mao kini ang mga hinungdan nganong adunay daghan kaayo nga mga relihiyon. Mobalik n akita sa pangutana sa kon unsaon pag-abot sa matud-anong kongklysyon mahitungod sa Dios. Unsa nga sistematikong pamaagi ang atong angay’ng gamiton? Una, kinahanglan natong matukod ang usa ka tigbayon alang sa pagsulay sa nagkalainlaing mga pag-angkon sa kamatuoran, unya kinahanglan nato ug mapa nga pagasundon aron makab-ot ang sakto nga kongklusyon. Ania ang usa ka maayo nga tigbayon nga angay gamiton:
1. Kataronganon nga pagkamakanunayon – ang mga pag-angkon mahitungod sa usa ka pagtoo kinahanglan nga katarunganong magkadugtong sa usa’g usa ug dili magkasupak sa bisan unsang paagi. Isip pananglitan, ang kataposang tumong sa Budhismo mao ang tangtangan ang kaugalingon sa tanang mga pangandoy. Apan, kinahanglan nga makabaton ang usa ka tawo ug pangandoy sa pagtangtang sa tanang mga pangandoy, nga maoy usa ka balinsuhi ug dili kataronganon nga prinsipyo.
2. Empirikanhong pagkaigo – aduna bay pamatuod aron mapaluyohan ang usa ka sistema sa tinuohan (kung ang ebidensya kataronganon, adunay ebidensya sa panggawas, ug uban pa)? Natural, husto lamang nga panganduyon ang pamatuod alang sa mahinungdanong mga pag-angkon nga gihimo aron mapamatud-an ang mga pamahayag. Sama pananglitan, ang mga Mormon nagatudlo nga si Hesus nagpuyo sa Amihanang Amerika. Apan wala gayu’g pamatuod, sa arkeyolohhiko o uban pa, aron mapaluyohan ang maong gipang-angkon.
3. Eksistensyal nga pagkahinungdanon – ang usa ka sistema sa tinuohan kinahanglan nga mouyon sa kamatuod nga atong nailhan, ug kinahanglan nga makahimo kini ug makahuloganong kalainan sa kinabuhi sa nagsunod. Ang Desimo, sama pananglitan, naga-angkon nga gibiyaan lang sa Dios ang nagtuyok nga kalibotan ngadto sa uniberso ug wala nakiglambigit sa mga nagpuyo niini. Sa unsang paagi nga ang maong tinuohan nakaapekto sa usa ka tawo nga inadlaw nga paagi? Sa laktod nga pagkasulti, wala kini nakaapekto.
Ang tigbayon sa taas, kon ipadapat sa topiko sa relihiyon, makatabang paggiya sa usa ka tawo ngadto sa sakto nga panglantaw sa Dios ug motubag sa upat nga dagkong mga pangutana sa kinabuhi:
1. Ang sinugdanan – asa ‘ta gikan?
2. Etika – unsaon nato pagkinabuhi?
3. Kahulogan – unsa ang katuyoan sa kinabuhi?
4. Palad – asa padulong ang katawhan?
Apan unsaon man pagpadapat sa usa ka tawo niini nga tigbayon diha sa pagpangita sa Dios? Usa ka pasunod nga pangutana/tubag nga pamaagi maoy usa sa labing maayo nga mga taktika nga angay gamiton. Pagkunhod sa listahan sa posible nga mga pangutana mogama sa mga mosunod:
1. Anaa ba’y hingpit nga kamatuoran?
2. Magkasagol ba ang katarongan ug ang relihiyon?
3. Aduna ba’y Dios?
4. Masayran ba ang Dios?
5. Dios ba si Hesus?
6. Nagpakabana ba ang Dios kanako?
Una kinahanglan natong masayran kung anaa ba’y hingpit nga kamatuoran. Kon walay hingpit nga kamatuoran, nan dili kita makapaneguro sa bisan unsa (espirituhanon man o dili), ug padulong kita sa pagka agnostico, dili segurado kon aduna ba gayud kitay masayran, o usa ka pluralista, nga modawat sa tanang baroganan tungod kay wala kita masayod kon asa’y sakto kon aduna man.
Ang hingpit nga kamatuoran gihulagway ingong nga butang nga nihaom sa kamatuod, butang nga niuyon sa hingtungdan niini, gipahayag kon unsa gayud kini. Ang uban nagaingon nga walay hingpit nga kamatuoran, apan ang pagkuha sa maong posisyon nahimong pagpildi sa kaugalingon. Sama pananglitan, ang relatibista moingon, “ang tanang kamatuoran dili hingpit,” apan adunay mangutana: ang maong pahayag ba tinuod gayud? Kon tinuod, nan andunay hingpit nga kamatuoran; kon dili, nganong ato pa man kini tagdon? Ang postmodernismo tinuod. Sa kataposan, ang hingpit nga kamatuoran dili ikalimod.
Dugang pa, ang hingpit nga kamatuoran natural nga pig-ot ug wala nag-apil sa kaatbang niini. Ang duha dugangan ug duha motumbas sa upat, diin wala nay laing posible nga tubag. Kini nga punto mahimong kritikal sa dihang itandi ang managlahing mga sistema sa tinuohan ug mga panglantaw sa kalibotan. Kon ang usa ka sistema sa tinuohan adunay mga sangkap nga napamatud-an nga sakto, nan ang bisan unsang nakigtigi nga sistema sa tinuohan nga supak sa napamatud-ang pahayag angay ideklarar nga sayop. Mao man usab, angay natong kahinumdoman nga ang hingpit nga kamatuoran dili maimpluwensyahan sa sinseridad ug pangandoy. Bisan unsaon pa kamatinud-anon paghupot sa usa ka tawo ang usa ka bakak, nagpabilin kining bakak. Ug walay pangandoy sa kalibotan ang makapahimong tinuod sa usa ka butang nga bakak.
Ang tubag sa unang pangutana mao nga adunay hingpit nga kamatuoran. Kung maohon, ang agnostisismo, postmodernisismo, relatibismo, ug pagduhaduha silang tanan sayop nga mga posisyon.
Kini nagdala kanato sa ikaduhang pangutana kon ang rason/lohika magamit sa mga butang nga adunay kalambigitan sa relihiyon. Ang uban nagaingon nga kini dili mahimo, apan – nganong dili man? Ang kamatuoran mao, ang lohika kinahanglanon sa pagsusi sa mga espirituhanong pamahayag tungod kay makatabang kini kanato pagsabot nganong ang ubang mga pamahayag angay nga dili iapil ug ang uban angay nga dawaton. Ang lohika kritikal kaayo sa pagbungkag sa pluralism (nga nagaingon nga ang tanang mga pamahayag sa kamatuoran, bisan kadtong nagkasumpaki, tumbas ug balido).
Sama panaglitan, ang Islam ug ang Judaismo nagapahayag nga si Hesus dili Dios, samtang ang Cristianismo nagapahayag nga Siya Dios. Isa sa mga kinauyokang balaod sa lohika mao ang balaod sa walay kontradiksyon, nga nagaingon nga walay butang nga maparehong “A” ug “dili-A” sa samang higayon ug sa samang diwa. Kon ipadapat kini nga balaod sa mga pamahayag sa Judaismo, Islam ug Cristianismo nagpasabot nga ang usa kanila sakto ug ang laing duha sayop. Dili mahimong Dios ug dili Dios si Hesus sa samang higayon ug diwa. Kung gamiton sa hustong paagi, ang lohika usa ka kusgan nga hinagiban batok sa pluralismo tungod kay gipakita niini sa klaro nga ang nagkasumpaking mga pamahayag sa kamatuoran dili mahimo nga perhong sakto. Kini nga pagsabot nagpukan sa kinatibuk-ang panghunahuna nga “tinuod alang kanimo apan dili tinuod alang kanako.”
Ang lohika nagsalikway usab sa kinatibuk-ang analohiya nga gigamit sa mga pluralista nga “ang tanang mga dalan padulong sa ibabaw sa bukid.” Ang lohika nagapakita nga ang matag sistema sa tinuohan adunay kaugalingong hugpong sa mga timailhan nga nagagiya ngadto sa lahi kaayo nga dapit nga padulngan. Ang lohika nagapakita nga ang husto nga ilustrasyon sa pagpangita alang sa espirituhanong kamatuoran mas nahisama sa usa ka labirinto (kalibogan) – ang usa ka subayanan makaabot sa kamatuoran, samtang ang uban modangat sa mga walay kalutsan. Ang tanang mga tinuohan mahimong adunay mga kasusama sa unang pagtan-aw, apan nagkalahi sila sa mga kinalabwang pamaagi sa ilang mga kinauyokang doktrina.
Ang konglusyon mao nga magamit nimo ang lohika sa mga butang mahitungod sa relihiyon. Sanglit mao na kana, ang pluralismo (ang tinuohan nga ang tanang mga pamahayag sa kamatuoran tumbas nga tinuod ug balido) gisalikway tungod kay dili makatarunganon ug balinsuhi kung tuohan ang hingpit nga nagkasumpaking kamatuoran nga mga pamahayag nga parehong sakto.
Ang sunod mao ang dakong pangutana: aduna bay Dios? Ang mga ateyista ug mga naturalista (nga dili modawat sa bisan unsa nga molabaw sa pisikal nga kalibotan ug unibersdo) moingon nga “wala.” Samtang daghan ang nasulat ug nagkagubot ang mga debate sa tibuok kasaysayan niini nga pangutana, sa pagkatinuod dili kini tinuod nga tubagon. Aron mahatagan kini ug igong pagtagad, kinahanglan imong ipangutana: Nganung aduna kitay butang imbes nga wala gayud? Sa laing pagkasulti, giunsa nimo ug sa tanang butang sa imong palibot pagtungha? Ang lantugi alang sa Dios mapresentar sa yanong paagi:
Adunay naglungtad.
Dili ka kakuhag butang gikan sa wala.
Busa, ang kinahanglanon ug dumalayong pagka-Siya minglungtad.
Dili nimo malimod nga ikaw ninglungtad tungod kay kinahanglan nimong molungtad aron makalimod sa imong kaugalingong paglungtad (usa ka kapildihan sa kaugalingon), busa ang unang pangagpas sa ibabaw tinuod. Walay nagatuo nga makakuha kag usa ka butang gikan saw ala (nga “wala” maoy naggama sa uniberso), busa ang ikaduhang pangagpas husto. Busa, ang ikatulong pangagpas tiuod – ang usa ka dumalayon nga pagka-Siya maoy responsible alang sa tanan nga kinahanglang molungtad.
Kini ang posisyon nga dili ikalimod sa mahunahunaon nga ateyista; mopahayag lamang sila nga ang uniberso mao kanang dumalayon nga pagka-Siya. Apan, ang problema sa maong baroganan mao nga ang tanang siyentipikong pamatuod nagtudlo sa katinuoran nga ang uniberso adunay sinugdanan (ang “big bang”). Ang tanang adunay sinugdanan kinahanglan nga adunay hinungdan; busa, ang uniberso adunay hinungdan ug dili dumalayon. Tungod kay ang bugtong duha ka mga tinubdan sa eternalidad mao ang dumalayong uniberso (napamatud-an nga sayop) o ang dumalayong Tiglalang, ang bugtong lohikal nga kongklusyon mao nga adunay Dios. Sa pagtubag sa pangutana sa pagka-anaa sa Dios diha sa pangsanong nagsalikway sa ateyismo isip balido nga sistema sa tinuohan.
Karon, kini nga kongklusyon wala nagpahayag kon unsang matang sa Dios ang minglungtad, apan kahibulongan gayud, aduna kini giratsada – gisalkway niini ang tanang panteistikong mga relihiyon. Ang tanang panteistikong panglantaw sa kalibotan nag-ingon nga ang uniberso Dios ug dumalayon. Ug kini nga pagpahayag sayop. Busa, ang Hinduismo, Budhismo, Jainismo, ug tanang laing panteistikong mga relihiyon gisalikway ingon nga balido nga sistema sa tinuohan.
Dugang pa, masayran nato ang pipila ka mga makaiikag nga mga butang mahitungod niini nga Dios nga naglalang sa uniberso. Siya:
• Labaw sa kinaiyahan (sanglit ang Dios minglungtad gawas sa Iyang gilalang)
• Hilabihan ka gamhanan (nga makalalang sa tanan)
• Walay kataposan (nagalungtad sa iyang kaugalingon, sanglit Siya nagalungtad gawas sa takna ug lawak)
• Mabisan asa (Iyang gilalang ang lawak ug wala nalimitahan niini)
• Wala nagapos sa panahon ug dili mausab (Iyang gilalang ang panahon)
• Dili material (tungod kay milabaw siya sa lawak)
• Kinaugalingon (ang dili kinaugalingon dili makalalang ug personalidad)
• Kinahanglanon (sanglit ang tanan nakadepende Kaniya)
• Walay kataposan ug usahan (sanglit dili mahimo nga makabaton kag duha ka walay kataposan)
• Lainlain apan adunay panaghiusa (kay ang kinaiyahan nagapakita sa pagkadaiya)
• Maalam (labaw sa tanang sa paghimo sa tanan)
• May katuyoan (kay tuyo niyang gilalang ang tanan)
• Adunay maayong pamatasan (walay moral nga balaod ang molungtad kon walay magbabalaod)
• Moatiman (kay kun dili walay mora nga mga balaod ang mahatag)
Kini nga pagka-Siya nagapakita ug mga kinaiya nga susama kaayo sa Dios sa Judaismo, Islam, ug Cristianismo, nga makaiikag kaayo, ang bugtong kinauyokang mga pagtoo nga nagpabiling nagbarog human giwagtang ang ateyismo ug panteyismo. Matikdi usab nga ang usa sa dagkong mga pangutana sa kinabuhi (sinugdanan) natubag na: nasayod n akita asa kita gikan.
Kini naghatod kanato sa laing pangutana: masayran ba nato ang Dios? Niing puntoha, ang panginahanglan sa relihiyon gipulihan sa mas mahinungdanong butang – ang panginahanglan sa pagpadayag. Aron masayran pag-ayo sa katawhan kini nga Dios, anaa na sa Dios nga magpadayag sa Iyang kaugalingon ngadto sa Iyang gimbuhatan. Ang Judaismo, Islam, ug Cristianismo nagapahayag nga nagbaton ug balasahon nga maoy pagpadayag sa Dios ngadto sa tawo, apan ang pangutana mao (kon aduna man ugaling) asa ang tinuod? Kung ipadaplin ang mga ginagmay nga mga kalainan, ang duha nga kinauyokan nga mga dapit sa lantugi mao 1) ang Bag-ong Tipan sa Biblia, 2) ang persona ni Hesu Cristo. Ang Islam ug ang Judaismo nagpahayag nga ang Bag-ong Tipan sa Biblia dili tinuod sa gipamahayag niini, ug gilimod sa duha nga si Hesus Dios nga gipakatawo, samtang ang Cristianismo nagpamatuod nga ang duha ka pamahayag tinuod.
Walay tinuohan sa planeta nga makaparang sa binukid nga pamatuod nga anaa alang sa Cristianismo. Gikan sa naghingapin nga gidaghanon sa mga karaang manuskrito, ngadto sa labing sayong petsahan sa mga dokumento nga nasulat panahon sa tibuok kinabuhi sa mga nakasaksi (ang uban 15 ka tuig ra human sa kamatayon ni Cristo), ngadto sa kadaghanon sa mga asoy (siyam ka mga tigsulat diha sa 27 ka balasahon sa Bag-ong Tipan), ngadto sa arkeolohiko nga ebidensya – walay bisan usa nga nagkasumpaki sa bisan usa nga pamahayag sa Bag-ong Tipan – ngadto sa katinuoran nga ang mga apostoles miasdang sa ilang kamatayon nga nagpahayag nga ilang nakita si Hesus sa nagapamuhat ug Siya nabanhaw gikan sa kamatayon, ang Cristianismo nagbutang ug sumbanan sa natad sa paghatag ug pamatuod aron mapaluyohan ang iyang mga pamahayag. Ang makasaysayanong pagkatinuod sa Bag-ong Tipan – sanglit nagpasabot kin isa usa ka tinuod nga asoy sa aktwal nga mga panghitabo sa dihang nahitabo kini – maoy bugtong sakto nga kongklusyon nga kab-oton sa dihang ang tanang ebidensya nasusi.
Kon mahitungod kang Hesus, makakita ang usa ka tawo ug talagsaon kaayo nga butang mahitungod Kaniya – Iyang gipahayag nga Siya Dios diha sa unod. Sa mga pulong mismo ni Heus (sama pananglitan, “Sa wala pa si Abraham matawo Ako na”), ang Iyang mga buhat (sama pananglitan, pagpasaylo sa mga sala, pagdawat sa mga pagsimba), ang Iyang walay sala ug milagrosong kinabuhi (nga Iyang gigamit pagpamatuod sa Iyang mga pamahayag sa kamatuoran batok sa supak nga mga pangangkon), ug ang Iyang pagkabanhaw nagapaluyo sa Iyang mga pangangkon nga Siya Dios. Ang Bag-ong Tipan nga mga tigsulat gibalik-balik pagpamatuod kini nga katinuoran sa ilang mga gipanulat.
Karon, kung si Hesu Dios, nan unsay Iyang gisulti tinuod. Ug kung miingon si Hesus nga ang Biblia walay kasaypanan ug tinuod sa tanang gipanulti niini (nga Iyang gibuhat), nagpasabot kini nga ang Biblia tinuod sa gimantala niini. Sa ato nang nakat-onan, ang duha ka nag-indigay nga kamatuoran dili mahimong parehong sakto. Busa ang bisan unsa diha sa Minoros nga Koran o mga sinulat sa Judaismo nga nagsupak sa Biblia dili mahimong tinuod. Gani, ang Islam ug Judaismo napakyas sanglit silang duha nag-ingon nga si Hesus dili Dios nga gipakatawo, samtang lahi ang gisulti sa ebidensya. Ug tungod kay masayran gayud nato ang Dios (tungod kay Iyang gipadayag ang Iyang kaugalingon diha sa Iyang nasulat nga Pulong ug diha ni Cristo), ang tanang porma sa agnostisismo gisupak. Sa kataposan, laing dakong pangutana sa kinabuhi natubag – diha sa etika – sanglit ang Biblia naglangkob sa tin-aw nga mga panugon unsaon ang katawhan magkinabuhi.
Kining maong Biblia nagsangyaw nga ang Dios nahingawa pag-ayo alang sa katawhan ug nangandoy nga ang tanan masayod Kaniya sa suod. Gani, nagpakabana Siya kaayo nga nagpakatawo Siya aron ipakita sa Iyang gimbuhatan kun unsa gayud Siya. Adunay daghang mga tawo nga nagtinguha nga mahimong Dios, apan usa lamang ka Dios ang nagtinguha nga mahimong tawo aron Iyang maluwas kadtong Iyang gihigugma pag-ayo gikan sa kahangturan nga pagkahimulag Kaniya. Kini nga kanituoran nagpakita sa eksistensyal nga kalambigitan sa Cristianismo ug nagatubag sa kataposang duha ka dagkong mga pangutana sa kinabuhi – ang kahulogan ug ang sangpotanan. Ang matag tawo gidisenyo sa Dios alang sa katuyoan, ug ang matag usa adunay palad nga naghulat kaniya – ang usa mao ang dumalayong kinabuhi kauban sa Dios o dumalayong pagkahimulag gikan Kaniya. Kini nga bantabanta (ug ang punto sa pagpakatawo sa Dios diha ni Cristo) gisalikway usab ang Deismo, nga nagasulti nga ang Dios dili interesado sa mga kalihokan sa mga tawo.
Sa kataposan, atong makita nga ang kinalabwang kamatuoran mahitungod sa Dios mahikaplagan ug ang kalibogan sa panglantaw sa kalibutan malamposong gilawig pinaagi sa pagsulay sa mga nagkalahing pangangkon sa kamatuoran ug ang sistematikong pagpadaplin sa mga kabakakan aron nga ang kamatuoran na lang ang magpabilin. Ginamit ang mga pagsulay sa lohikal nga pagkamakanunayon, empirikal nga pagkaigo, eksistensyal nga kalambigitan, gikaluhaan sa pagpangutana ug sakto nga mga pangutana, mamunga ug matinud-anon ug makatarunganon nga mga kongklusyon mahitungod sa relihiyon ug sa Dios. Ang tanan angay nga magkauyon nga ang bugtong hinungdan nga tuohan ang usa ka butang mao nga tungod kay kini tinuod – walay nay lain pa. Subo pamalandungon, ang tinuod nga tinuohan nagdepende sa kabubot-on, ug bisan unsa kadaghan sa lohikan nga pamatuod ang ipakita, aduna gihapon mopili paglimod sa Dios nga minglungtad ug malabyan ang usa ka tinuod nga subayanan ngadto sa panagduyog Kaniya.
English
Sa tanang nagkalainlaing mga relihiyon, unsaon nako pagkasayod unsay sakto?