Ερώτηση
Τι είναι η Ιστορική Θεολογία;
Απάντηση
Η Ιστορική Θεολογία είναι η μελέτη τής ανάπτυξης και της ιστορίας του χριστιανικού δόγματος. Όπως το όνομά της υπονοεί, η Ιστορική Θεολογία είναι η μελέτη τής ανάπτυξης και διαμόρφωσης τού βασικού χριστιανικού δόγματος κατά την διάρκεια τής ιστορικής περιόδου τής Εκκλησίας τής Καινής Διαθήκης. Η Ιστορική Θεολογία μπορεί επίσης να ορισθεί ως η μελέτη τού πώς οι χριστιανοί κατά την διάρκεια διαφορετικών ιστορικών περιόδων έχουν κατανοήσει διάφορα θεολογικά θέματα ή ζητήματα όπως η φύση τού Θεού, η φύση τού Ιησού Χριστού, η φύση και το έργο τού Αγίου Πνεύματος, το δόγμα τής σωτηρίας, κ.λπ.
Η μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας καλύπτει θέματα όπως η ανάπτυξη τών πιστεύω και των ομολογιών, των εκκλησιαστικών συνόδων και των αιρέσεων που έχουν ανακύψει και αντιμετωπιστεί κατά την διάρκεια τής εκκλησιαστικής ιστορίας. Ο ιστορικός θεολόγος μελετά την ανάπτυξη τών βασικών δογμάτων που διακρίνουν τον χριστιανισμό από τις αιρέσεις.
Οι θεολόγοι διαιρούν, συχνά, την μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας σε τέσσερις κύριες χρονικές περιόδους: 1) η Πατερική Περίοδος 100-400 μ.Χ.· 2) ο Μεσαίωνας και η Αναγέννηση 500-1500 μ.Χ.· 3) η Μεταρρύθμιση και οι ακολουθούσες αυτήν περίοδοι 1500-1750· και 4) η Σύγχρονη Περίοδος από το 1750 μ.Χ. έως σήμερα.
Ο σκοπός τής Ιστορικής Θεολογίας είναι να κατανοήσουμε και περιγράψουμε την ιστορική προέλευση τών πλέον σημαντικών χριστιανικών δογμάτων και να ιχνηλατήσουμε την ανάπτυξη τους στο πέρασμα τού χρόνου. Εξετάζει πώς διάφοροι άνθρωποι έχουν αντιληφθεί διάφορα δόγματα διαμέσου τής Ιστορίας και επιχειρεί να κατανοήσει την ανάπτυξη τών δογμάτων, αναγνωρίζοντας πως οι γενόμενες αλλαγές εντός τής εκκλησίας έχουν επηρεάσει τα διάφορα δόγματα είτε προς το καλό είτε προς το κακό.
Η Ιστορική Θεολογία και η εκκλησιαστική ιστορία είναι δύο διαφορετικά αλλά στενά συνδεδεμένα και σημαντικά αντικείμενα. Θα ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να κατανοήσουμε την εκκλησιαστική ιστορία χωρίς την ταυτόχρονη αντίληψη της ιστορίας τού δόγματος που οδηγούσαν συχνά σε διάφορες διαιρέσεις και κινήσεις εντός τού χώρου τής εκκλησιαστικής ιστορίας. Η κατανόηση τής Ιστορίας τής Θεολογίας και του δόγματος μάς βοηθούν ν’ αντιληφθούμε την ιστορία τού χριστιανισμού από τον πρώτο αιώνα και το γιατί υπάρχουν τόσο πολλές διαφορετικές δογματικές αποχρώσεις.
Η βάση για την μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας βρίσκεται στο βιβλίο τών Πράξεων τών Αποστόλων. Ο Λουκάς καταγράφει την έναρξη τής χριστιανικής Εκκλησίας καθώς προχωρά προς την εκπλήρωση τού σκοπού του, να αφηγηθεί «όλα όσα ο Ιησούς άρχισε να πράττει και να διδάσκει» (Πράξεις 1:1). Το έργο τού Χριστού δεν τελείωσε με το τελευταίο κεφάλαιο τών Πράξεων. Ο Χριστός εργάζεται πραγματικά σήμερα στην Εκκλησία Του, και αυτό γίνεται φανερό μέσα από την μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας και της εκκλησιαστικής ιστορίας. Αυτές οι δύο μάς βοηθούν να κατανοήσουμε πώς τα βασικά βιβλικά δόγματα για την χριστιανική πίστη έχουν αναγνωριστεί και διακηρυχτεί καθ’ όλη την εκκλησιαστική ιστορία. Ο Παύλος προειδοποίησε τούς Εφέσιους πρεσβυτέρους στις Πράξεις 20:29-30 πως θα συναντούσαν «βαρείς λύκους» που θα δίδασκαν ψευδή διδασκαλία. Μέσω της μελέτης τής Ιστορικής Θεολογίας βλέπουμε πώς αποδεικνύεται αληθής η προειδοποίηση τού Παύλου, καθώς κατανοούμε την επίθεση που δέχθηκαν τα βασικά δόγματα τής χριστιανικής πίστης αλλά και την υποστήριξή τους στο διάβα τής εκκλησιαστικής ιστορίας των δύο, περίπου, χιλιάδων χρόνων.
Όπως κάθε τομέας τής Θεολογίας, η Ιστορική Θεολογία χρησιμοποιείται μερικές φορές από ελευθεριάζοντες θεολόγους και μη χριστιανούς για να θέσουν υπό αμφισβήτηση ή να επιτεθούν στα βασικά δόγματα τής χριστιανικής πίστης, πως πρόκειται για ανθρώπινα κατασκευάσματα και όχι για την θεία αποκαλυμμένη αλήθεια, όπως πραγματικά είναι. Ένα παράδειγμα είναι η συζήτηση τής τριαδικής υπόστασης τού Θεού. Ο ιστορικός θεολόγος θα μελετήσει και ιχνηλατήσει την ανάπτυξη τού δόγματος αυτού διαμέσου τής εκκλησιαστικής ιστορίας, γνωρίζοντας ότι η αλήθεια αυτή αποκαλύπτεται ξεκάθαρα στις Γραφές, αλλά έχουν υπάρξει καιροί στην εκκλησιαστική ιστορία που το δόγμα αυτό δέχθηκε επίθεση και κατέστη αναγκαίο η εκκλησία να αποσαφηνίσει και υπερασπιστεί το δόγμα. Η αλήθεια τού δόγματος προέρχεται απευθείας από τις Γραφές· η κατανόηση τής εκκλησίας, όμως, και η διακήρυξη τού δόγματος έχει διευκρινιστεί στο πέρασμα τού χρόνου, και αυτό έχει γίνει αρκετές φορές σε καιρούς όταν το ζήτημα τής φύσης τού Θεού δεχόταν επίθεση από τους «βαρείς λύκους» που ο Παύλος είχε προειδοποιήσει πως θα έρχονταν.
Μερικοί καλοπροαίρετοι αλλά παραπλανημένοι χριστιανοί θέλουν να μειώσουν την σπουδαιότητα τής Ιστορικής Θεολογίας και αναφέρονται στην υπόσχεση περί του Αγίου Πνεύματος, ο Οποίος ενοικεί σε όλους τους αναγεννημένους χριστιανούς ότι «θα τους οδηγήσει σε όλη την αλήθεια» (Ιωάννης 16:13). Οι χριστιανοί αυτοί αποτυγχάνουν ν’ αναγνωρίσουν πως το Αγιο Πνεύμα ενοικεί στους χριστιανούς καθ’ όλη την εκκλησιαστική ιστορία, και ότι είναι ο Ιησούς Χριστός Αυτός που «έδωσε άλλους μεν αποστόλους, άλλους δε προφήτες, άλλους δε ευαγγελιστές, άλλους δε ποιμένες και δασκάλους, για την τελειοποίηση των αγίων, για το έργο τής διακονίας, για την οικοδομή τού σώματος του Χριστού» (Εφεσίους 4:11-12). Αυτό αφορά όχι μόνον τους πιστούς εκείνης της γενιάς αλλά επίσης όλους εκείνους που ο Χριστός προίκισε καθ’ όλη την εκκλησιαστική ιστορία. Είναι ανόητο να πιστεύουμε πως δεν έχουμε ανάγκη να μαθαίνουμε από πολλούς χαρισματικούς ανθρώπους που προηγήθηκαν ημών. Η ορθή μελέτη και εφαρμογή τής Ιστορική Θεολογίας μάς βοηθάει ν’ αναγνωρίσουμε και μάθουμε από χριστιανούς δασκάλους και ηγέτες τών περασμένων αιώνων.
Ο αναγεννημένος χριστιανός ενθαρρύνεται να δει πώς ο Θεός έχει εργαστεί καθ’ όλη την ιστορία όταν μελετούν την εκκλησιαστική ιστορία και την Ιστορική Θεολογία. Βλέπουμε στην ιστορία την φανέρωση τής κυριαρχίας τού Θεού πάνω στο κάθε τι και την αλήθεια ότι ο λόγος τού Θεού μένει για πάντα (Ψαλμός 119:160). Η μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας δεν είναι τίποτα περισσότερο από την μελέτη τού έργου τού Θεού. Μας βοηθάει επίσης να θυμόμαστε τον αδιάκοπα παρόντα πνευματικό πόλεμο μεταξύ τού Σατανά και της αλήθειας τού Θεού. Μας δείχνει από την ιστορία τούς πολλούς τρόπους και τις μορφές που χρησιμοποιεί ο Σατανάς για να διαδώσει την ψευδή διδασκαλία στην εκκλησίας, όπως ο Παύλος προειδοποίησε τους Εφέσιους πρεσβυτέρους.
Η μελέτη τής Ιστορικής Θεολογίας και της εκκλησιαστικής ιστορίας μας δείχνουν, επίσης, ότι η αλήθεια του λόγου τού Θεού πάντοτε θριαμβεύει. Καθώς κατανοούμε τις θεολογικές μάχες τού παρελθόντος, μπορούμε να προετοιμαστούμε καλύτερα για ν’ αντισταθούμε στις εκτροπές προς τις οποίες ο Σατανάς θα προσπαθήσει να μας δελεάσει στο μέλλον. Αν ποιμένες, εκκλησίες και χριστιανοί δεν γνωρίζουν την εκκλησιαστική ιστορία και την Ιστορική Θεολογία, θα είναι περισσότερο επιρρεπείς στο να πέσουν θύματα στον ίδιο τύπο ψευδούς διδασκαλίας που ο Σατανάς έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν.
Η Ιστορική Θεολογία, όταν την κατανοούμε ορθά και την εφαρμόζουμε, δεν μειώνει την εξουσία ή την επάρκεια τών Γραφών. Οι Γραφές, μόνον, αποτελούν το πρότυπο σε όλα τα ζητήματα τής πίστης και της πρακτικής. Αυτές, μόνον, είναι θεόπνευστες και αλάνθαστες. Οι Γραφές, μόνον, αποτελούν την εξουσία μας και τον οδηγό μας αλλά η Ιστορική Θεολογία μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τους πολλούς κινδύνους κάποιας «νέας διδασκαλίας» ή καινοφανούς ερμηνείας τών Γραφών. Με 2.000 σχεδόν χρόνια εκκλησιαστικής ιστορίας και χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, χριστιανών που προηγήθηκαν ημών, δεν θα πρέπει αυτομάτως να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε κάποιον που ισχυρίζεται πως έχει μια «νέα εξήγηση» ή ερμηνεία τών Γραφών;
Τελικώς, η Ιστορική Θεολογία μπορεί να μας υπενθυμίζει τον συνεχώς παρόντα κίνδυνο τής ερμηνείας τής Γραφής με βάση το φως τών πολιτισμικών και φιλοσοφικών εικασιών τού καιρού μας. Βλέπουμε τον κίνδυνο αυτόν τόσο πολύ σήμερα καθώς η αμαρτία ορίζεται εκ νέου ως μια ασθένεια που πρέπει να θεραπευθεί με φάρμακα αντί ως πνευματική κατάσταση. Το βλέπουμε αυτό, επίσης, καθώς πολλές εκκλησιαστικές αποχρώσεις εγκαταλείπουν την καθαρή διδασκαλία τών Γραφών και αγκαλιάζουν την πολιτισμική αποδοχή τής ομοφυλοφιλίας ως τρόπο ζωής.
Η Ιστορική Θεολογία αποτελεί μια σημαντική πτυχή τής μελέτης τής Θεολογίας, αλλά όπως κάθε άλλη μέθοδος μελέτης, εγκυμονούν κίνδυνοι και παγίδες. Η πρόκληση για όλους τους χριστιανούς και τους μελετητές τής Θεολογίας είναι να μην ασκούμε πίεση με το θεολογικό μας σύστημα επί της Γραφής αλλά να καταστούμε σίγουροι ότι η Θεολογία μας πηγάζει από τις Γραφές και όχι από κάποιο σύστημα που τυγχάνει να είναι δημοφιλές.
English
Τι είναι η Ιστορική Θεολογία;
