Ερώτηση
Τι είναι η Θεολογία των διαθηκών; Είναι βιβλική;
Απάντηση
Η Θεολογία των διαθηκών δεν είναι "θεολογία" με την έννοια ενός συστηματικού συνόλου διδασκαλίας, καθώς είναι ένα πλαίσιο για την ερμηνεία της Γραφής. Συνήθως αντιπαρατίθεται με ένα άλλο ερμηνευτικό πλαίσιο της Γραφής που ονομάζεται "Θεολογία των Οικονομιών" (Dispensational Theology" ή "Dispensationalism"). Η Θεολογία των Οικονομιών είναι επί του παρόντος η πιο δημοφιλής ερμηνευτική μέθοδος του αμερικανικού ευαγγελισμού από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως τον 21ο αιώνα. Ωστόσο, η Θεολογία των διαθηκών παραμένει ως πλειοψηφική αναφορά στον Προτεσταντισμό από την εποχή της Μεταρρύθμισης, και είναι το πιο ευνοούμενο σύστημα ακόμα και από εκείνα της Μεταρρύθμισης ή της Καλβινιστικής άποψης.
Όταν η Θεολογία των Οικονομιών βλέπει τις Γραφές να εκτυλίσσονται σε μια σειρά (τυπικά) επτά "οικονομιών" (μια "οικονομία" μπορεί να οριστούν τα ιδιαίτερα μέσα που ο Θεός χρησιμοποιεί για να ασχοληθεί με τον άνθρωπο και τη δημιουργία σε μια δεδομένη περίοδο στην ιστορία της απολύτρωσης), η Θεολογία των διαθηκών βλέπει τις Γραφές μέσα από το πλέγμα της διαθήκης. Η Θεολογία των διαθηκών ορίζει δύο επικρατούσες διαθήκες: τη διαθήκη των έργων (ΔΕ) και τη διαθήκη της χάριτος (ΔΧ). Μια τρίτη διαθήκη αναφέρεται μερικές φορές και ονομάζεται διαθήκη της λύτρωσης (ΔΛ), η οποία λογικά προηγείται των άλλων δύο διαθηκών. Θα συζητήσουμε για αυτές τις διαθήκες με τη σειρά. Το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να θυμάστε είναι ότι όλες οι διαφορετικές διαθήκες που περιγράφονται στη Γραφή (π.χ. οι διαθήκες που έγιναν με τον Νώε, τον Αβραάμ, τον Μωυσή, τον Δαβίδ, αλλά και η Καινή Διαθήκη) είναι αποτέλεσμα, είτε της διαθήκης των έργων είτε της διαθήκης της χάριτος.
Ας αρχίσουμε να εξετάζουμε τις διάφορες διαθήκες που περιγράφονται λεπτομερώς στη Θεολογία των διαθηκών ξεκινώντας από τη διαθήκη της λύτρωσης, η οποία με τη λογική προηγείται των άλλων δύο. Σύμφωνα με τη Θεολογία των διαθηκών, η ΔΕ είναι μια διαθήκη που έγινε ανάμεσα στα τρία Πρόσωπα της Τριάδας για να εκλέξουν, να εξιλεώσουν και να σώσουν μια επιλεγμένη ομάδα ατόμων οδηγώντας τους προς τη σωτηρία και την αιώνια ζωή. Όπως είπε ένας διάσημος ποιμένας-θεολόγος, για τη διαθήκη της λύτρωσης, "Ο Πατέρας διαλέγει νύφη για το Υιό Του." Ενώ η ΔΕ δεν αναφέρεται ρητά στη Γραφή, η Γραφή δηλώνει ρητά την αιώνια φύση του σχεδίου της σωτηρίας (Εφεσίους 1:3-14, 3:11, Β΄ Θεσσαλονικείς 2:13, Β΄ Τιμόθεο 1:9, Ιακώβου 2:5, Α' Πέτρου 1:2). Επιπλέον, ο Ιησούς συχνά αναφερόταν στο έργο Του, ως εκπλήρωση του θελήματος του Πατέρα (Ιωάννης 5:3,43 6:38-40 17:4-12). Το ότι η σωτηρία των εκλεγμένων ήταν η πρόθεση του Θεού από την αρχή της δημιουργίας δεν μπορεί να αμφισβητηθεί, απλά η ΔΕ επισημοποιεί αυτό το αιώνιο σχέδιο στη γλώσσα της διαθήκης.
Από την οπτική της ιστορικής απολύτρωσης, η διαθήκη των έργων είναι η πρώτη διαθήκη που βλέπουμε στη Γραφή. Όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο, τον έβαλε στον Κήπο της Εδέμ και του έδωσε μια απλή εντολή: "16Απ' όλα τα δέντρα του κήπου μπορείς να τρως. 17Από το δέντρο όμως της γνώσης του καλού και του κακού να μη φας· γιατί την ίδια μέρα που θα φας απ' αυτό, εξάπαντος θα πεθάνεις" (Γένεση 2:16-17). Μπορούμε να δούμε τη διαθηκική γλώσσα που υπονοείται σε αυτή την εντολή. Ο Θεός τοποθετεί τον Αδάμ στον Κήπο της Εδέμ και υπόσχεται αιώνια ζωή σε αυτόν και τους απογόνους του, εφόσον είναι υπάκουος στις εντολές του Θεού. Η ζωή είναι η ανταμοιβή της υπακοής και ο θάνατος είναι η τιμωρία για την ανυπακοή. Αυτή είναι η γλώσσα της διαθήκης.
Μερικοί μελετητές βλέπουν στη διαθήκη των έργων (ΔΕ) μια μορφή της λεγόμενης "Άρχοντα — Υποτελούς" διαθήκης (suzerain — vassal). Σε αυτούς τους τύπους διαθήκης, ο suzerain (δηλ. ο βασιλιάς ή ο άρχοντας) θα προσφέρει τους όρους της διαθήκης στον υποτελή (δηλ. το υποκείμενο). Ο άρχοντας (suzerain) θα παρέχει ευλογία και προστασία σε αντάλλαγμα για την αφιέρωση του υποτελή (vassal). Στην διαθήκη των έργων (ΔΕ), ο Θεός (ο suzerain) υπόσχεται αιώνια ζωή και ευλογία στον άνθρωπο (ο υποτελής που αντιπροσωπεύει ο Αδάμ ως επικεφαλής της ανθρώπινης φυλής), σε αντάλλαγμα της υπακοής του ανθρώπου στους όρους της διαθήκης (πχ. μην τρώτε από το δέντρο). Βλέπουμε μια παρόμοια δομή στην Παλαιά Διαθήκη που δόθηκε στο λαό Ισραήλ μέσω του Μωυσή. Το Ισραήλ έκανε μια διαθήκη με τον Θεό στο Σινά. Ο Θεός θα έδινε την υποσχόμενη γη, μια ανακατασκευασμένη "Εδέμ" ("μια γη που έρεε γάλα και μέλι") και την ευλογία και την προστασία Του εναντίον όλων των εχθρών σε αντάλλαγμα της υπακοής του Ισραήλ στους όρους της διαθήκης. Η τιμωρία για την παραβίαση της διαθήκης ήταν η αποβολή από τη γη (το οποίο συνέβη κατά την κατάκτηση του Βόρειου Βασιλείου το 722 π.Χ. και του Νότιου Βασιλείου το 586 π.Χ.)
Όταν ο Αδάμ απέτυχε να τηρήσει τη διαθήκη των έργων (ΔΕ), ο Θεός θέσπισε την τρίτη διαθήκη, που ονομάζεται διαθήκη χάριτος (ΔΧ). Στην ΔΧ, ο Θεός προσφέρει απλόχερα στους αμαρτωλούς (εκείνους που αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στην ΔΕ αιώνια ζωή και σωτηρία μέσω της πίστης στον Ιησού Χριστό. Βλέπουμε την πρόνοια της Διαθήκης της Χάριτος (ΔΧ) αμέσως μετά την πτώση, όταν ο Θεός προφητεύει για το "σπέρμα της γυναίκας" στη Γένεση 3:15. Ενώ η διαθήκη των έργων (ΔΕ) είναι υπό όρους και υπόσχεται ευλογία για την υπακοή και τιμωρία ένεκα της ανυπακοής, η διαθήκη της χάριτος (ΔΧ) είναι άνευ όρων και δίνεται ελεύθερα βασιζόμενη στη χάρη του Θεού. Η ΔΧ παίρνει τη μορφή αρχαίων συνθηκών για τη χορήγηση γης, στις οποίες ένας βασιλιάς θα έδινε γη σε έναν παραλήπτη ως δώρο, χωρίς δεσμεύσεις. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η πίστη είναι μια προϋπόθεση της διαθήκης της χάριτος. Υπάρχουν πολλές προτροπές στη Βίβλο για τους αποδέκτες της άνευ όρων χάριτος του Θεού ώστε να παραμείνουν πιστοί ως το τέλος, έτσι με μια μεγάλη δόση λογικής, η διατήρηση της πίστης είναι μια προϋπόθεση της ΔΧ. Αλλά η Αγία Γραφή διδάσκει ξεκάθαρα ότι ακόμη και η σώζουσα πίστη είναι ένα δώρο χάρης από τον Θεό (Εφεσίους 2:8-9).
Βλέπουμε τη Διαθήκη της χάριτος (ΔΧ) να διακηρύσσεται στις ποικίλες και άνευ όρων διαθήκες που ο Θεός συνάπτει με συγκεκριμένα άτομα στη Βίβλο. Η διαθήκη που κάνει ο Θεός με τον Αβραάμ (για να είναι ο Θεός του, και για τον Αβραάμ και τους απογόνους του να είναι ο λαός Του) είναι μια επέκταση του Διαθήκης της χάριτος. Η διαθήκη του Δαβίδ (ότι ένας απόγονος του Δαβίδ θα βασιλεύσει για πάντα ως βασιλιάς) είναι επίσης μια επέκταση της ΔΧ. Τέλος, η Καινή Διαθήκη είναι η τελική έκφραση της ΔΧ, καθώς ο Θεός γράφει τον νόμο Του πάνω στις καρδιές μας και συγχωρεί εντελώς τις αμαρτίες μας. Ένα πράγμα που θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο καθώς εξετάζουμε αυτές τις διαθήκες της Παλαιάς Διαθήκης είναι ότι όλες βρίσκουν την εκπλήρωσή τους στον Ιησού Χριστό. Η υπόσχεση στον Αβραάμ ότι θα ευλογήσει όλα τα έθνη εκπληρώθηκε στον Χριστό. Ο απόγονος του βασιλιά Δαβίδ, ο οποίος θα κυβερνήσει αιώνια τον λαό του Θεού, εκπληρώθηκε επίσης στον Χριστό και η Καινή Διαθήκη προφανώς εκπληρώθηκε στον Χριστό. Ακόμη και στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν στοιχεία της ΔΧ, καθώς όλες οι θυσίες και τελετουργίες της Παλαιάς Διαθήκης δείχνουν το έργο της σωτηρίας του Χριστού, του μέγα Αρχιερέα (Εβραίους 8-10). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ιησούς λέει στην επί του Όρους Ομιλία Του ότι δεν ήρθε να καταργήσει το Νόμο, αλλά να τον εκπληρώσει (Ματθαίος 5:17).
Βλέπουμε επίσης τη Διαθήκη της Χάριτος (ΔΧ) εν δράσει όταν ο Θεός σώζει τον λαό Του από την κρίση που αξίζουν οι κατ' επανάληψη αμαρτίες τους. Παρόλο που οι όροι της Διαθήκης του Μωυσή (μια εφαρμογή της ΔΕ) υπόσχονταν την κρίση του Θεού επί του Ισραήλ για την ανυπακοή τους στις εντολές Του, ο Θεός ασχολείται υπομονετικά με τους ανθρώπους της διαθήκης Του. Αυτό συνήθως συνοδεύεται από τη φράση "ο Θεός θυμήθηκε τη διαθήκη που έκανε με τον Αβραάμ" (Β' Βασιλέων 13:23· Ψαλμός 105· Ησαΐας 29:22, 41:8). Η υπόσχεση του Θεού να εκπληρώσει τη διαθήκη της χάριτος (που εξ ορισμού είναι μια μονομερής διαθήκη) συχνά παραμερίζει το δικαίωμά Του να επιβάλει τη διαθήκη των έργων.
Αυτή είναι μια σύντομη περιγραφή της Θεολογίας των Διαθηκών και του πώς αυτή ερμηνεύει τη Γραφή μέσα από την οπτική των διαθηκών. Μια ερώτηση που προκύπτει μερικές φορές σχετικά με τη Θεολογία των Διαθηκών είναι αν η ΔΧ αντικαθιστά ή όχι τη ΔΕ. Με άλλα λόγια, είναι η ΔΕ απαρχαιωμένη, αφού και η Παλαιά Διαθήκη είναι απαρχαιωμένη (Εβραίους 8:13); Η Παλαιά (Μωυσαϊκή) διαθήκη, ενώ είναι μια εφαρμογή της ΔΕ, δεν είναι η ΔΕ. Και πάλι, η ΔΕ πηγαίνει πίσω στο κήπο της Εδέμ, όταν ο Θεός υποσχέθηκε ζωή χάριν της υπακοής και θάνατο ένεκα της ανυπακοής. Η ΔΕ αναλύεται λεπτομερέστερα στις δέκα εντολές, στις οποίες ο Θεός υπόσχεται και πάλι ζωή και ευλογία όταν υπάρχει υπακοή και θάνατο και τιμωρία για την ανυπακοή. Η Παλαιά Διαθήκη είναι κάτι περισσότερο από έναν ηθικό νόμο που κωδικοποιείται στις Δέκα Εντολές. Η Παλαιά Διαθήκη περιλαμβάνει τους κανόνες και τους κανονισμούς σχετικά με τη λατρεία του Θεού. Περιλαμβάνει επίσης το αστικό δίκαιο που διέπει το έθνος του Ισραήλ κατά τη διάρκεια της θεοκρατίας και της μοναρχίας. Με τον ερχομό του Ιησού Χριστού, ο υποσχόμενος Μεσσίας της Παλαιάς Διαθήκης, πολλές πτυχές της Παλαιάς Διαθήκης κατέστησαν παρωχημένες, επειδή ο Ιησούς εκπλήρωσε τους τύπους και τα σχέδια της Παλαιάς Διαθήκης (βλ. Εβραίους 8-10). Η Παλαιά Διαθήκη αντιπροσώπευε τους "τύπους και τις σκιές," ενώ ο Χριστός αντιπροσωπεύει την "ουσία και την πραγματικότητα" (Κολοσσαείς 2:17). Και πάλι, ο Χριστός ήρθε να εκπληρώσει τον νόμο (Ματθαίος 5:17). Όπως λέει ο Παύλος: "Δηλαδή στο πρόσωπό του εκπληρώθηκαν όλες οι επαγγελίες του Θεού·αυτός είναι το "ναι" του Θεού. Γι' αυτό κι εμείς δοξολογούμε το Θεό δι' αυτού λέγοντας "αμήν" (Β' Κορινθίους 1:20).
Παρόλα αυτά, αυτό δεν καταργεί τη διαθήκη των έργων όπως κωδικοποιήθηκε στον ηθικό νόμο. Ο Θεός ζήτησε την αγιότητα από τον λαό Του στην Παλαιά Διαθήκη (Λευιτικό 11:44) και εξακολουθεί να ζητάει αγιότητα από τον λαό Του στη Καινή Διαθήκη (Α' Πέτρου 1:16). Ως εκ τούτου, είμαστε ακόμα υποχρεωμένοι να εκπληρώσουμε τους όρους της ΔΕ. Τα καλά νέα είναι ότι ο Ιησούς Χριστός, ο τελευταίος Αδάμ και ο αρχηγός της διαθήκης μας, εκπλήρωσε με τελειότητα τις απαιτήσεις της ΔΕ και ότι η τέλεια δικαιοσύνη είναι η αιτία για την οποία ο Θεός μπορεί να επεκτείνει την ΔΧ στους εκλεκτούς Του. Στο Ρωμαίους 5:12-21 περιγράφει την κατάσταση μεταξύ των δύο "ομοσπονδιακών" αρχηγών του ανθρώπινου είδους. Ο Αδάμ εκπροσώπησε το ανθρώπινο είδος στον Κήπο της Εδέμ και απέτυχε να τηρήσει τη ΔΕ, βυθίζοντας έτσι τον εαυτό του και τους απογόνους του στην αμαρτία και το θάνατο. Ο Ιησούς Χριστός στάθηκε ως εκπρόσωπος του ανθρώπου, σ' όλη τη διαδρομή από τους πειρασμούς στην έρημο μέχρι το Γολγοθά, και εκπλήρωσε απόλυτα τη ΔΕ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Παύλος μπορεί να πει, "Όπως πεθαίνουν όλοι εξαιτίας της συγγένειας με τον Αδάμ, έτσι, χάρη στη συγγένεια με το Χριστό, όλοι θα ξαναπάρουν ζωή." (Α' Κορινθίους 15:22).
Συμπερασματικά, η Θεολογία των Διαθηκών θεωρεί τις Γραφές ως εκδηλώσεις είτε της ΔΕ είτε της ΔΧ. Όλη η ιστορία της λύτρωσης μπορεί να ειδωθεί σαν ο Θεός να εκτυλίσσει την ΔΧ από τα εκκολαπτόμενα στάδια (Γένεση 3:15) σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής μέχρι την πραγματοποίηση αυτής εν Χριστώ. Επομένως, η Θεολογία των Διαθηκών είναι ένας πολύ Χριστοκεντρικός τρόπος αντίληψης της Γραφής, επειδή βλέπει τη Παλαιά Διαθήκη ως την υπόσχεση για το Χριστού και τη Καινή Διαθήκη ως εκπλήρωση της Παλαιάς στο πρόσωπο του Χριστού. Η Θεολογία των Διαθηκών έχει κατηγορηθεί από κάποιους ότι διδάσκει τη λεγόμενη "Θεολογία της Αντικατάστασης" (δηλαδή, η Εκκλησία αντικαθιστά τον Ισραήλ). Αυτό δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Σε αντίθεση με τη Θεολογία των Οικονομιών, η Θεολογία των Διαθηκών δεν βλέπει κάποια έντονη διαφοροποίηση μεταξύ του Ισραήλ και της Εκκλησίας. Ο Ισραήλ αποτελούσε τον λαό του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη και η Εκκλησία (η οποία αποτελείται από Εβραίους και Εθνικούς) αποτελεί το λαό του Θεού στη Καινή Διαθήκη, και οι δύο συνθέτουν τον λαό του Θεού (Εφεσίους 2:11-20). Η Εκκλησία δεν αντικαθιστά τον Ισραήλ, η Εκκλησία είναι ο Ισραήλ και ο Ισραήλ είναι η Εκκλησία (Γαλάτες 6:16). Όλοι οι άνθρωποι που ασκούν την ίδια πίστη με τον Αβραάμ είναι μέρος του λαού του Θεού (Γαλάτες 3:25-29).
Πολλά άλλα πράγματα μπορούν να ειπωθούν σχετικά με τη Θεολογία των Διαθηκών, αλλά το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι η Θεολογία των Διαθηκών είναι ένα ερμηνευτικό πλέγμα για την κατανόηση των Γραφών. Όπως έχουμε δει, δεν είναι το μόνο ερμηνευτικό πλέγμα για την ανάγνωση της Γραφής. Η Θεολογία των Διαθηκών και η Θεολογία των Οικονομιών έχουν πολλές διαφορές και μερικές φορές οδηγούν σε αντίθετα συμπεράσματα όσον αφορά ορισμένα δευτερογενή δόγματα, αλλά και τα δύο προσκολλώνται στα βασικά στοιχεία της χριστιανικής πίστης: Το ότι η σωτηρία έρχεται μόνο διαμέσου της χάρης, και μόνο μέσω της πίστης στον Χριστό και όλη η δόξα ανήκει μόνο στο Θεό!
English
Τι είναι η Θεολογία των διαθηκών; Είναι βιβλική;
