Ερώτηση
Τι είναι η Φυσική Θεολογία;
Απάντηση
Η Φυσική Θεολογία είναι η μελέτη τού Θεού που βασίζεται στην παρατήρηση τής φύσης, που διακρίνεται από την «υπερφυσική» ή αποκαλυμμένη θεολογία, η οποία βασίζεται σε ειδική αποκάλυψη. Καθώς η παρατήρηση αποτελεί μια διανοητική δραστηριότητα, η Φυσική Θεολογία σχετίζεται με την ανθρώπινη φιλοσοφία και λογική ως μέσα γνώσης τού Θεού.
Εξετάζοντας την κατασκευή και λειτουργία ενός άνθους τού φυτού αντιρρίνου, μπορώ λογικώς να συμπεράνω ότι ο Θεός που δημιούργησε το αντίρρινο είναι δυνατός και σοφός – αυτό είναι Φυσική Θεολογία. Εξετάζοντας το πλαίσιο και την σημασία του Ιωάννης 3:16, μπορώ λογικώς να συμπεράνω ότι ο Θεός είναι αγάπη και είναι γενναιόδωρος – αυτό είναι αποκαλυμμένη θεολογία.
Η διαίρεση τής Θεολογίας σε «φυσική» και «αποκαλυμμένη» έχει τις ρίζες της στα κείμενα τού Καθολικού θεολόγου Θωμά Ακινάτη (1224-1274 μ.Χ.). Σε μια προσπάθεια να εφαρμόσουμε την αριστοτέλεια λογική στην χριστιανική πίστη, ο Ακινάτης τόνισε την ικανότητα τού ανθρώπου ν’ αντιλαμβάνεται συγκεκριμένες αλήθειες περί Θεού από την φύση και μόνο. Ο Ακινάτης, όμως, υποστήριξε ότι η ανθρώπινη λογική ερχόταν δεύτερη σε σχέση με την αποκάλυψη τού Θεού, όπως δίδασκε η εκκλησία. Ο Ακινάτης ήταν προσεκτικός ώστε να διακρίνει τι μπορούσε να γνωριστεί δια της «φυσικής λογικής» από δογματικά αξιώματα, αποκαλώντας τις αλήθειες που σταχυολόγησε από την φύση «εισαγωγή στα άρθρα [της πίστης]» (Σύστημα Θεολογίας, Μέρος Πρώτο, Ερώτηση 2, Αρθρο 2). Αυτό σημαίνει ότι η λογική μπορεί να οδηγήσει στην πίστη αλλά δεν μπορεί να την αντικαταστήσει.
Μεταγενέστεροι θεολόγοι πήραν την ιδέα τού Ακινάτη και την επέκτειναν. Αλλοι συγγραφείς που έδωσαν έμφαση στην Φυσική Θεολογία ήταν ο Σάμιουελ Κλαρκ, ο Γουίλιαμ Πέιλι και ο Εμμάνουελ Καντ. Με τα χρόνια το στοιχείο τού θαύματος υποβαθμίστηκε καθώς ο χριστιανισμός μειωνόταν όλο και περισσότερο σε μια «λογική» φιλοσοφία.
Οι θεϊστές εξαρτιόνταν αποκλειστικά από την Φυσική Θεολογία για την γνώση τού Θεού, κι έφτασαν στον πλήρη αποκλεισμό τής ειδικής αποκάλυψης. Για τον θεϊστή, ο Θεός δεν μπορεί να γίνει γνωστός παρά μόνο δια της φύσης και η Γραφή δεν είναι απαραίτητη. Γι’ αυτό ο Τόμας Τζέφερσον, ένας θεϊστής, αφαίρεσε κυριολεκτικά όλες τις αφηγήσεις τών θαυμάτων από την Αγία Γραφή – ο Τζέφερσον ήθελε μόνον την Φυσική Θεολογία.
Οι ρομαντικοί ποιητές ήταν στο σύνολό τους υποστηρικτές τής Φυσικής Θεολογίας. Αν και τόνιζαν τα ανθρώπινα συναισθήματα περισσότερο από την λογική, εκθείαζαν συνεχώς την αγνότητα και την υπερβατικότητα τής φύσης. Μία πολύ σαφής παρουσίαση τής Φυσικής Θεολογίας είναι το φημισμένο ποίημα τού William Wordsworth «Το Ουράνιο Τόξο», που τελειώνει με τις γραμμές: «Και θα ευχόμουν οι μέρες μου να είναι / η μια με την άλλη δεμένες με φυσική ευλάβεια.» Ο Wordsworth εύχεται εκφραστικά για «φυσική» (και όχι «υπερφυσική») ευλάβεια. Η πνευματικότητά του είναι ριζωμένη στον φυσικό κόσμο· η χαρά που αισθάνεται στην θέα ενός ουράνιου τόξου είναι γι’ αυτόν η πλέον αληθινή λατρεία τού Θεού. Αυτοί που σήμερα λένε, «αισθάνομαι κοντύτερα στον Θεό όταν περπατάω στο δάσος παρά μέσα στην εκκλησία» εκφράζουν αυτό το είδος τής Φυσικής Θεολογίας τού Wordsworth.
Μια παράλογη έμφαση στην Φυσική Θεολογία έχει φτάσει στο σημείο ν’ αποδεχθεί τον πανθεϊσμό. Κάποιοι έχουν περάσει από την ιδέα ότι η φύση αποτελεί μια έκφραση τού Θεού στην ιδέα ότι η φύση συνιστά μια προέκταση τού Θεού. Η λογική αυτή δέχεται πως καθώς είμαστε τμήμα τής φύσης, τότε είμαστε ένα μικρό μέρος τού Θεού, και μπορούμε συνεπώς να Τον γνωρίσουμε.
Στους περισσότερο σύγχρονους καιρούς, η «Φυσική Θεολογία» μπορεί να αναφέρεται στην προσπάθεια σύνθεσης τής ανθρώπινης γνώσης από κάθε περιοχή τής επιστήμης, της θρησκείας, της ιστορίας και των τεχνών. Η νέα Φυσική Θεολογία ακολουθεί μια υπερβατική «περικλείουσα πραγματικότητα», στην οποία ενυπάρχει το ανθρώπινο γένος, αλλά η προσοχή στρέφεται στην ανθρωπότητα και όχι στον Θεό· πρόκειται κατά συνέπεια για μια άλλη μορφή ανθρωπισμού.
Παραθέτουμε μερικά βιβλικά σημεία που αφορούν την Φυσική Θεολογία:
1) Η Αγία Γραφή διδάσκει πως μπορούμε ν’ αποκτήσουμε μια βασική κατανόηση τού Θεού από τον φυσικό κόσμο· συγκεκριμένα, μπορούμε να δούμε «την αιώνια δύναμη του και την θεϊκή του υπόσταση» (Ρωμαίους 1:20). Είναι η «γενική αποκάλυψη», όπως την αποκαλούμε (δες επίσης Ψαλμός 19:1-3).
2) Το πλαίσιο τού Ρωμαίους 1 δείχνει πως μια τέτοια βασική κατανόηση τής ύπαρξης και της δύναμης τού Θεού δεν είναι αρκετή ώστε να οδηγήσει έναν άνθρωπο στην σωτηρία. Πράγματι, η εγγενής γνώση ενός ειδωλολάτρη περί Θεού (δια της φύσης) έχει αλλοιωθεί και οδηγεί στην κρίση μάλλον παρά στην σωτηρία.
3) Η Φυσική Θεολογία μπορεί να κάνει κάποιον να διατυπώνει την θεωρία ότι ο Θεός είναι αόρατος, παντοδύναμος και σοφός, αλλά όλα αυτά είναι αφηρημένα χαρακτηριστικά μιας ανώνυμης «Υπέρτατης Υπαρξης». Η Φυσική Θεολογία δεν μπορεί να διδάξει την αγάπη, το έλεος ή την κρίση τού Θεού και είναι ανάξια να οδηγήσει κάποιον στην σώζουσα πίστη εν Χριστώ Ιησού. «Και πώς θα ακούσουν, χωρίς να υπάρχει εκείνος που κηρύττει;» (Ρωμαίους 10:14).
4) Η πτώση τού ανθρώπου έχει επηρεάσει την ολότητα τού προσώπου, συμπεριλαμβανομένου και του λογικού. Η εξάρτηση από την Φυσική Θεολογία θεωρεί ότι η ανθρώπινη λογική δεν έχει αλλοιωθεί από την αρχέγονη αμαρτία των πρωτοπλάστων αλλά οι Γραφές μιλούν για «αδόκιμο νου» (Ρωμαίους 1:28), το «φρόνημα τής σάρκας» (Ρωμαίους 8:7), «νου διεφθαρμένων ανθρώπων» (Α΄ Τιμόθεον 6:5), «πωρωμένα νοήματα» (Β΄ Κορινθίους 3:14), και την ανάγκη τής ανακαίνισης τού νου (Ρωμαίους 12:2).
Η Φυσική Θεολογία είναι χρήσιμη σ’ έναν βαθμό καθ’ όσον ο Θεός έχει δημιουργήσει τον κόσμο και ο κόσμος συνεχίζει να δείχνει τον Θεό ως Δημιουργό. Παρ’ όλα αυτά, με δεδομένη την κατάσταση τής Πτώσης που περιλαμβάνει και το λογικό μας, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε σωστά ούτε και αυτό χωρίς την ειδική αποκάλυψη τού Θεού. Χρειαζόμαστε την επέμβαση τής χάρης τού Θεού για να βρούμε τον δρόμο τής επιστροφής σ’ Αυτόν. Αυτό που χρειαζόμαστε περισσότερο από κάθε τι άλλο είναι η πίστη στην Αγία Γραφή και στον Ιησού Χριστό (Β΄ Πέτρου 1:19).
English
Τι είναι η Φυσική Θεολογία;
