Pangutana
Unsa ang Biblia?
Tubag
Ang pulong “Biblia” naggikan sa Latin ug Griego nga mga pinulongan nga buot pasabot “libro,” usa ka haom nga ngalan, sanglit ang Biblia usa ka libro alang sa tanang katawhan, alang sa tanang panahon. Libro kini nga walay sama, usa ka matang sa iyang kaugalingon.
Sais sienta y sais ka mga managlahing balasahon ang naglangkob sa Biblia. Naapil niini ang mga balasahon sa balaod, sama sa Levitico ug Deuteronomio; mga balasahon sa kasaysayan, sama sa Ezra ug Mga Buhat; mga balasahon sa balak, sama sa mga Salmo ug Ecclesiastes; mga balasahon sa propesiay, sama sa Isaias ug Pinadayag; mga bayograpiya (kagibuhi), sama sa Mateo ug Juan; ug mga epistola (pormal nga mga sulat) sama sa Tito ug Hebreo.
Ang Mga Tagsulat
Mga 40 ka nagkalainlaing mga tawhanonng tagsulat mitampo sa Biblia, nga gibanabanang nasulat sulod sa 1500 ka katuigan. Ang mag tagsulat kanhi mga hari, mangingisda, sacerdote, opisyal sa gobyerno, mag-uuma, magbalantay sa karnero, ug mga doktor. Gikan niining tanang pagkadaiya miabot ang di katuohang pagkahiusa, inubanan sa komon nga mga tema nga hinabol sa kinatibuk-an.
Ang pagkahiusa sa Biblia tungod sa katinuoran nga, sa kinaulahian, aduna lamang kini usa ka Tinubdan – and Dios Mismo. Ang Biblisa “giginhawa sa Dios” (Ikaduhang Timoteo 3:16). Ang mga tawhanong tagsulat misulat sa tukma kun unsay buot ipasulat kanila sa Dios, ug ang sangpotanan mao ang hingpit ug balaang Pulong sa Dios (Salmo 12:6; Ikaduhang Pedro 1:21).
Ang Mga Pagkabahin
Ang Biblia natunga sa duha ka nag-unang mga bahin: ang Daang Tipan ug ang Bag-ong Tipan. Sa laktod, ang Daang Tipan maoy asoy sa usa ka nasod, ug ang Bag-ong Tipan maoy asoy sa usa ka Tawo. Ang nasod maoy paagi sa Dios aron pagdala sa Tawo – si Hesu Cristo – sa kalibotan.
Ang Daang Tipan naghubit sa pagtukod ug pagpreserbar sa nasod sa Israel. Misaad ang Dios nga gamiton ang Israel sa pagpanalangin sa tibuok kalibotan (Genesis 12:2 – 3). Sa dihang ang Israel natukod ingon nga nasod, gituboy sa Dios ang usa ka panimalay sulod anang nasora diin pinaagi kaniya ang panalangin moabot: ang panimalay ni David (Salmo 89:3 – 4). Unya, gikan sa panimalay ni David gisaad ang usa ka Tawo kansang magdala sa gisaad nga panalangin (Isaias 11:1 – 10).
Ang Bag-ong Tipan mihatag ug detalye sa pag-abot sa maong gisaad nga Tawo. Ang Iyang pangalan mao si Hesus, ug iyang gituman ang mga propesiya sa Daang Tipan sa dihang nagkinabuhi Siyag hingpit nga kinabuhi, namatay aron mahimong Manluluwas, ug nabanhaw gikan sa mga patay.
Ang Pinakabida
Ang pinakabida sa Biblia mao si Hesus – ang tibuok libro mahitungod Kaniya. Ang Daang Tipan gipanagna ang Iyang pag-abot ug nagtakda sa entablado alang sa Iyang pagsulod sa kalibotan. Ang Bag-ong Tipan naghubit sa Iyang pag-abot ug sa Iyang buhat sa pagdalag kaluwasan sa atong makasasalang kalibotan.
Si Hesus labaw pa sa usa ka makasaysayanong tawo; gani, labaw pa siya sa tawo. Siya Dios diha sa unod, ug ang Iyang pag-abot maoy labing mahinongdanong panghitabo sa kasaysayan sa kalibotan. Ang Dios Mismo nahimong tawo aron mahatagan kitag tin-aw, masabtan nga hulagway kon kinsa Siya. Unsa ang Dios? Siya sama ni Hesus; Si Hesus Dios sa tawhanong hulag (Juan 1:14, 14:9).
Mubo nga Katingbanan
Gituga sa Dios ang tawo ug gibutang siya sa usa ka hingpit nga kalikopan; mirebelde ang tawo batok sa Dios ug natagak gikan sa kahimtang nga maoy tuyo sa Dios kaniya. Gibutang sa Dios ang kalibotan ilalom sa tunglo tungod sa sala apan dali dayon gibutang sa paglihok ang plano sa pagpasig-uli sa katawhan ug tanang gimbuhatan ngadto sa orihinal nga himaya.
Isip kabahin sa Iyang plano sa kaluwasan, gitawag sa Dios si Abraham gikan sa Babilonia ngadto sa Canaan (mga 2000 B.C.). Misaad ang Dios kang Abraham, ang iyang anak nga si Isaac, ug ang iyang apo nga si Jacob (gitawag usab nga Israel) nga panalanginan Niya ang kalibotan pinaaagi sa ilang kaliwat. Ang panimalayni Israel milangyaw gikan sa Canaan ngadto sa Ehipto, diin sila midako ingon nga nasod.
Mga 1400 B.C., gidala sa Dios ang kaliwatan sa Israel gawas sa Ehipto ilalom sa pagmando ni Moses ug gihatag kanila ang Yutang Saad, ang Ganaan, isip ilang kaugalingon. Pinaagi ni Moses, gihatag sa Dios sa katawhan sa Israel ang Balaod ug naghimog kasabotan (testament) kuyog nila. Kung magpabilin silang matinud-anon sa Dios ug dili mosunod sa mga pagsimbag diosdios sa nagpalibot nga mga nasod, nan sila magmauswagon. Kung ilang isalikway ang Dios ug mosunod sa mga diosdios, nan ang Dios moguba sa ilang nasod.
Mga 400 ka katuigan ang milabay, panahon sa paghari nilang David ug iyang anak nga si Salomon, ang Israel napalig-on ngadto sa usa ka dako ug gamhanang gingharian. Misaad agn Dios kang David ug Salomon nga ang ilang kaliwat maoy maghari ingon nga walay kataposang hari.
Human sa paghari ni Salomon, ang nasod sa Israel natunga. Ang napulo ka mga tribo sa Amihanan gitawag nga “Israel,” ug milungtad sila ug mga 200 ka katuigan sa wala pa sila hukmi sa Dios sa ilang pagsimbag diosdios. Gibihag sa Asiria ang Israel mga 721 B.C. Ang duha ka mga tribo sa habagatan gitawag nga “Juda,” ug milungtad silage dugaydugay, pero sa kadugayan sila, usab, mitalikod sa Dios. Gibihag sila sa Babilonia mga 600 B.C.
Mga 70 ka katuigan ang milbay, maluloy-ong gidala sa Dios ang salin sa mga binihag balik sa ilang kaugalingong yuta. Ang Jerusalem, ang kabisera, natukod pag-usab mga 444 B.C., ug sa makausa pa nagtukod ang Israel ug usa ka nasudnong kailhan. Ug sa ingon, natak-op ang Daang Tipan.
Ang Bag-ong Tipan nabuklad mga 400 ka katuigan ang milabay diha sa pagkatawo ni Hesu Cristo sa Betlehem. Si Hesus maoy kaliwat nga gisaad kang Abraham ug David, Siya nga maoy motuman sa laraw sa Dios aron pagtubos sa katawhan ug pagpasig-uli sa gimbuhatan. Matinud-anong gikumpleto ni Hesus ang Iyang tahas – namatay Siya alang sa sala ug nabanhaw gikan sa mga patay. Ang kamatayon ni Cristo maoy patukoranan sa bag-ong kasabotan (testament) sa kalibotan. Ang tanang adunay pagtoo ni Hesus maluwas gikan sa sala ug mabuhi sa kahangtoran.
Human sa Iyang pagkabanhaw, gipadala ni Hesus ang Iyang mga tinun-an aron pagpakaylap sa mga balita sa tanang dapit mahitungod sa Iyang kinabuhi ug Iyang gahom sa pagluwas. Miadto ang mga tinun-an ni Hesus sa tanang dapit nagpakaylap sa maayong balita ni Hesus ug kaluwasan. Mipnaw sila ngadto sa Asia Minor, Gresya, ug sa tibuok Imperyo sa Roma. Ang Bag-ong Tipan mitak-op inubanan sa panagna sa pagbalik ni Hesus aron paghukom sa dili matinuohong kalibotan ug paglingkawas sa gimbuhatan gikan sa tunglo.
English
Unsa ang Biblia?