سوال
فن تصحیح متون چیست؟
جواب
تعریف ساده فن تصحیح (نقد) متون این است که بدانیم نوشته نسخه خطی اصلی کتاب مقدس چه بوده است. نسخه های خطی اصلی کتاب مقدس یا گم شده اند، یا پنهان شده اند و یا دیگر وجود ندارند. چیزی که ما امروز در دست داریم ده ها هزار نسخه از نسخه های اصلی می باشند که به قرن اول تا 15 میلادی (برای عهد جدید) و قرن چهارم قبل از میلاد تا قرن 15 قبل از میلاد (عهد قدیم) تعلق دارند. در این نسخه ها تفاوت های زیاد اما ناچیز و تعداد کمی تفاوت قابل توجه وجود دارند. علم نقد یا تصحیح متون این نسخه های خطی را مطالعه می کند و تلاش می کند تا آنچه نسخه اصلی گفته است را مشخص کند.
سه روش اصلی تصحیح متون وجود دارد. اولین روش تکستوس رسپتوس است. تکستوس رسپتوس یک نسخه خطی از کتاب مقدس است که توسط ایراسموس در قرن پانزدهم میلادی نوشته شد. او تعداد محدودی از نسخه های خطی کتاب مقدس را که به آنها دسترسی داشت جمع آوری کرد و در نهایت این نسخه، تکستوس رسپتوس نام گرفت.
روش دوم «متن اکثریت یا غالب» نام دارد. در این روش همه نسخه های خطی موجود بررسی می شوند، تفاوت های آنها با هم مقایسه می شوند و درست ترین آن بر اساس آنچه بیشتر تکرار شده انتخاب می شود. به عنوان مثال، اگر در 748 نسخه خطی نوشته شده باشد «او گفت» و در 1429 نسخه نوشته باشد «آنها گفتند»، روش متن اکثریت عبارت «آنها گفتند» را نزدیک ترین متن به نسخه اصلی در نظر می گیرند. هیچ یک از ترجمه های اصلی کتاب مقدس بر اساس روش متن اکثریت نمی باشد.
روش سوم روش گلچین است. در این روش شواهد داخلی و خارجی در نظر برای تشخیص اصلی ترین متن در نظر گرفته می شود. شواهد خارجی این پرسش ها را به ذهن ما می آورند: در چند نسخه این برداشت وجود دارد؟ تاریخ این نسخه های خطی چه هستند؟ در چه جایی از جهان پیدا شده اند؟ شواهد داخلی این سوالات را مطرح می کند: دلیل این برداشت های متفاوت چه می تواند باشد؟ چه برداشتی می تواند منشا برداشت های دیگر را توضیح دهد؟
دقیق ترین روش کدام است؟ این همان نقطه ای است که بحث ها آغاز می شوند. وقتی این روش ها را به کسی پیشنهاد می کنیم احتمالا روش متن اکثریت را انتخاب می کند. اما یک مسئله فرهنگی در این میان وجود دارد که باید بررسی شود. در چند قرن اول مسیحیت، اکثر مسیحیان به زبان یونانی می نوشتند و صحبت می کردند. زبان لاتین، از قرن چهارم میلادی، به زبان رایج به خصوص در کلیسا تبدیل شد. پس از انتشار اولین کتاب مقدس لاتین، نسخه برداری از زبان یونانی به زبان لاتین تبدیل شد.
با این حال، در دنیای مسیحی شرق، زبان یونانی همچنان به مدت 1000 سال دیگر زبان اصلی بود. به همین دلیل، بیشتر نسخه های خطی به روم شرقی (بیزانس) تعلق دارند. این نسخه های بیزانسی شباهت زیادی به هم دارند. نسخه های بیزانسی تفاوت های متعددی با نسخه های کشف شده در کلیسای غرب دارد. به طور خلاصه می توان گفت اگر شما با سه نسخه خطی آغاز کنید و یکی از آنها 100 مرتبه، دیگر 200 مرتبه و سومی 5000 مرتبه نسخه برداری شده بود، کدام را انتخاب می کردید؟ البته که سومی را انتخاب می کردید. اما گروه سوم نزدیک تر به نسخه اصلی نسبت به گروه اول و دوم نیست. روش گلچین تحصیح متون ارزش یکسانی برای نسخه های خطی مناطق مختلف قائل است، با وجود اینکه تعداد نسخه های شرقی بیشتر است.
روش گلچین چگونه عمل می کند؟ اگر یوحنا فصل 5 آیه های 1 تا 9 را در ترجمه های مختلف مقایسه کنید، متوجه خواهید شد که آیه 4 بر اساس روش گلچین حذف شده است. در روش تکسوس رسپتوس آیه 4 را می بینیم: «زيرا معتقد بودند كه هر چند وقت يكبار، فرشته‌ای از آسمان می‌آيد و آب استخر را تكان می‌دهد و اولين كسی كه داخل استخر شود، شفا می‌يابد». چرا این آیه در ترجمه هایی که از روش متن گلچین استفاده کرده اند وجود ندارد؟ روش متن گلچین اینگونه عمل می کند: 1) یوحنا فصل 5 آیه 4 در اکثر قدیمی ترین نسخه های خطی پیدا نمی شود. 2) این آیه در همه نسخه های بیزانسی آمده است اما در تعداد کمی از نسخه های غیر شرقی وجود دارد. 3) احتمال اینکه نویسنده نسخه های خطی توضیحی را اضافه کرده باشد بیشتر از این است که کم کرده باشد. آیه 4 فصل پنجم یوحنا دلیل تمایل مرد افلیج به استخر را بیشتر توضیح می دهد. چرا نویسنده باید چنین توضیحی را حذف کند؟ این کار بی معنی است. توضیح تمایل ورود به استخر معنی بیشتری می دهد تا حذف آن. به این دلایل این آیه در ترجمه گلچین حذف شده است.
مهم نیست که به کدامیک از روش های تصحیح متون باور دارید، این مسئله باید همراه با احترام و مهربانی بحث ود. مسیحیان بر سر این مسئله اختلاف نظر دارند و می توانند هم داشته باشند. ما می توانیم در مورد این روش ها بحث کنیم اما نباید به انگیزه و شخصیت کسانی که با آنها مخالف هستیم حمله کنیم. همه ما یک هدف داریم و آن هم مشخص کردن اصلی ترین گفته های کتاب مقدس است. برخی از مردم روش متفاوتی برای رسیدن به این هدف در پیش گرفته اند فقط همین.
English
فن تصحیح متون چیست؟
