Ερώτηση
Τι είναι μοιρολατρία; Τι είναι αιτιοκρατία;
Απάντηση
Ας ξεκινήσουμε με μερικούς γενικούς ορισμούς:
Αιτιοκρατία: Η άποψη πως κάθε γεγονός έχει μια αιτία και πως κάθε τι στο σύμπαν εξαρτάται απόλυτα και κυβερνιέται από φυσικούς νόμους. Καθώς οι αιτιοκρατικοί πιστεύουν ότι όλα τα γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπίνων πράξεων, είναι προαποφασισμένα, η αιτιοκρατία θεωρείται τυπικά πως είναι ασυμβίβαστη με την ελεύθερη βούληση.
Μοιρολατρία: Η πίστη πως «ό,τι είναι να γίνει θα γίνει», αφού όλα τα γεγονότα, παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα έχουν ήδη προαποφασιστεί από τον Θεό ή κάποια άλλη πανίσχυρη δύναμη. Η άποψη αυτή μπορεί να ονομαστεί προορισμός στο χώρο της θρησκείας· υποστηρίζει πως είτε η ψυχή μας καταλήξει στον Ουρανό είτε στην κόλαση, η απόφαση έχει παρθεί πριν εμείς γεννηθούμε και είναι ανεξάρτητη από την εκλογή μας.
Ελεύθερη βούληση: Η θεωρία ότι οι άνθρωποι έχουν ελευθερία εκλογής ή αυτοδιάθεση· αυτό σημαίνει πως σε μια δεδομένη περίσταση, ένα πρόσωπο θα μπορούσε να ενεργήσει διαφορετικά από αυτό που έπραξε. Οι φιλόσοφοι έχουν επιχειρηματολογήσει πως η ελεύθερη βούληση είναι ασυμβίβαστη με την αιτιοκρατία.
Απροσδιοριστία: Η άποψη πως υπάρχουν γεγονότα που δεν έχουν κάποια αιτία· πολλοί υπέρμαχοι της ελεύθερης βούλησης πιστεύουν ότι οι πράξεις εκλογής είναι δυνατές χωρίς να προκαλούνται από κάποια φυσιολογική ή ψυχολογική αιτία.
Η θεολογική μοιρολατρία προσπαθεί να καταδείξει τη λογική αντίφαση μεταξύ ενός παντογνώστη Θεού και της ελεύθερης βούλησης, όπου η ελεύθερη βούληση ορίζεται ως η ικανότητα της εκλογής μεταξύ εναλλακτικών επιλογών. Κατά τούτο είναι παρόμοια στο σκοπό με τον γρίφο, «μπορεί ένας παντοδύναμος Θεός να φτιάξει μια πέτρα τόσο βαριά που να μην είναι ικανός να την σηκώσει;»
Οι υποθέσεις της θεολογικής μοιρολατρίας διατυπώνονται ως εξής: Ο Θεός είναι παντογνώστης. Από τη στιγμή που ο Θεός είναι παντογνώστης, διαθέτει αλάνθαστη πρόγνωση. Αν ο Θεός διαθέτει αλάνθαστη πρόγνωση πως αύριο θ’ ασχοληθείς με κάτι (κούρεμα του γκαζόν), τότε πρέπει σταθερά ν’ ασχοληθείς μ’ αυτό (θα κουρέψεις το γκαζόν).
Συνεπώς, η ελεύθερη βούληση δεν είναι δυνατή, από τη στιγμή που δεν έχεις εναλλακτική επιλογή εκτός από την ασχολία σου αυτή (κούρεμα του γκαζόν). Στο γεγονός που εσύ δεν το εκπληρώνεις, ο Θεός δεν είναι παντογνώστης. Εναλλακτικά, αν συμμετέχεις σ’ ένα γεγονός, τότε δεν έχεις ελεύθερη βούληση, εξαιτίας της ανικανότητάς σου να εκλέξεις κάτι άλλο.
Ένα αντίπαλο επιχείρημα ισχυρίζεται ότι ο Θεός είναι παντογνώστης. Καθώς ο Θεός είναι παντογνώστης, είναι επίσης αλάνθαστος. Αν ο Θεός έχει αλάνθαστη πρόγνωση ότι αύριο θα συμμετέχεις σ’ ένα γεγονός, τότε θα επιλέξεις ελεύθερα να πράξεις με βάση την ελεύθερη βούλησή σου, και όχι από υποχρέωση ή έλλειψη εκλογής σχετικά με το γεγονός. Είσαι ακόμη ελεύθερος να συμμετέχεις στο γεγονός· ο Θεός απλά γνωρίζει την εκλογή σου πριν την κάνεις. Δεν είσαι υποχρεωμένος να επιλέξεις το ‘Α’ (κούρεμα του γκαζόν) περισσότερο απ’ ότι να επιλέξεις το ‘Β’ (να παίξεις τένις). Αν επρόκειτο ν’ αλλάξεις γνώμη, ο Θεός θα το γνώριζε και αυτό, έτσι που εξακολουθείς να είσαι πλήρως ελεύθερος σε όλα τα ζητήματα. Επίσης, θα κάνεις τις ίδιες επιλογές (με ελεύθερη βούληση), ακόμα και αν ο Θεός επέλεγε να μην βλέπει το μέλλον. Το αν ο Θεός βλέπει ή όχι το μέλλον δεν μεταβάλει την ελεύθερη βούλησή σου.
Η παθητική πρόγνωση, αν κρατιόταν κρυμμένη, δεν θα ακύρωνε την ελεύθερη βούληση με κάποιον λογικό τρόπο. Το πρόσωπο που επιλέγει το γεγονός ‘Α’ θα έκανε τις ίδιες επιλογές ασχέτως του αν ή όχι ο Θεός γνώριζε τις επιλογές αυτές εκ των προτέρων. Ο Θεός γνωρίζοντας ή μη το μέλλον (παθητικά) δεν θα άλλαζε την ελεύθερη βούληση των προσώπων κατά κανένα τρόπο. Η ελεύθερη βούληση θα καταστρεφόταν αν ο Θεός γνωστοποιούσε δημόσια τη γνώση Του σχετικά με τις ελεύθερες επιλογές των προσώπων· αυτό θα μετέβαλε τις ελεύθερες βουλήσεις που θα εκδηλώνονταν στο μέλλον και θα τις καθιστούσε μια υποχρέωση. Ένα απλό παράδειγμα είναι το εξής. Κάποιο μέντιουμ προβλέπει πως ένας άνθρωπος που βρίσκεται στην άλλη άκρη του κόσμου, τρέχει να προλάβει το λεωφορείο αλλά παραπατά και σπάει το πόδι του. Το μέντιουμ δεν θα μετέβαλε την πραγματικότητα προβλέποντας το γεγονός, καθώς αυτό θα συνέβαινε ασχέτως αν κάποιος το είχε δει ή όχι. Το ίδιο ισχύει για την παντογνωσία του Θεού: ενόσω είναι παθητική και δεν εμπλέκεται με την πραγματικότητα ή τη γνώση κάποιου άλλου σχετικά με αυτό, τότε δεν αντικρούει την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων.
Αν όμως ο Θεός δημιούργησε όλα όσα υπάρχουν, τότε φαίνεται να υπάρχει κάποιο πρόβλημα για κάθε παθητική γνώση από μέρους του Θεού. Η αντίληψη της παντογνωσίας πρέπει να συνδυαστεί με την αντίληψη της πανταχού παρουσίας εν χρόνω. Αν ο Θεός γνωρίζει όλα τα γεγονότα –παρελθόντα, παρόντα και μέλλοντα- τότε θα γνωρίζει όλα τα γεγονότα και τις αποφάσεις που ένας άνθρωπος λαμβάνει, αν και από την πλευρά του προσώπου δεν έχουν ακόμη συμβεί τα γεγονότα και δεν έχουν ληφθεί οι αποφάσεις. Αυτό μπορεί να υπονοεί ακύρωση της ελεύθερης βούλησης για κάθε πρόσωπο, αν και κανένας μηχανισμός που αφορά την προφανή πρόγνωση του Θεού που περιορίζει την ελευθερία δράσης δεν τίθεται από τη θεολογική μοιρολατρία. Καθώς ο Θεός είναι άχρονος, σύμφωνα με τη χριστιανική θεολογία, ο Θεός γνωρίζει από Δημιουργίας όλη την πορεία της ζωής κάποιου, κι ακόμη το αν ή όχι το πρόσωπο αυτό θ’ αποδεχθεί τη θεία εξουσία. Με αυτές τις προϋποθέσεις μόνο μια τελείως μοιρολατρική θεολογική θέση φαίνεται πιθανή σε μερικούς.
Για να πάμε ένα βήμα περαιτέρω, παραθέτουμε μερικές ακόμη νύξεις: υπάρχει τεράστια διαφορά μεταξύ προορισμού, μοιρολατρίας και τύχης.
Οι μοιρολάτρες διδάσκουν ότι υπάρχει μια τυφλή, απρόσωπη δύναμη, πάνω στην οποία κανένας δεν ασκεί έλεγχο –ούτε ακόμη ο Θεός- κι ότι αυτή η τυφλή, άσκοπη δύναμη σαρώνει τα γεγονότα. Αυτό είναι μοιρολατρία.
Τύχη είναι μια απρόβλεπτη δύναμη η οποία καθ’ υπόθεσιν προκαλεί να συμβούν «ευτυχώς» πράγματα, χωρίς κάποιον έλεγχο ή κατεύθυνση από τον Θεό. Σ’ έναν κόσμο που κυβερνιέται από την τύχη, ο Θεός μπορεί να προβλέπει τι θα συμβεί, αλλά αυτό είναι όλο. Κάθε τι εξαρτάται από την απλή τύχη. Κι αν ο υπέρμαχος της τύχης ερωτηθεί, γιατί ή πώς συμβαίνουν τα πράγματα, δεν έχει άλλη απάντηση εκτός από το «απλά, συνέβησαν».
Ο προορισμός, το δόγμα της Αγίας Γραφής, λέει ότι ο Θεός έχει έναν σκοπό και εργάζεται τα πάντα σύμφωνα με την ευδοκία του θελήματός Του και τον προορισμό Του (Εφεσίους 1:11· Δανιήλ 4:35· Ησαΐας 14:24· και 46:10). Ο προορισμός διδάσκει ότι ο Θεός δεν κάνει κάτι ούτε επιτρέπει κάτι που δεν υπηρετεί τον προορισμό Του (Ψαλμός 33:11). Αυτό σημαίνει ότι ο ΘΕΟΣ ΕΙΝΑΙ ο ΚΥΡΙΟΣ του κόσμου, Εκείνος που ενεργεί τα πάντα όπως θέλει.
Εκείνοι που τυφλά πιστεύουν πως «ό,τι είναι να γίνει θα γίνει», κάνουν τόσο λάθος όσο και οι υποστηρικτές της τύχης. Είναι αλήθεια πως τα γεγονότα είναι βέβαια αλλά αυτό οφείλεται στον κυρίαρχο Θεό που πραγματοποιεί τις αποφάσεις Του.
Οι σοβαροί μαθητές της Αγίας Γραφής δεν πιστεύουν πως τα πράγματα «απλά, συμβαίνουν». Κατανοούν πως ένας σοφός, άγιος, καλός και κυρίαρχος Θεός έχει τον έλεγχο σε κάθε λεπτομέρεια της ζωής (Ματθαίος 10:29-30). Ο άνθρωπος που δεν θέλει πραγματικά τον Θεό να έχει τον έλεγχο, ή που απεχθάνεται την αλήθεια της κυριαρχίας του Θεού, είναι το πρόσωπο που δεν αγαπά τον Θεό και δεν θέλει τον Θεό στη ζωή του. Θέλει τον δικό του δρόμο. Αυτός, όπως και τα πονηρά πνεύματα παλιά θα έλεγαν «Τι δουλειά έχεις εσύ μ’ εμάς, Ιησού Ναζαρηνέ;» (Μάρκος 1:24). Αλλά όχι έτσι· ο Θεός είναι κυρίαρχος και δεν μπορεί ν’ αρνηθεί τον εαυτό Του.
English
Τι είναι μοιρολατρία; Τι είναι αιτιοκρατία;
