Ερώτηση
Πώς οι πεποιθήσεις περί Δημιουργίας επιδρούν στην υπόλοιπη θεολογία;
Απάντηση
Ο διάλογος Δημιουργία/εξέλιξη μαίνεται για χρόνια. Σε πολλούς φαίνεται ωσάν δύο αντίπαλοι να φωνασκούν ο ένας στον άλλον χωρίς κάποιος ν' ακούει πραγματικά. Τα καυστικά σχόλια έχουν αυξηθεί ως το σημείο που κάθε πλευρά απορρίπτει την άλλη αντανακλαστικά –οι εξελικτικοί απορρίπτουν τους δημιουργιστές ως έχοντες άγνοια της επιστήμης και οι δημιουργιστές κατηγορούν τους εξελικτικούς ότι αναμιγνύονται σε όλων των ειδών τις μακιαβελικές συνωμοσίες προκειμένου να φιμώσουν το στρατόπεδό τους. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει ν' απορρίψουμε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών ως υπερβολικά αλλά απλά να επισημάνουμε ότι υπάρχει κάποιος πολύτιμος και τίμιος διάλογος που συνεχίζεται σ' αυτόν τον πόλεμο των λόγων.
Καθώς είναι δύσκολο κάποιος να διευθετήσει την αλήθεια, πολλοί χριστιανοί υποβαθμίζουν τον διάλογο δημιουργία/εξέλιξη στο επίπεδο ενός δευτερεύοντος ζητήματος που δεν σχετίζεται με το πώς κάποιος δικαιώνεται απέναντι στον Θεό δια του ευαγγελίου του Ιησού Χριστού. Στο μεγαλύτερο μέρος του, αυτός ο τρόπος σκέψης είναι σωστός. Είναι ενδεχόμενο ν' ασχοληθούμε τόσο πολύ με αυτή τη συζήτηση ώστε να χάσουμε από τη ματιά μας το κύριο ζήτημα: την εξάπλωση του ευαγγελίου. Παρ' όλ' αυτά, όπως συμβαίνει με πολλά άλλα «δευτερεύοντα» ζητήματα, το τι πιστεύει κάποιος περί Δημιουργίας παίζει ρόλο στο πώς αντιμετωπίζει τη θεολογία γενικώς και το ευαγγέλιο ειδικώς. Ακριβέστερα, το πώς κάποιος βλέπει τη Δημιουργία έχει μεγάλη επίδραση στις υπόλοιπες θεολογικές του τοποθετήσεις.
Αναφορικά με το δόγμα της Δημιουργίας, υπάρχουν αρκετές απόψεις εντός του πλαισίου της χριστιανικής πίστης:
1. Η 24x6 άποψη: Ο Θεός δημιούργησε ό,τι υπάρχει, κυριολεκτικά σε έξι ημέρες των 24 ωρών.
2. Η άποψη της ημέρας-αιώνας – Τα γεγονότα της Δημιουργίας συνέβησαν όπως καταγράφονται στη Γένεση 1, αλλά αντί για έξι 24ωρες ημέρες, οι «ημέρες» της Δημιουργίας εκφράζουν απροσδιόριστες, περιορισμένες χρονικές περιόδους.
3. Η άποψη του πλαισίου – Οι ημέρες της Γένεσης 1 απεικονίζουν ένα θεολογικό πλαίσιο εντός του οποίου τοποθετείται η Δημιουργία όλων όσων υπάρχουν.
Στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της Ιστορίας της Εκκλησίας, μέχρι πριν τα τελευταία 150 χρόνια, η άποψη των έξι 24ωρων ημερών ήταν η πλέον κρατούσα άποψη εντός της Εκκλησίας. Δεν την αποδέχονταν όλοι οι χριστιανοί, ούτε όλοι όσοι την αποδέχονταν ήσαν προσηλωμένοι σ' αυτήν. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία πως αυτή ήταν η κυρίαρχη ερμηνεία της Γένεσης για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της εκκλησιαστικής Ιστορίας. Δεν θέλουμε να πιστεύουμε κάτι απλά και μόνο επειδή είναι παραδοσιακό και ιστορικό, κι αυτό ισχύει για την 24x6 άποψη της Δημιουργίας· αντιθέτως, θέλουμε να δεχόμαστε ένα δόγμα διότι στηρίζεται στο βιβλικό κείμενο.
Στη συγκεκριμένη αυτή περίπτωση, πολλοί συντηρητικοί θεολόγοι πιστεύουν ότι η 24x6 άποψη βρίσκει την πλέον δυνατή εξηγητική υποστήριξη του κειμένου. Πρώτα και κύρια, είναι η φυσική θεώρηση που αποκτάει κάποιος από την απλή ανάγνωση του κειμένου. Επιπρόσθετα υπάρχουν άλλα σημεία, όπως ότι το επταήμερο μοτίβο που περιγράφεται στην εβδομάδα της Δημιουργίας καθίσταται το μοτίβο της δικής μας ημερολογιακής εβδομάδας (Έξοδος 20:8–11).
Από τον ερχομό της σύγχρονης επιστήμης, η 24x6 άποψη περί Δημιουργίας ολοένα και περισσότερο εγκαταλείπεται από τους χριστιανούς. Ο κύριος λόγος αυτής της απόρριψης είναι το γεγονός ότι η 24x6 άποψη περί Δημιουργίας καθιστά αναγκαία μια «νεαρή γη» ενός σύμπαντος μικρής ηλικίας (από 6.000 έως 30.000 χρόνων), ενώ η επικρατούσα επιστημονική άποψη είναι ότι το σύμπαν έχει ηλικία δισεκατομμυρίων ετών. Η άποψη ημέρα-αιώνας (μερικές φορές αποκαλείται ως προοδευτικός δημιουργισμός) είναι μια προσπάθεια να συμφιλιώσουμε την αφήγηση της Δημιουργίας της Γένεσης με την άποψη μιας γης κι ενός σύμπαντος «μεγάλης ηλικίας».
Σημείωσε, παρακαλώ, πως η άποψη ημέρας-αιώνας διατυπώνει την αρχή ότι ο Θεός δημιούργησε τα πάντα αλλά και απορρίπτει την αθεϊστική (φυσιοκρατική) εξέλιξη. Δεν θα πρέπει ακόμη να υπάρξει σύγχυση με τη «θεϊστική εξέλιξη», την άποψη ότι συμβαίνει μακροεξέλιξη η οποία δεν είναι αποτέλεσμα τυφλής τύχης αλλά οδηγείται από το χέρι του Θεού. Οι υποστηρικτές της άποψης ημέρα-αιώνας θεωρούν πως συμβιβάζουν τη βιβλική αφήγηση με την επιστήμη. Οι αντίπαλοί τους θεωρούν πως η άποψη αυτή είναι κατήφορος που οδηγεί στην απόρριψη της εγκυρότητας του λόγου του Θεού.
Καθώς πολλοί χριστιανοί εκτιμούν πως ο διάλογος Δημιουργία/εξέλιξη έχει δευτερεύουσα σημασία, υπάρχει συνήθως λίγο ή καθόλου ενδιαφέρον σχετικά με τις θεολογικές συνέπειες του πώς κάποιος ερμηνεύει τη βιβλική θέση περί Δημιουργίας. Είναι αλήθεια, όμως, πως αυτό που πιστεύει κάποιος για τη Δημιουργία είναι κρίσιμο διότι συνδέεται με το ζήτημα του αλάθητου, της αξιοπιστίας και της εξουσίας των Γραφών. Έχει πρωταρχική σημασία το γιατί κάποιος επιλέγει μια συγκεκριμένη άποψη στο φως του λόγου του Θεού. Η πίστη στη θεοπνευστία και το αλάθητο της Γραφής αλλά όχι στην κυριολεξία των δύο πρώτων κεφαλαίων της Γένεσης είναι ένα πράγμα. Η πίστη ότι η Γραφή απλώς σφάλλει ή είναι ανάξια εμπιστοσύνης είναι κάτι άλλο. Με άλλα λόγια, το ζήτημα-κλειδί σχετικά με την άποψη κάποιου περί Δημιουργίας είναι πώς αυτή η άποψη συνδέεται με την εξουσία και αξιοπιστία της Γραφής.
Αν δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε την Αγία Γραφή στα πρώτα δύο κεφάλαια, τι είναι αυτό που την καθιστά αξιόπιστη σε όλα τα υπόλοιπα; Τυπικά, οι κριτικοί της Γραφής στρέφουν τις επιθέσεις τους στα πρώτα έντεκα κεφάλαια της Γένεσης και ιδιαίτερα στην αφήγηση της Δημιουργίας. Το ερώτημα είναι, γιατί στοχεύουν τούτο το τμήμα της Γραφής; Τα πρώτα έντεκα κεφάλαια της Γένεσης θέτουν το σκηνικό για την υπόλοιπη βιβλική ιστορία. Δεν μπορείς να κατανοήσεις το ξεδίπλωμα της βιβλικής διήγησης ξέχωρα από τη Γένεση 1–11. Υπάρχει τόσο πολύ θεμελιακό υλικό σ' αυτά τα κεφάλαια για την υπόλοιπη Γραφή –π.χ., Δημιουργία, Πτώση, αμαρτία, η βεβαιότητα της Κρίσης, η αναγκαιότητα ενός Σωτήρα και η εισαγωγή του ευαγγελίου. Η άγνοια αυτών των θεμελιωδών δογμάτων καθιστούν την υπόλοιπη Αγία Γραφή ακατανόητη και άσχετη.
Οι κριτικοί της Γραφής, ακόμη, θέλουν ν' αντιμετωπίζουν τα εισαγωγικά κεφάλαια της Γένεσης ως αρχαίο εβραϊκό μύθο παρά ως αρχέγονη ιστορία. Η αλήθεια του ζητήματος είναι ότι συγκρίνοντάς την με τις ιστορίες περί Δημιουργίας άλλων πολιτισμών, η αφήγηση της Γένεσης —ακόμη και στην πλέον κυριολεκτική ερμηνεία- δείχνει περισσότερο ιστορία παρά μύθος. Στην αρχαιότερη φιλολογία, η Δημιουργία θεωρείται ως μάχη μεταξύ των θεών. Οι περισσότεροι μύθοι περί Δημιουργίας απεικονίζουν την εν λόγω κουλτούρα ως το κέντρο του θρησκευτικού σύμπαντος. Η αφήγηση της Γένεσης, ενώ παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τις άλλες ιστορίες περί Δημιουργίας, διαφέρει στο ότι παρουσιάζει τον Θεό ως τον μόνο Κυρίαρχο πάνω στη Δημιουργία (όχι έναν μεταξύ πολλών θεών) και τον άνθρωπο ως το αποκορύφωμα της Δημιουργίας Του, που υπηρετεί ως διαχειριστής της.
Υπάρχουν βέβαια αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με την αφήγηση της Γένεσης, όπως η ακριβής χρονολόγηση της Δημιουργίας. Ούτε υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες περί των συγκεκριμένων μέσων ή μεθόδων που μπορεί να χρησιμοποίησε ο Θεός. Γι' αυτό, φυσικά, γίνονται συζητήσεις σχετικά με τις διαφορετικές συμβατές αφηγήσεις περί Δημιουργίας. Ο σκοπός της αφήγησης της Γένεσης δεν είναι να δώσει μια πλήρη ιστορική αφήγηση που θα ικανοποιούσε τους σύγχρονους της εποχής μας ιστορικούς. Η αφήγηση της Γένεσης ήταν προϊστορία του εβραϊκού λαού καθώς προετοιμάζονταν να εισέλθουν στην υπεσχημένη γη· ήταν ανάγκη να γνωρίζουν ποιοι ήσαν και από πού προέρχονταν.
Ένα άλλο πράγμα που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι μεγάλο τμήμα της χριστιανικής θεολογίας βασίζεται στην ιστορική ακρίβεια της αφήγησης της Γένεσης. Η ιδέα του γάμου προέρχεται από αυτήν την αφήγηση περί Δημιουργίας (Γένεση 2:24) στην οποία ο Χριστός αναφέρεται και στα τρία συνοπτικά Ευαγγέλια. Ο ίδιος ο Κύριός μας αναγνωρίζει ότι ο άνθρωπος πλάστηκε «αρσενικό και θηλυκό από την αρχή» (της Δημιουργίας) (Ματθαίος 19:4). Οι δηλώσεις αυτές κατανοούνται επειδή βασίζονται στην ιστορική ακρίβεια της αφήγησης της Γένεσης. Το πλέον σημαντικό είναι ότι το δόγμα της σωτηρίας εξαρτάται από την ύπαρξη ενός πραγματικού προσώπου με το όνομα Αδάμ. Δυο φορές στις παύλειες επιστολές (Ρωμαίους 5 και Α΄ Κορινθίους 15), ο Παύλος συνδέει τη σωτηρία μας εν τω Χριστώ και με την ταύτισή μας με τον Αδάμ. Διαβάζουμε στην Α΄ Κορινθίους 15:21–22, «Επειδή, βέβαια, διαμέσου ανθρώπου ήρθε ο θάνατος, έτσι και διαμέσου ανθρώπου η ανάσταση των νεκρών. Επειδή όπως όλοι πεθαίνουν λόγω συγγένειας με τον Αδάμ, έτσι και όλοι θα ζωοποιηθούν ερχόμενοι σε συγγένεια με τον Χριστό.» Όλο το ανθρώπινο γένος βρίσκεται σε πτωτική κατάσταση καθώς υπάρχει «εν τω Αδάμ» μέσω της φυσικής γέννησης. Κατά παρόμοιο τρόπο, εκείνοι που έχουν εκλεγεί από τον Θεό για σωτηρία σώζονται «εν τω Χριστώ» δια της πνευματικής γέννησης. Η διάκριση εν τω Αδάμ/εν τω Χριστώ είναι κρίσιμη για την κατανόηση της χριστιανικής σωτηριολογίας· η διάκριση αυτή δεν έχει νόημα αν δεν υπήρξε πραγματικός Αδάμ από τον οποίο προήλθε όλη η ανθρωπότητα.
Στο ίδιο πνεύμα επιχειρηματολογεί ο Παύλος στην Ρωμαίους 5:12–21. Αυτό που καθιστά μοναδική την περικοπή αυτή είναι ότι λέει κατηγορηματικά, «Γι' αυτό, όπως διαμέσου ενός ανθρώπου η αμαρτία μπήκε μέσα στον κόσμο, και με την αμαρτία ο θάνατος, και με τον τρόπο αυτό ο θάνατος πέρασε μέσα σε όλους τους ανθρώπους για τον λόγο ότι όλοι αμάρτησαν» (Ρωμαίους 5:12). Αυτό το εδάφιο είναι ο άξονας στο επιχείρημα για την πλήρη εξαχρείωση (η «πρώτη σανίδα» στην καλβινιστική εξέδρα), και όπως στην περικοπή της Α΄ Κορινθίους, εξαρτάται από έναν πραγματικό Αδάμ ώστε να βρίσκει κάποιο νόημα. Χωρίς έναν πραγματικό Αδάμ, δεν υπάρχει πραγματική αμαρτία και δεν υπάρχει ανάγκη για πραγματικό Σωτήρα.
Παρά τη θέση που παίρνει κάποιος στο δόγμα της Δημιουργίας, είναι τουλάχιστον σαφές ένα σημείο που δεν επιδέχεται διάλογο εντός του πλαισίου της χριστιανικής πίστης: Ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη (Γένεση 1:1). Ενώ εμείς που γράφουμε στην ιστοσελίδα Got Questions πιστεύουμε ότι η 24x6 άποψη κατέχει το ισχυρότερο βιβλικό επιχείρημα, υπάρχουν άλλες απόψεις που διαθέτουν βάσιμες ερμηνείες εντός της σφαίρας της χριστιανικής ορθοδοξίας.
Χρειάζεται να τονίσουμε ότι η Αγία Γραφή δεν διδάσκει (ούτε κατηγορηματικά ούτε έμμεσα) μια αθεϊστική ή «δαρβινική» άποψη της προέλευσής μας. Το να δηλώνουμε, συνεπώς, ότι η συζήτηση Δημιουργία/εξέλιξη δεν είναι σημαντική, ισοδυναμεί με μια χαμηλή εκτίμηση των Γραφών. Έχει ιδιαίτερη σημασία διότι το πώς προσεγγίζουμε την Αγία Γραφή σχετικά με την προέλευση των πάντων, δείχνει το πώς θα την προσεγγίσουμε στο υπόλοιπο τμήμα της. Όταν δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε την Γραφή εκεί που περιγράφεται η Δημιουργία, γιατί θα πρέπει να την εμπιστευθούμε εκεί που μιλάει για τη σωτηρία; Λογικά, αυτό πιστεύουμε αναφορικά με τη Δημιουργία είναι σημαντικό για την υπόλοιπη θεολογία μας.
English
Πώς οι πεποιθήσεις περί Δημιουργίας επιδρούν στην υπόλοιπη θεολογία;
