Ερώτηση
Ποιες είναι οι διαφορετικές θεωρίες της βιβλικής θεοπνευστίας;
Απάντηση
Το δόγμα της θείας έμπνευσης αφορά τη διδασκαλία ότι η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστη και αποτελεί συνεπώς τον αλάθητο κανόνας πίστης και πρακτικής. Αν η Αγία Γραφή αποτελεί απλώς έργο ανθρώπινης φαντασίας, τότε δεν υπάρχει πειστικός λόγος για ν' ακολουθήσουμε τα δόγματά της και τις ηθικές γραμμές της. Η Γραφή η ίδια κάνει τη θαρραλέα διακήρυξη πως είναι θεόπνευστη: «Ολόκληρη η γραφή είναι θεόπνευστη και ωφέλιμη για διδασκαλία, για έλεγχο, για επανόρθωση, για διαπαιδαγώγηση, που γίνεται με δικαιοσύνη, για να είναι ο άνθρωπος του Θεού τέλειος, ετοιμασμένος για κάθε έργο αγαθό.» (Β΄ Τιμόθεον 3:16-17). Δύο πράγματα σημειώνουμε σχετικά με τις Γραφές σ' αυτό το εδάφιο: 1) είναι «θεόπνευστη» και 2) είναι «ωφέλιμη» για τη χριστιανική ζωή.
Υπάρχουν τέσσερις θεωρήσεις της θεοπνευστίας:
1. Η νέο-ορθόδοξη θεώρηση της θεοπνευστίας
2. Η θεώρηση της υπαγόρευσης
3. Η θεώρηση της περιορισμένης θεοπνευστίας
4. Η θεώρηση της πλήρους λεκτικής θεοπνευστίας
Η νέο-ορθόδοξη θεώρηση της θεοπνευστίας δίνει έμφαση στην υπερβατικότητα του Θεού. Η νέο-ορθοδοξία διδάσκει ότι ο Θεός είναι απολύτως διαφορετικός από εμάς, έτσι που ο μόνος τρόπος να Τον γνωρίσουμε είναι μέσω άμεσης αποκάλυψης. Η θεώρηση αυτή της υπερβατικότητας του Θεού αρνείται κάθε ιδέα της φυσικής θεολογίας (τουτέστιν, ότι ο Θεός μπορεί να γνωριστεί δια της Δημιουργίας). Η νέο-ορθοδοξία, ακόμη, αρνείται πως η Αγία Γραφή είναι ο λόγος του Θεού. Σύμφωνα με αυτήν, η Γραφή είναι μάρτυρας ή μεσίτης προς τον Λόγο του Θεού, τον Ιησού Χριστό. Η νέο-ορθόδοξη θεώρηση της θεοπνευστίας αποδέχεται ότι τα λόγια της Γραφής δεν είναι τα λόγια του Θεού, αλλά είναι λόγια επιρρεπή σε σφάλματα, που έχουν γραφτεί από ανθρώπους επιρρεπείς σε σφάλματα. Η Αγία Γραφή είναι «θεόπνευστη» μόνο κατά το ότι ο Θεός μπορεί κάποιες φορές να χρησιμοποιεί τα λόγια της για να μιλήσει στους ανθρώπους.
Η νέο-ορθόδοξη θεωρία περί θεοπνευστίας δεν συνιστά επ' ουδενί θεοπνευστία. Αν η Αγία Γραφή αποτελεί προϊόν που εμπεριέχει σφάλματα, που τον παρήγαγαν άνθρωποι επιρρεπείς σε σφάλματα, δεν έχει καμία αξία, τουλάχιστον περισσότερη αξία από κάθε άλλο βιβλίο. Ο Θεός θα μπορούσε εξίσου να μας «μιλήσει» μέσα από μυθιστορήματα όπως και μέσα από τη Γραφή.
Η θεωρία της υπαγόρευσης βλέπει τον Θεό ως τον συγγραφέα των Γραφών και τους ανθρώπους συγγραφείς ως γραμματείς που γράφουν καθ' υπαγόρευση. Ο Θεός μιλούσε και ο άνθρωπος κατέγραφε. Η άποψη αυτή έχει κάποια αξία καθώς γνωρίζουμε πως υπάρχουν κάποια τμήματα των Γραφών, που ο Θεός ουσιαστικά λέει, «γράψε» (π.χ., Ιερεμίας 30:2), αλλά δεν γράφτηκαν έτσι όλες οι Γραφές. Η Πεντάτευχος είναι ουσιαστικά ένα χρονικό των Ισραηλιτών πριν την εγκατάστασή τους στην υπεσχημένη γη. Ενώ ο Μωυσής είναι ο κυρίως συγγραφέας, μεγάλο τμήμα της χρειάστηκε συγγραφική επεξεργασία από μέρους του Μωυσή, καθώς συνέθεσε, χωρίς αμφιβολία, παλαιότερες καταγραφές για κάποιες ιστορικές περιόδους. Ο Λουκάς αναφέρει στον πρόλογο του ευαγγελίου του πως έκανε λεπτομερή έρευνα στα γεγονότα της ζωής του Ιησού πριν τα καταγράψει (Λουκάς 1:1-4). Πολλά από τα προφητικά βιβλία διαβάζονται ως περιοδικά αναφορικά με τη ζωή των προφητών. Το βασικό σημείο είναι ότι η θεωρία της υπαγόρευσης εξηγεί μόνο συγκεκριμένα τμήματα της Γραφής αλλά όχι όλα, ούτε καν τα περισσότερα.
Η θεωρία της περιορισμένης θεοπνευστίας είναι το αντίθετο της θεωρίας υπαγόρευσης.
Ενώ η δεύτερη θεωρεί τις Γραφές ως έργο του Θεού πρωταρχικά, με ελάχιστη ανθρώπινη συμμετοχή, η πρώτη θεωρεί τις Γραφές ως έργο του ανθρώπου κυρίως, με περιορισμένη βοήθεια από τον Θεό. Η θεωρία της περιορισμένης θεοπνευστίας βλέπει τον Θεό να οδηγεί τους ανθρώπους συγγραφείς αλλά και να τους επιτρέπει να εκφράσουν τον εαυτό τους μέσα στο έργο τους, ακόμη και ως του να επιτρέψει αληθινά και ιστορικά σφάλματα. Ευτυχώς, το Άγιο Πνεύμα εμπόδισε τα δογματικά σφάλματα. Το πρόβλημα με την άποψη αυτή είναι ότι αν η Γραφή είναι επιρρεπής σε ιστορικές αφηγήσεις, πώς μπορούμε τότε να την εμπιστευόμαστε σε δογματικά ζητήματα; Με τη θεωρία της περιορισμένης θεοπνευστίας αμφισβητείται η αξιοπιστία της Αγίας Γραφής. Η θεωρία αυτή, επίσης, φαίνεται να αγνοεί το γεγονός ότι η ιστορία της λύτρωσης από τη Γένεση έως την Αποκάλυψη εκθέτεται μέσα στο φόντο της ανθρώπινης ιστορίας – το δόγμα υφαίνεται μέσα στην ιστορία. Κατά την άποψη της περιορισμένης θεοπνευστίας, η αξιοπιστία της Γραφής τίθεται υπό αμφισβήτηση. Δεν μπορούμε να λέμε αυθαίρετα ότι η ιστορία είναι ανακριβής και μετά να δηλώνουμε πως περιέχει έναν πυρήνα δογματικής αλήθειας.
Η τελευταία άποψη, και η άποψη του ορθόδοξου χριστιανισμού, είναι η άποψη της πλήρους λεκτικής θεοπνευστίας. Η λέξη λεκτική εννοεί «αυτές τις λέξεις των Γραφών». Έτσι, πλήρης, λεκτική θεοπνευστία είναι η άποψη ότι κάθε μία λέξη της Αγίας Γραφής είναι λέξη του Θεού. Δεν είναι μόνον οι ιδέες ή οι σκέψεις θεόπνευστες αλλά οι λέξεις καθ' εαυτές. Στη Β΄ Τιμόθεον 3:16-17 χρησιμοποιείται η λέξη θεόπνευστος, που σημαίνει «εμπνευσμένη από τον Θεό». Η Αγία Γραφή προέρχεται από την «πνοή» του στόματος του Θεού. Οι λέξεις της Γραφής είναι οι λέξεις του Θεού.
Πέραν τούτων, «δεν ήρθε ποτέ προφητεία από θέλημα ανθρώπου, αλλά οδηγούμενοι από το Άγιο Πνεύμα μίλησαν οι άγιοι άνθρωποι του Θεού» (Β΄ Πέτρου 1:21). Η περικοπή αυτή μας δίνει μια ένδειξη για το πώς ο Θεός ενέπνευσε τους ανθρώπους συγγραφείς. Οι άνθρωποι μίλησαν (ή έγραψαν) «οδηγούμενοι (φερόμενοι) από το Άγιο Πνεύμα». Το ρήμα «φερόμενοι» χρησιμοποιείται για το ιστιοφόρο που ο άνεμος το φέρνει, δηλαδή, το κινεί στο νερό. Όταν οι άνθρωποι συγγραφείς έγραφαν, το Πνεύμα τους «έφερε» έτσι που έγραψαν τις εμπνευσμένες από τον Θεό λέξεις. Έτσι, ενώ τα κείμενα διατηρούν την προσωπικότητα των συγγραφέων (ο τύπος του Παύλου είναι πολύ διαφορετικός από τον τύπο του Ιακώβου ή του Ιωάννη ή του Πέτρου), οι λέξεις καθ' εαυτές είναι ακριβώς οι λέξεις που ήθελε ο Θεός να γραφούν.
Η σωστή άποψη της βιβλικής θεοπνευστίας είναι η ορθόδοξη άποψη της Εκκλησίας, που λέει ότι η Αγία Γραφή συνιστά τον πλήρη, λεκτικό θεόπνευστο λόγο του Θεού.
English
Ποιες είναι οι διαφορετικές θεωρίες της βιβλικής θεοπνευστίας;
