سوال
سرنوشت گرایی چیست؟ جبر گرایی چیست؟
جواب
در ابتدا با یک سری از تعاریف کلی آغاز می کنیم.
جبرگرایی: دیدگاهی است در آن تمامی رویدادها یک دلیل دارند و اینکه همه چیز در جهان هستی کاملا وابسته به قانون علت و معلول است و این قانون به همه امور اعمال می شود. جبرگراها معتقدند که همه وقایع، از جمله اعمال انسان، از قبل مشخص شده است. جبرگرایی معمولا در نقطه مقابل اختیار قرار دارد.
سرنوشت گرایی: عقیده ای که می گوید آنچه باید، اتفاق خواهد افتاد. گذشته، حال و آینده توسط خدا و یا نیروی توانمند دیگری مشخص شده اند. در دین به این دیدگاه تقدیر گفته می شود و بر این باور است که بهشتی و یا جهنمی بودن ما قبل از تولد مشخص شده و ما دخالتی در تعیین آن نداریم.
اراده: این نظریه می گوید که انسان آزادی انتخاب و اختیار دارد. به عنوان مثال در رابطه با یک کاری که انجام داده این حق را داشته که کار دیگری انجام دهد. فیلسوفان می گویند که اراده و اختیار با جبرگرایی مطابقت ندارد.
اختیار: دیدگاهی که می گوید وقایعی وجود دارند که دلیلی برای آنها نیست. بسیاری از طرفداران عقیده اراده آزاد بر این باور هستند که اعمال انتخاب شده ما این امکان را دارند که دلایل فیزیولوژیکی و یا روانشناسی نداشته باشند.
سرنوشت گرایی الهی تلاشی برای نشان دادن تناقض بین خدای قادر مطلق و اراده آزاد انسان می باشد، جاییکه اراده آزاد به توانایی انتخاب بین گزینه های مختلف گفته می شود. و مانند این معما است «آیا خداوند قادر مطلق می تواند سنگی آنقدر سنگین درست کند که خودش هم قادر به بلند کردن آن نباشد؟»
فرضیات جبرگرایی الهی از این قرار است که: خداوند عالم مطلق است ، به همین دلیل دارای آگاهی قبلی بدون هیچ خطایی می باشد. اگر خداوند دارای آگاهی قبلی از کاری دارد که قرار است شما فردا انجام دهید ( زدن چمن ها) ، پس شما حتما آن کار را انجام خواهید داد.
پس اراده آزاد امکان پذیر نیست، برای اینکه شما گزینه دیگری غیر از انجام آن کار (زدن چمن ها) ندارد. در کاری که آن را به اتمام نمی رسانید پس خداوند عالم مطلق نمی باشد. و اگر آن کار را انجام دهید دیگر اراده و حق انتخاب آزاد ندارید.
یک بحث مقابل این است که خدا عالم مطلق است و به همین دلیل خطاناپذیر است. اگر خدا آگاهی قبلی حتمی از آنچه قرار است فردا انجام دهید دارد پس شما با اراده و اختیار آن کار را انجام خواهید داد نه بر اساس اجبار. شما همچنان در انجام آن کار آزاد هستید، خداوند از قبل انتخاب شما را می داند. شما مجبور نیستید که بین چمن زنی و بازی تنیس حتما چمن زنی را انتخاب کنید. اگر قرار بود که تغییر عقیده دهید خداوند آن را هم می دانست و شما همچنان در انتخاب همه چیز آزادی عمل دارید. حتی اگر خداوند انتخاب کند که آینده را نبیند، شما همچنان حق انتخاب دارید. دیدن و یا ندیدن آینده توسط خدا، اراده آزاد شما را تغییر نخواهد داد.
آگاهی قبلی مجهول، در صورتیکه مخفی نگه داشته شود، اراده و اختیار انسان را از نظر عقلانی و منطقی باطل نمی سازد. کسی که رویداد «الف» را انتخاب می کند بدون توجه به اینکه آیا خداوند از انتخاب او آگاهی قبلی دارد یا نه، دوباره همان انتخاب را خواهد کرد. آگاهی یا عدم آگاهی (آگاهی قبلی مجهول) خداوند از آینده تغییری در اراده آزاد افراد نخواهد داد. اگر خداوند آگاهی خود درباره انتخاب آزاد انسان را علنی کند، اراده آزاد از بین نخواهد رفت واین کار اراده آزاد آینده را تغییر خواهد داد و آن را به اجبار تبدیل خواهد کرد. به عنوان مثال فرد غیبگویی را در نظر بگیرید که در مورد فردی غیبگویی می کند که در آن طرف دنیا هنگام دویدن پشت اتوبوس به زمین می خورد و پایش می شکند. غیبگو با پیش بینی این واقعه نمی تواند حقیقت آن را تغییر دهد و این واقعه به هر حال اتفاق خواهد افتاد بدون توجه به اینکه آیا کسی وقوع آن را از غیب دیده باشده و یا نه. این قانون درباره دانش مطلق خداوند نیز کاربرد دارد: مادامیکه دانش مطلق خداوند غیرعلنی است و تداخلی در حقیقت ماجرا و یا آگاهی شخص دیگری از آن ندارد، بنابراین آزادی انتخاب و اراده انسان را نقض نمی کند.
اما اگر خداوند خالق همه چیز باشد، این موضوع در دانش غیرفعال خدا اشکال به وجود می آورد. درک دانش مطلق خداوند به درک حضور مطلق او در همه جا بستگی دارد. اگر خدا همه چیز درباره گذشته ، حال و آینده را می داند، بنابراین او از همه اتفاقاتی که برای یک فرد می افتد و از همه انتخاب های او آگاهی دارد ، گرچه آن اتفاق ها و تصمیم های فرد هنوز واقع نشده اند. این موضوع می تواند نشان دهنده ابطال اصل آزادی انتخاب انسان باشد ، اگرچه هیچ سازوکاری برای علم و آگاهی قبلی خداوند جلوی اختیار و آزادی انتخاب فرض شده در دیدگاه جبرگرایی الهی را نمی گیرد. بنابراین بر اساس خداشناسی مسیحی، خداوند در خارج از زمان است، خداوند همه چیز را درباره زندگی یک انسان از آغاز آفرینش می داند حتی نسبت به اینکه آیا آن فرد مسئولیت های الهی خود را می پذیرد یا نه نیز آگاهی دارد. با این پیش شرط ها، تنها یک دیدگاه کاملا جبرگرایانه الهی می تواند برای برخی از مردم قابل تصور باشد.
برای اینکه یک قدم پیشتر برویم باید به این فرضیات نگاهی بیندازیم: تفاوت بسیار زیادی بین تقدیر، جبرگرایی و شانس وجود دارد.
جبرگراها می گویند یک نیروی غیر شخصی وجود دارد که تحت کنترل هیچکسی حتی خداوند هم نیست. و همه این رویدادها توسط همین نیروی بی هدف و کور اتفاق می افتد. به این عقیده جبرگرایی می گویند.
شانس (بخت و اقبال) یک نیروی متغیر و ناپایدار است که باعث وقوع شانسی رویدادها بدون هیچ کنترل و هدایتی از طرف خدا می شود. در دنیایی که توسط شانس اداره می شود، خداوند فقط می تواند وقایع را از پیش ببیند. همه چیز فقط و تنها به شانس بستگی دارد. و اگر از شانس پرسیده شود که چرا و چگونه این اتفاق افتاد، پاسخ او فقط این خواهد بود که «بی دلیل فقط شانسی اتفاق افتاد».
تقدیر، عقیده کتاب مقدس، می گوید که خداوند هدفی دارد و او بر روی همه چیز بر اساس خواست و هدفش کار می کند (افسسیان فصل 1 آیه 11، دانیال فصل 4 آیه 35، اشعیا فصل 14 آیه 24، اشعیا فصل 46 آیه 10). تقدیر می گوید که خداوند هیچ کاری را انجام نمی دهد و یا اجازه آن را نمی دهد به غیر از کاری که در جهت انجام اهداف او باشد (مزامیر فصل 33 آیه 11). این یعنی که خداود حاکم مطلق این دنیاست و همه کارها را بر اساس خواست خویش انجام می دهد.
کسانی که کورکورانه اعتقاد دارند «هرآنچه باید، اتفاق خواهد افتاد» به اندازه طرفداران شانس در اشتباه هستند. همه وقایع به این دلیلی حتمی هستند که خداوند قادر مطلق در حال انجام برنامه های خویش است.
محققان بزرگ کتاب مقدس اعتقادی به موضوع شانس در رویدادها ندارند. آنها می دانند که خداوند دانا، خوب و قادر همه امور زندگی را کنترل می کند (متی فصل 10 آیه های 29 تا 30). کسی که نمی خواهد تا خداوند این قدرت و کنترل را داشته باشد و کسی که از قدرت مطلق خداوند متنفر است، همان فردی است که خداوند را دوست ندارد و او را در زندگی خود نمی خواهد. او می خواهد که خودش باشد و راه خودش را برود. او مانند ارواح پلید آن زمان می گوید که «ما را تنها بگذار» (مرقس فصل 1 آیه 24). اما خداوند حاکم و قادر مطلق است و نمی تواند خود را انکار کند.
English
سرنوشت گرایی چیست؟ جبر گرایی چیست؟
