Ερώτηση
Τι είναι η προοδευτική αποκάλυψη που σχετίζεται με τη σωτηρία;
Απάντηση
Ο όρος «προοδευτική αποκάλυψη» αναφέρεται στην ιδέα και τη διδασκαλία ότι ο Θεός αποκάλυψε διάφορες πλευρές του θελήματός Του και του όλου σχεδίου Του για την ανθρωπότητά σε διάφορες χρονικές περιόδους, οι οποίες αποκαλούνται «οικονομίες» από κάποιους θεολόγους. Για τους οικονομιαστές, κάθε οικονομία είναι διακεκριμένη (τουτέστιν, συγκεκριμένο περιεχόμενο και χαρακτηριστικά) και έχει τη θέση της στο σχέδιο του Θεού. Ενώ οι οικονομιαστές συζητούν για τον αριθμό των οικονομιών που έχουν υπάρξει μέσα στην Ιστορία, όλοι πιστεύουν ότι ο Θεός αποκάλυψε μόνο συγκεκριμένες πλευρές του εαυτού Του και του σωτήριου σχεδίου Του σε κάθε οικονομία, έτσι που κάθε νέα οικονομία κτίζει επάνω στην προηγούμενη.
Ενώ οι οικονομιαστές πιστεύουν στην προοδευτική αποκάλυψη, είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως δεν χρειάζεται κάποιος να είναι οικονομιαστής ώστε ν’ αποδέχεται την προοδευτική αποκάλυψη. Όλοι, σχεδόν, οι σπουδαστές της Αγίας Γραφής αναγνωρίζουν το γεγονός πως συγκεκριμένες αλήθειες που περιέχονται στις Γραφές δεν είχαν πλήρως αποκαλυφθεί από τον Θεό σε προηγούμενες γενεές. Καθένας, σήμερα, που δεν φέρνει μαζί του ένα ζώο για θυσία, όταν πλησιάζει τον Θεό ή που Τον λατρεύει την πρώτη ημέρα της εβδομάδας αντί την τελευταία, αντιλαμβάνεται πως τέτοιοι διαχωρισμοί στην πρακτική και στη γνώση έχουν αποκαλυφθεί και εφαρμοστεί προοδευτικά μέσα στην Ιστορία.
Επιπρόσθετα, υπάρχουν βαρύτερα ζητήματα αναφορικά με την έννοια της προοδευτικής αποκάλυψης. Ένα παράδειγμα είναι η γέννηση και η σύσταση της Εκκλησίας, για την οποία μιλά ο Παύλος: «Γι’ αυτό, εγώ ο Παύλος ο φυλακισμένος χάριν του Ιησού Χριστού, για σας τους εθνικούς, επειδή, ακούσατε την οικονομία της χάρης του Θεού που μου δόθηκε για σας, ότι διαμέσου αποκάλυψης μου φανέρωσε το μυστήριο, όπως με συντομία σας έγραψα πριν· από τα οποία μπορείτε διαβάζοντας να καταλάβετε τη γνώση μου στο μυστήριο του Χριστού· που σε άλλες γενεές δεν γνωστοποιήθηκε στους γιους των ανθρώπων, καθώς αποκαλύφθηκε τώρα διαμέσου τού Πνεύματος στους αγίους αποστόλους του και προφήτες, να είναι τα έθνη συγκληρονόμα και σύσσωμα και συμμέτοχα στην υπόσχεσή του μέσα στον Χριστό, διαμέσου του ευαγγελίου.» (Εφεσίους 3:1-6).
Ο Παύλος λέει σχεδόν τα ίδια στους Ρωμαίους: «Και σ’ αυτόν ο οποίος μπορεί να σας στηρίξει σύμφωνα με το ευαγγέλιό μου και το κήρυγμα του Ιησού Χριστού, ύστερα από αποκάλυψη του μυστηρίου, το οποίο από αιώνιους χρόνους είχε μεν παραμείνει σε σιγή, όμως, τώρα φανερώθηκε διαμέσου προφητικών γραφών, με επιταγή του αιώνιου Θεού, και γνωρίστηκε σε όλα τα έθνη, για υπακοή πίστης.» (Ρωμαίους 16:25-26)
Στις συζητήσεις που γίνονται περί προοδευτικής αποκάλυψης, μία από τις πρώτες ερωτήσεις που θέτουν οι άνθρωποι είναι το πώς αυτή εφαρμόζεται στο θέμα της σωτηρίας. Εκείνοι που έζησαν πριν την πρώτη έλευση του Χριστού, σώθηκαν με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που σωζόμαστε εμείς σήμερα; Στην περίοδο της Καινής Διαθήκης οι άνθρωποι καλούνται να εμπιστευθούν το τέλειο έργο του Ιησού Χριστού και να πιστέψουν ότι ο Θεός Τον ανέστησε από τους νεκρούς και θα σωθούν (Ρωμαίους 10:9-10, Πράξεις 16:31). Όμως, ο ειδικός στην Παλαιά Διαθήκη Allen Ross σημειώνει, «Είναι τελείως απίθανο πως καθένας που πίστευε προς σωτηρία (στην Παλαιά Διαθήκη) συνειδητά πίστευε στον αντικαταστατικό θάνατο του Ιησού Χριστού, του Υιού του Θεού». Ο John Feinberg προσθέτει, «Οι άνθρωποι της εποχής της Παλαιάς Διαθήκης δεν γνώριζαν πως ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας, ότι ο Ιησούς θα πέθαινε και ότι ο θάνατός Του θ’ αποτελούσε τη βάση της σωτηρίας». Αν ο Ross και ο Feinberg έχουν δίκιο, τότε τι ακριβώς ο Θεός αποκάλυψε σ’ εκείνους που έζησαν προ Χριστού, και πώς σώζονταν οι άγιοι της Παλαιάς Διαθήκης; Τι, αν υπάρχει κάτι, άλλαξε στο θέμα της σωτηρίας σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη καθ’ οδόν προς την Καινή Διαθήκη;
Προοδευτική αποκάλυψη – δύο τρόποι ή ένας τρόπος σωτηρίας;
Μερικοί κατηγορούν τους πιστεύοντες στην προοδευτική αποκάλυψη πως ενστερνίζονται δύο διαφορετικές μεθόδους σωτηρίας –μία που λειτουργούσε πριν την πρώτη έλευση του Χριστού και μια άλλη που ίσχυσε μετά τον θάνατο και την ανάστασή Του. Ένας τέτοιος ισχυρισμός ανατρέπεται από τον L. S. Chafer που γράφει, «Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους μπορεί κάποιος να σωθεί; Σε απάντηση σ’ αυτήν την ερώτηση μπορούμε να δηλώσουμε πως η σωτηρία, οποιουδήποτε ιδιαίτερου χαρακτήρα, είναι πάντοτε το έργο του Θεού προς όφελος του ανθρώπου και ποτέ το έργο του ανθρώπου προς όφελος του Θεού … Υπάρχει, συνεπώς, ένας τρόπος για να σωθεί κάποιος και αυτός είναι με τη δύναμη του Θεού που ενεργείται δια της θυσίας του Χριστού».
Αν αυτό είναι αληθές, τότε πώς μπορούν να συνδυαστούν οι αποκαλύψεις της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης αναφορικά με τη σωτηρία; Ο Charles Ryrie συνοψίζει με σαφήνεια ως εξής: «Η βάση της σωτηρίας σε κάθε εποχή είναι ο θάνατος του Χριστού· η απαίτηση της σωτηρίας σε κάθε εποχή είναι η πίστη· το αντικείμενο της πίστης σε κάθε εποχή είναι ο Θεός· το περιεχόμενο της πίστης αλλάζει στις διάφορες εποχές». Με άλλα λόγια, ασχέτως της εποχής που κάποιος έχει ζήσει, η σωτηρία του εξαρτάται απολύτως από το έργο του Χριστού και την πίστη του στον Θεό, αλλά η γνώση ενός προσώπου, αναφορικά με τα συγκεκριμένα στοιχεία του σχεδίου του Θεού, αυξάνει μέσω της προοδευτικής αποκάλυψης ενώ οι αιώνες παρέρχονται.
Αναφορικά με τους αγίους της Παλαιάς Διαθήκης, ο Norman Geisler λέει τα εξής: «Με δύο λόγια, φαίνεται ως επί το πλείστον, πως οι κανονικές σωτηριακές απαιτήσεις της Παλαιάς Διαθήκης (με όρους ξεκάθαρης πίστης) ήταν (1) πίστη στην ενότητα του Θεού, (2) γνώση της ανθρώπινης αμαρτωλότητας, (3) αποδοχή της χρειαζούμενης χάρης του Θεού, και πιθανόν (4) κατανόηση ότι θα εμφανιζόταν κάποτε ένας Μεσσίας».
Υπάρχει μαρτυρία στις Γραφές που υποστηρίζει τον ισχυρισμό του Geisler; Ας θεωρήσουμε την παρακάτω περικοπή, που περιέχει τις τρεις πρώτες απαιτήσεις, στο ευαγγέλιο του Λουκά:
Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ιερό για να προσευχηθούν· ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος, καθώς στάθηκε, προσευχόταν από μέσα του τα εξής: Σε ευχαριστώ Θεέ ότι δεν είμαι όπως και οι λοιποί άνθρωποι, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί ή και όπως αυτός ο τελώνης. Νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, αποδεκατίζω όλα όσα έχω. Και ο τελώνης, που στεκόταν από μακριά δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να υψώσει στον ουρανό αλλά χτυπούσε το στήθος του, λέγοντας: Θεέ μου, σκέπασε με έλεος εμένα τον αμαρτωλό. Σας λέω: Αυτός κατέβηκε στο σπίτι του δικαιωμένος, παρά εκείνος· επειδή, όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί· και εκείνος που ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί.» (Λουκάς 18:10-14).
Το γεγονός αυτό συνέβη πριν τον θάνατο και την ανάσταση του Χριστού, έτσι έχει να κάνει με πρόσωπο που δεν έχει γνώση του μηνύματος του ευαγγελίου της Καινής Διαθήκης, όπως αυτό διατυπώνεται σήμερα. Στα απλά λόγια του τελώνη, (Θεέ μου, σκέπασε με έλεος εμένα τον αμαρτωλό), συναντούμε (1) μια πίστη στον Θεό, (2) την αναγνώριση της αμαρτίας, και (3) την αποδοχή του ελέους. Τότε ο Ιησούς κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα δήλωση: Λέει πως ο άνθρωπος πήγε στο σπίτι του «δικαιωμένος». Αυτός είναι ο ακριβής όρος που χρησιμοποιεί ο Παύλος για να περιγράψει τη θέση του αγίου της Καινής Διαθήκης που έχει πιστέψει το ευαγγελικό μήνυμα κι έχει εμπιστευθεί τον Χριστό: «Αφού, λοιπόν, ανακηρυχθήκαμε δίκαιοι με την πίστη, έχουμε ειρήνη με τον Θεό διαμέσου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού» (Ρωμαίους 5:1).
Το τέταρτο σημείο στον κατάλογο του Geisler απουσιάζει από την αφήγηση του Λουκά –η κατανόηση του ερχόμενου Μεσσία. Άλλες, όμως, περικοπές της Καινής Διαθήκης δείχνουν πως αυτό, ενδεχομένως, αποτελούσε συνήθη διδασκαλία. Για παράδειγμα, στην αφήγηση του Ιωάννη που αναφέρεται στον Ιησού και τη γυναίκα από τη Σαμάρεια στο πηγάδι, η γυναίκα λέει, «Ξέρω ότι έρχεται ο Μεσσίας, αυτός που λέγεται Χριστός· όταν έρθει εκείνος, θα μας τα αναγγείλει όλα» (Ιωάννης 4:25). Όπως όμως και ο Geisler αναγνώρισε, η πίστη στον ερχόμενο Μεσσία δεν ήταν ένα «πρέπει» για τη σωτηρία στην Παλαιά Διαθήκη.
Προοδευτική αποκάλυψη – περισσότερες βιβλικές μαρτυρίες
Μία σύντομη έρευνα των Γραφών φέρνει στην επιφάνεια τ’ ακόλουθα εδάφια της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που υποστηρίζουν το γεγονός ότι η πίστη στον Θεό ήταν ανέκαθεν ο δρόμος της σωτηρίας:
• «Και πίστεψε στον Κύριο· και λογαριάστηκε σ’ αυτόν για δικαιοσύνη.» (Γένεση 15:6)
• «Και οποιοσδήποτε επικαλεστεί το όνομα του Κυρίου, θα σωθεί.» (Ιωήλ 2:32)
• «Επειδή, είναι αδύνατον το αίμα ταύρων και τράγων να αφαιρεί αμαρτίες.» (Εβραίους 10:4).
• «Είναι δε η πίστη, πεποίθηση γι’ αυτά που ελπίζονται, βεβαίωση για πράγματα που δεν βλέπονται. Επειδή, μ’ αυτήν απέκτησαν καλή μαρτυρία οι πρεσβύτεροι.» (Εβραίους 11:1-2)
• «Χωρίς, μάλιστα, πίστη είναι αδύνατον κάποιος να τον ευαρεστήσει· επειδή, αυτός που προσέρχεται στον Θεό, πρέπει να πιστέψει, ότι είναι, και γίνεται μισθαποδότης σ’ αυτούς που τον εκζητούν.» (Εβραίους 11:6)
Οι Γραφές δηλώνουν απλά πως η πίστη είναι το κλειδί για σωτηρία σε όλους τους ανθρώπους στην Ιστορία, αλλά πώς μπορούσε ο Θεός να σώζει ανθρώπους χωρίς να γνωρίζουν τη θυσία του Χριστού υπέρ αυτών; Η απάντηση είναι ότι Θεός τους έσωσε με βάση την ανταπόκρισή τους στη γνώση που πραγματικά είχαν. Η πίστη τους έδειχνε μπροστά σε κάτι που δεν μπορούσαν να δουν, ενώ σήμερα, οι πιστοί βλέπουν προς τα πίσω τα γεγονότα που συνέβησαν. Το ακόλουθο σχεδιάγραμμα απεικονίζει αυτήν την κατανόηση:
Οι Γραφές διδάσκουν ότι ο Θεός σε κάθε εποχή έχει δώσει αρκετή αποκάλυψη ώστε οι άνθρωποι ν’ ασκούν πίστη. Τώρα που το έργο του Χριστού έχει πραγματοποιηθεί, οι απαιτήσεις έχουν αλλάξει· οι «καιροί της άγνοιας» έχουν τελειώσει:
• «Στις περασμένες γενεές άφησε όλα τα έθνη να περπατούν στους δρόμους τους· παρόλο που δεν άφησε τον εαυτό του χωρίς μαρτυρία.» (Πράξεις 14:16)
• «Παραβλέποντας, λοιπόν, ο Θεός τούς καιρούς της άγνοιας, παραγγέλλει τώρα σε όλους τους ανθρώπους, οπουδήποτε και αν είναι, να μετανοούν.» (Πράξεις 17:30)
• «Όλοι έχουν αμαρτήσει και βρίσκονται μακριά από τη δόξα του Θεού. Ο Θεός όμως τους δικαιώνει χωρίς αντάλλαγμα, με τη χάρη του. Γι’ αυτό έστειλε τον Ιησού Χριστό να μας ελευθερώσει από την αμαρτία. Ο Θεός τον όρισε να γίνει με τον σταυρικό του θάνατο, ο εξιλασμός των αμαρτιών δια της πίστεως δείχνοντας την αγάπη και συγχωρώντας τις αμαρτίες που έγιναν στο παρελθόν εξαιτίας της ανεκτικότητάς του.» (Ρωμαίους 3:23-25, ΝΜΒ).
Πριν την έλευση του Χριστού, ο Θεός προεικόνιζε τον θάνατο του Ιησού με τις θυσίες και προετοίμαζε τον λαό Του ν’ αντιληφθεί ότι η αμαρτία οδηγεί στον θάνατο. Ο Νόμος δόθηκε για να παίξει τον ρόλο του παιδαγωγού (με την έννοια που είχε τότε), για να οδηγήσει τους ανθρώπους στην κατανόηση της αμαρτωλότητάς τους και στην αίσθηση της ανάγκης της χάρης του Θεού (Γαλάτας 3:24). Αλλά ο Νόμος δεν ανακάλεσε την προγενέστερη αβρααμική Διαθήκη, που βασιζόταν στην πίστη· είναι αυτή η Διαθήκη που αποτελεί το πρότυπο της σωτηρίας σήμερα (Ρωμαίους 4). Αλλά όπως ο Ryrie δήλωσε παραπάνω, το λεπτομερές περιεχόμενο της πίστης μας –το πόση αποκάλυψη δόθηκε- έχει αυξηθεί μέσα στους αιώνες, έτσι που οι άνθρωποι σήμερα έχουν περισσότερη και ξεκάθαρη κατανόηση του τι ο Θεός απαιτεί από αυτούς.
Προοδευτική αποκάλυψη – Συμπεράσματα
Αναφερόμενοι στην προοδευτική αποκάλυψη του Θεού, γράφει ο Ιωάννης Καλβίνος, «Ο Κύριος κράτησε αυτό το τακτικό σχέδιο στη διαχείριση του ελέους Του: καθώς πλησίαζε η ημέρα της πλήρους αποκάλυψης, με το πέρασμα του χρόνου, τόσο αύξανε κάθε μέρα η λαμπρότητα της παρουσίας του. Συνεπώς, στην αρχή που δόθηκε η πρώτη υπόσχεση της σωτηρίας στον Αδάμ (Γένεση 3:15), έλαμψε σαν ένας αδύναμος σπινθήρας. Κατόπιν, καθώς προστίθονταν, το φως αύξανε σε πληρότητα και ακτινοβολούσε ευρύτερα. Τελικά –όταν όλα τα σύννεφα σκορπίστηκαν- ο Χριστός, ο ήλιος της Δικαιοσύνης, φώτισε πλήρως όλη τη γη» (Θεσμοί, 2.10.20).
Η προοδευτική αποκάλυψη δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη ήσαν χωρίς κάποια αποκάλυψη ή κατανόηση. Αυτοί που έζησαν προ Χριστού, λέει ο Καλβίνος, δεν ήσαν «χωρίς το κήρυγμα που περιέχει την ελπίδα της σωτηρίας και της αιώνιας ζωής, αλλά … κοίταξαν, μόνο, από μακριά και σαν αχνό περίγραμμα αυτό που εμείς βλέπουμε σήμερα στο πλήρες φως της ημέρας» (Θεσμοί, 2.7.16, 2.9.1· σχόλια στην προς Γαλάτας 3:23).
Το γεγονός ότι κανένας δεν σώζεται άνευ του θανάτου και της ανάστασης του Χριστού, αναφέρεται καθαρά στις Γραφές (Ιωάννης 14:6). Η βάση της σωτηρίας ήταν, είναι και θα είναι πάντοτε η θυσία του Χριστού στο Σταυρό, και το μέσον της σωτηρίας ήταν ανέκαθεν η πίστη στον Θεό. Το περιεχόμενο, όμως, της πίστης του προσώπου εξαρτιόταν πάντοτε από το μέγεθος της αποκάλυψης του Θεού που ευδόκησε να δώσει σε μια συγκεκριμένη εποχή.
English
Τι είναι η προοδευτική αποκάλυψη που σχετίζεται με τη σωτηρία;
