Ερώτηση
Τι είναι η συνείδηση;
Απάντηση
Η συνείδηση ορίζεται ως το τμήμα της ανθρώπινης ψυχής που προκαλεί ψυχική οδύνη και συναισθήματα ενοχής όταν την παραβιάζουμε και συναισθήματα ευχαρίστησης και ευεξίας όταν οι πράξεις μας, οι σκέψεις μας και τα λόγια μας συμβαδίζουν με το σύστημα αξιών που δεχόμαστε. Η λέξη συνείδηση σημαίνει «ηθική συναίσθηση» ή «ηθική επίγνωση». Η συνείδηση ανταποκρίνεται ανάλογα με το αν οι πράξεις, οι σκέψεις και τα λόγια κάποιου εναρμονίζονται ή αντιτίθενται με το πρότυπο του δικαίου ή της εκτροπής.
Δεν υπάρχει εβραϊκός όρος στην Παλαιά Διαθήκη, αντίστοιχος της έννοιας της συνείδησης που συναντούμε στην Καινή Διαθήκη. Η έλλειψη εβραϊκής λέξης για τη «συνείδηση» μπορεί να οφείλεται στην ιουδαϊκή κοσμοθεωρία, που ήταν κοινοτική μάλλον παρά ατομική. Ο Εβραίος θεωρούσε τον εαυτό του ως μέλος μιας κοινότητας που συνδεόταν με τον Θεό και τους νόμους Του μέσω διαθήκης, κι όχι τόσο ως άτομο. Με άλλα λόγια, ο Εβραίος είχε πεποίθηση στη δική του θέση μπροστά στον Θεό αν το εβραϊκό έθνος, στο σύνολό του, βρισκόταν σε καλή σχέση-κοινωνία μαζί Του.
Η έννοια της συνείδησης στην Καινή Διαθήκη είναι περισσότερο προσωπική, στη φύση της, και περιλαμβάνει τρεις σημαντικές αλήθειες. Πρώτον, η συνείδηση είναι μια θεόδοτη ικανότητα στον άνθρωπο για να ασκεί αυτοεξέταση. Ο Παύλος αναφέρεται πολλές φορές στη δική του συνείδηση πως είναι «αγαθή = καλή» ή «απρόσκοπος = άπταιστη» (Πράξεις 23:1, 24:16, Α΄ Κορινθίους 4:4). Ο Παύλος εξέταζε τα λόγια του και τα έργα του και τα έβρισκε σε αρμονία με την ηθική του και το σύστημα των αξιών του, που βέβαια ήταν βασισμένο στα πρότυπα του Θεού. Η συνείδησή του επιβεβαίωνε την ακεραιότητα της καρδιάς του.
Δεύτερον, η Καινή Διαθήκη απεικονίζει τη συνείδηση ως έναν μάρτυρα σε κάτι. Ο Παύλος λέει πως οι εθνικοί έχουν συνείδηση που δίνει μαρτυρία στο ότι ο νόμος του Θεού είναι γραμμένος στην καρδιά τους, αν και δεν γνωρίζουν τον μωσαϊκό Νόμο (Ρωμαίους 2:14-15). Επίσης επικαλείται τη συνείδησή του ως μάρτυρα πως μιλάει την αλήθεια (Ρωμαίους 9:1) κι ότι έχει συμπεριφερθεί με αγιότητα και ειλικρίνεια στις σχέσεις του με τους ανθρώπους (Β΄ Κορινθίους 1:12). Λέει, επίσης, πως η συνείδησή του τού λέει ότι οι ενέργειές του είναι φανερές και στον Θεό και στις συνειδήσεις των ανθρώπων (Β΄ Κορινθίους 5:11).
Τρίτον, η συνείδηση είναι ένας υπηρέτης του συστήματος αξιών του προσώπου. Ένα αδύναμο ή ανώριμο σύστημα αξιών παράγει μια αδύναμη συνείδηση, ενώ ένα πλήρως ενημερωμένο σύστημα αξιών παράγει μια δυνατή αντίληψη του δικαίου και του αδίκου. Στη χριστιανική ζωή, η συνείδηση κάποιου μπορεί να κατευθύνεται από μια ανεπαρκή κατανόηση των βιβλικών αληθειών και μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα ενοχής και ντροπής δυσανάλογα με τα ζητήματα που σχετίζονται. Η ωρίμανση στην πίστη δυναμώνει τη συνείδηση.
Γι’ αυτήν την τελευταία λειτουργία της συνείδησης κάνει λόγο ο Παύλος στις προτροπές που δίνει αναφορικά με τις τροφές που είχαν προσφερθεί θυσία στα είδωλα. Υποστηρίζει πως, από τη στιγμή που τα είδωλα δεν είναι αληθινοί θεοί, δεν έχει σημασία αν η τροφή έχει προσφερθεί ως θυσία σ’ αυτά ή όχι. Μερικοί χριστιανοί, όμως, στην εκκλησία της Κορίνθου ήσαν αδύναμοι στην αντίληψη τους και πίστευαν πως υπάρχουν τέτοιοι θεοί. Οι ανώριμοι πιστοί τρόμαζαν στην ιδέα πως έτρωγαν τροφή που είχε προσφερθεί θυσία στους θεούς, διότι η συνείδησή τους ήταν πληροφορημένη από εσφαλμένες απόψεις και δεισιδαιμονίες. Συνεπώς, ο Παύλος ενθαρρύνει τους πλέον ώριμους στην κατανόηση τους να μην χρησιμοποιούν την ελευθερία που έχουν να τρώνε αυτές τις τροφές, αν αυτή τους η ελευθερία θα συνέβαλε στο να πράξουν το ίδιο οι αδύναμοι με αποτέλεσμα η συνείδησή τους να τους κατακρίνει για τις πράξεις τους. Το μάθημα εδώ είναι, αν η συνείδησή μας είναι καθαρή ένεκα ώριμης πίστης και κατανόησης, δεν πρέπει να προκαλούμε αυτούς που έχουν αδύναμη συνείδηση να σκοντάφτουν, χρησιμοποιώντας την ελευθερία που συνδυάζεται με μια δυνατή συνείδηση.
Μια άλλη αναφορά στη συνείδηση στην Καινή Διαθήκη, αφορά τη «καυτηριασμένη» συνείδηση ή την πωρωμένη, ωσάν να έχει καυτηριαστεί με πυρωμένο σίδερο (Α΄ Τιμόθεον 4:1-2). Αυτή η συνείδηση είναι σκληρή και δεν αισθάνεται τίποτα. Ένα πρόσωπο με καυτηριασμένη συνείδηση δεν ακούει πια τις υποδείξεις της και μπορεί ν’ αμαρτάνει χωρίς μέτρο, ξεγελώντας τον εαυτό του πως όλα πάνε καλά με την ψυχή του ενώ συμπεριφέρεται προς τους άλλους χωρίς ευαισθησία και συμπάθεια.
Ως χριστιανοί καλούμαστε να κρατάμε τη συνείδησή μας καθαρή, υπακούοντας στον Θεό και διατηρώντας καλή σχέση μαζί Του. Κι αυτό το κάνουμε εφαρμόζοντας τον λόγο Του, ανανεώνοντας και διατηρώντας μαλακές τις καρδιές μας συνεχώς. Λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας εκείνους που έχουν αδύναμη συνείδηση και τους φερόμαστε με χριστιανική αγάπη και συμπάθεια.
English
Τι είναι η συνείδηση;
