Ερώτηση
Ποια είναι η ανθρωπική αρχή;
Απάντηση
Ανθρωπικός σημαίνει «σχετικός με τις ανθρώπινες υπάρξεις ή την ύπαρξή τους». Αρχή σημαίνει «νόμος». Η ανθρωπική αρχή είναι ο νόμος τής ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι γνωστό ότι η ύπαρξή μας στο σύμπαν αυτό εξαρτάται από πολλές κοσμολογικές σταθερές και παραμέτρους τών οποίων η αριθμητική αξία πρέπει να εμπίπτει εντός ενός πολύ στενού εύρους τιμών. Αν έστω και μία μεταβλητή είχε ξεφύγει έστω και λίγο, δεν θα υπήρχαμε. Η ακραία απιθανότητα πως τόσο πολλές μεταβλητές θα ευθυγραμμίζονταν τόσο ευνοϊκά σε μας τελείως τυχαία έχει οδηγήσει μερικούς επιστήμονες και φιλοσόφους να προτείνουν αντί αυτού ότι ήταν ο Θεός που σχεδίασε το σύμπαν ώστε να ταιριάξει στις συγκεκριμένες ανάγκες μας. Η ανθρωπική αρχή είναι τούτη: το σύμπαν φαίνεται να είναι προσαρμοσμένο ακριβώς για την ύπαρξή μας.
Ας θεωρήσουμε τα πρωτόνια, ως παράδειγμα. Τα πρωτόνια είναι τα θετικώς φορτισμένα υποατομικά σωματίδια τα οποία (μαζί με τα νετρόνια) σχηματίζουν τον πυρήνα τών ατόμων (γύρω από τα οποία περιστρέφονται τα αρνητικώς φορτισμένα ηλεκτρόνια). Είτε λόγω πρόνοιας είτε συμπτωματικά (εξαρτάται από την δική σου οπτική), συμβαίνει τα πρωτόνια να είναι 1.836 φορές μεγαλύτερα από τα ηλεκτρόνια. Αν ήταν λίγο μεγαλύτερα ή λίγο μικρότερα, δεν θα υπήρχαμε (διότι τα άτομα δεν θα μπορούσαν να σχηματίσουν τα μόρια που απαιτούνται). Ετσι, πώς καταλήγουν τα πρωτόνια να είναι 1.836 φορές μεγαλύτερα από τα ηλεκτρόνια; Γιατί να μην είναι 100 φορές ή 100.000 φορές μεγαλύτερα; Γιατί να μην είναι μικρότερα; Από όλες τις πιθανές μεταβλητές, πώς καταλήγουν τα πρωτόνια να έχουν το σωστό μέγεθος; Πρόκειται για τύχη ή επινόηση;
Ή πώς συμβαίνει τα πρωτόνια να φέρουν θετικό ηλεκτρικό φορτίο ίσο με το αρνητικό φορτίο τών ηλεκτρονίων; Αν τα πρωτόνια δεν εξισορροπούσαν τα ηλεκτρόνια, και το αντίστροφο, δεν θα υπήρχαμε. Δεν συγκρίνονται στο μέγεθος κι όμως είναι τελείως ισορροπημένα. Μόλις που σκόνταψε η φύση πάνω σε μια ευνοϊκή σχέση ή είναι ο Θεός που το όρισε για χάρη μας;
Παρατίθενται μερικά παραδείγματα τού πώς η ανθρωπική αρχή επηρεάζει άμεσα την βιωσιμότητα τού πλανήτη:
Οι μοναδικές ιδιότητες του νερού. Κάθε γνωστή μορφή ζωής εξαρτάται από το νερό. Ευτυχώς, ανόμοια με κάθε άλλη ουσία γνωστή στον άνθρωπο, η στερεή μορφή του νερού (πάγος) είναι λιγότερο πυκνή από την υγρή της μορφή. Αυτό κάνει τον πάγο να επιπλέει. Αν ο πάγος δεν επέπλεε, ο πλανήτης μας θα υπόκειτο ανεξέλεγκτη ψύξη. Άλλες σημαντικές ιδιότητες τού νερού περιλαμβάνουν την διαλυτότητα, συνεκτικότητα, την ικανότητα συγκόλλησης και άλλες θερμικές ιδιότητες.
Η ατμόσφαιρα τής γης. Αν υπήρχε πάρα πολύ από ένα μόλις αέριο από αυτά που αποτελούν την ατμόσφαιρα μας, ο πλανήτης μας θα πλήττονταν από το φαινόμενο τού θερμοκηπίου. Από την άλλη πλευρά, αν δεν υπήρχε η δέουσα ποσότητα από αυτά τα αέρια, η ζωή στον πλανήτη θα καταστρεφόταν από κοσμική ακτινοβολία.
Ανακλασιμότητα τής Γης ή «λευκαύγεια» (η συνολική ποσότητα φωτός που αντανακλάται από την γη σε αντίθεση με τη συνολική ποσότητα φωτός που απορροφάται). Αν η λευκαύγεια ήταν πολύ περισσότερη από αυτήν που είναι τώρα, θα βιώναμε ανεξέλεγκτη ψύξη. Αν ήταν πολύ λιγότερη απ’ ό,τι είναι, θα βιώναμε ανεξέλεγκτο φαινόμενο θερμοκηπίου.
Μαγνητικό πεδίο τής Γης. Αν ήταν πολύ πιο ασθενές, ο πλανήτης μας θα καταστρεφόταν από κοσμική ακτινοβολία. Αν ήταν πολύ πιο ισχυρό, θα καταστρεφόμασταν από σοβαρές ηλεκτρομαγνητικές θύελλες.
Θέση τής Γης στο ηλιακό σύστημα. Αν ήμασταν πολύ μακρύτερα από τον ήλιο, το νερό τού πλανήτη μας θα πάγωνε. Αν ήμασταν πολύ κοντύτερα, θα έβραζε. Αυτό είναι ένα μόνο από πολλά παραδείγματα τού πόσο προνομιακή θέση κατέχουμε στο ηλιακό σύστημα που επιτρέπει την ζωή στην Γη.
Θέση τού ηλιακού μας συστήματος στον Γαλαξία. Και πάλι, υπάρχουν αρκετά παραδείγματα γι’ αυτό. Αν το ηλιακό μας σύστημα βρισκόταν πολύ κοντά στο κέντρο τού Γαλαξία μας ή σε κάποιο ακραίο τμήμα τής έλικας του, ή σε κάποιο σμήνος αστέρων, ο πλανήτης μας θα καταστρεφόταν από κοσμική ακτινοβολία.
Το χρώμα τού ήλιου μας. Αν ο ήλιος μας ήταν περισσότερο ερυθρός ή περισσότερο κυανός, θα καθυστερούσε η φωτοσύνθεση. Η φωτοσύνθεση είναι μια φυσική βιοχημική διαδικασία κρίσιμη για την ζωή πάνω στην Γη.
Ο παραπάνω κατάλογος δεν είναι καθόλου εξαντλητικός. Αποτελεί ένα μικρό δείγμα τών πολλών παραγόντων που πρέπει να λειτουργούν σωστά για να υπάρχει ζωή πάνω στην Γη. Είμαστε πολύ τυχεροί που ζούμε σ’ έναν ευνοημένο πλανήτη, σ’ ένα ευνοημένο ηλιακό σύστημα, σ’ έναν ευνοημένο Γαλαξία, σ’ ένα ευνοημένο σύμπαν.
Το ερώτημα τώρα για μας είναι, με τόσο πολλές παγκόσμιες σταθερές και κοσμολογικές παραμέτρους που ορίζουν το σύμπαν, και με τόσο πολλές μεταβλητές για κάθε μια παράμετρο, πώς συνέβη όλες αυτές να εμπέσουν εντός τού εξαιρετικά στενού εύρους τιμών που απαιτείται για την ύπαρξή μας; Η γενική συμφωνία είναι ότι βρισκόμαστε εδώ ένεκα ευτυχούς συγκυρίας ή σκόπιμου σχεδιασμού από έναν νοήμονα Παράγοντα.
Μερικοί που υποστηρίζουν την άποψη πως «τα πάντα συμβαίνουν τυχαία», έχουν φθάσει στο σημείο να αποφαίνονται ενάντια σε όλες τις άλλες πιθανότητες, προβάλλοντας το υποθετικό σενάριο σύμφωνα με το οποίο το σύμπαν μας δεν είναι τίποτα άλλο παρά μονάχα ένα απ’ ό,τι έχει προσδιορισθεί ως «πολυσύμπαν». Αυτό δίνει στην φύση πολύ περισσότερες ευκαιρίες να «τα κάνει σωστά» μειώνοντας σημαντικά τις πιθανότητες αποτυχίας της.
Φαντάσου αναρίθμητα σύμπαντα που δεν έχουν ζωή, στα οποία μία ή περισσότερες από τις απαραίτητες μεταβλητές αποτυγχάνουν να κυμανθούν εντός του συγκεκριμένου εύρους τιμών που απαιτούνται για την ύπαρξη ζωής. Η ιδέα είναι ότι η φύση τελικά θα το κάνει σωστά, και προφανώς το έχει κάνει όπως μαρτυρεί το γεγονός της ύπαρξής μας (ή έτσι υποστηρίζει το επιχείρημα). Εμείς είμαστε οι τυχεροί τών οποίων το σύμπαν σκόνταψε πάνω στον σωστό συνδυασμό τών κοσμολογικών τιμών. Η ανθρωπική αρχή αναφέρεται συχνά ως το εμπειρικό έδαφος για το αλλιώς μαθηματικά υποθετικό πολυσύμπαν.
Οι θεωρητικοί τού Ευφυούς Σχεδιασμού χαιρετίζουν την ανθρωπική αρχή ως περαιτέρω απόδειξη που υποστηρίζει την θέση τους, ότι η ζωή σχεδιάστηκε από έναν υπερφυσικό ιθύνοντα Νου. Τα βιολογικά συστήματα όχι μόνο φέρνουν το σήμα κατατεθέν τού σχεδιασμού (τα περιεχόμενα πληροφοριών τού DNA, συγκεκριμένη πολυπλοκότητα, αμείωτη πολυπλοκότητα, κ.λπ.), αλλά το σύμπαν που υποστηρίζει και παρέχει το πλαίσιο για την ζωή φαίνεται να έχει σχεδιαστεί ως ο τρόπος που οδηγεί σ’ αυτόν τον σκοπό.
English
Ποια είναι η ανθρωπική αρχή;
