Ερώτηση
Κριτική κειμένου – περί τίνος πρόκειται;
Απάντηση
Με λόγια απλά, η κριτική του κειμένου είναι η μέθοδος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσουμε τι ακριβώς έλεγαν τα αρχικά χειρόγραφα. Τα αρχικά χειρόγραφα της Αγίας Γραφή έχουν χαθεί, κρυφτεί ή δεν υπάρχουν πλέον. Αυτό που έχουμε είναι δεκάδες χιλιάδες αντίγραφα των αρχικών χειρογράφων που χρονολογούνται από τον 1ο έως τον 15ο αιώνα μ.Χ. (για την Καινή Διαθήκη) και από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 15ο αιώνα μ.Χ. (για την Παλαιά Διαθήκη). Σε αυτά τα χειρόγραφα, υπάρχουν πολλές μικρές και λίγες σημαντικές διαφορές. Η κριτική του κειμένου είναι η μελέτη αυτών των χειρογράφων στην προσπάθεια προσδιορισμού του περιεχομένου του αρχικού κειμένου.
Υπάρχουν τρεις κύριες μέθοδοι της κριτικής του κειμένου. Η πρώτη αφορά το Παραδεδεγμένο Κείμενο. Το Παραδεδεγμένο Κείμενο ήταν ένα κείμενο της Αγίας Γραφής που συνετέθη από τον Έρασμο, το 1516 μ.Χ. Έχοντας πρόσβαση σε περιορισμένο αριθμό χειρογράφων, δημιούργησε αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως Παραδεδεγμένο Κείμενο (Textus Receptus).
Μια δεύτερη μέθοδος είναι γνωστή ως Βυζαντινό Κείμενο. Το Βυζαντινό Κείμενο λαμβάνει υπ' όψιν όλα τα κείμενα που είναι διαθέσιμα σήμερα, συγκρίνει τις διαφορές και επιλέγει την πλέον πιθανή ορθή ανάγνωση, με βάση το ποια ανάγνωση διαθέτει μεγαλύτερο αριθμό χειρογράφων. Για παράδειγμα, αν 748 χειρόγραφα γράφουν «είπε» και 1429 χειρόγραφα γράφουν «αυτοί είπαν», το Βυζαντινό Κείμενο επιλέγει τη γραφή «αυτοί είπαν» ως την πλέον πιθανή αρχική γραφή. Δεν έχουν γίνει σημαντικές βιβλικές μεταφράσεις βασισμένες στο Βυζαντινό Κείμενο.
Η τρίτη μέθοδος είναι γνωστή ως κριτική ή εκλεκτική. Η κριτική μέθοδος λαμβάνει υπ' όψιν τις εξωτερικές και εσωτερικές μαρτυρίες προκειμένου να εξακριβωθεί το πλέον πιθανό αρχικό κείμενο. Οι εξωτερικές μαρτυρίες μας ωθούν να διερωτηθούμε: σε πόσα χειρόγραφα συναντάμε αυτήν τη γραφή; Ποια είναι η χρονολογία αυτών των χειρογράφων; Σε ποια περιοχή του κόσμου βρέθηκαν αυτά τα χειρόγραφα; Οι εσωτερικές μαρτυρίες μας ωθούν σε ερωτήσεις όπως: τι θα μπορούσε να προκαλέσει αυτές τις διαφορετικές γραφές; Ποια γραφή μπορεί να αιτιολογήσει την αρχική ή τις άλλες;
Ποια μέθοδος είναι η πλέον ακριβής; Εδώ ξεκινάει η συζήτηση. Όταν κάποιος μαθαίνει τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται, επιλέγει, τυπικώς, το Βυζαντινό Κείμενο ως την ορθή μέθοδο που θα πρέπει να χρησιμοποιείται. Πρόκειται, ουσιαστικά, για τους «κανόνες της πλειονότητας» και τη «δημοκρατική» μέθοδο. Υπάρχει, όμως, εδώ το γεωγραφικό ζήτημα που οφείλουμε να θεωρήσουμε. Τους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας η πλειονότητα των χριστιανών μιλούσε και έγραφε την ελληνική. Με ξεκίνημα τον 4ο μ.Χ., η λατινική γινόταν όλο και περισσότερο η κοινή γλώσσα, ιδιαιτέρως στην Εκκλησία. Αρχικά με τη λατινική Βουλγάτα, η Καινή Διαθήκη άρχισε να αντιγράφεται στη λατινική αντί στην ελληνική.
Στον χριστιανικό κόσμο της Ανατολής, όμως, η ελληνική συνέχισε να κυριαρχεί στον χώρο της Εκκλησίας για 1.000 χρόνια και πλέον. Ως αποτέλεσμα, η πλειονότητα των ελληνικών κειμένων προέρχονται από τον χώρο της χριστιανικής Ανατολής, το Βυζάντιο. Τα βυζαντινά αυτά χειρόγραφα ομοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Όλα αυτά προέρχονται, προφανώς, από λίγα ελληνικά χειρόγραφα. Ενώ λοιπόν ομοιάζουν πολύ μεταξύ τους, τα βυζαντινά χειρόγραφα παρουσιάζουν αρκετές διαφορές με τα χειρόγραφα που έχουν βρεθεί στις κεντρικές και δυτικές περιοχές της Εκκλησίας. Συνοψίζοντας: αν ξεκίνησες με τρία χειρόγραφα, και το ένα από αυτά αντιγράφηκε 100 φορές, το δεύτερο 200 φορές και το τρίτο 5.000 φορές, ποια ομάδα αντιγράφων χαρακτηρίζεται από τον κανόνα της πλειονότητας; Η τρίτη ομάδα, φυσικά. Παρ' όλα αυτά, δεν είναι πιθανότερο πως η τρίτη ομάδα πλησιάζει την αρχική γραφή περισσότερο από την πρώτη ή τη δεύτερη ομάδα. Απλώς, διαθέτει περισσότερα αντίγραφα. Η κριτική/εκλεκτική μέθοδος κριτικής κειμένου αξιολογεί εξίσου τα χειρόγραφα από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, παρά το γεγονός ότι τα χειρόγραφα της χριστιανικής Ανατολής αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα.
Πώς η κριτική/εκλεκτική μέθοδος εργάζεται πρακτικά; Αν συγκρίνεις την περικοπή Ιωάννης 5:1-9 σε διάφορες μεταφράσεις, θα παρατηρήσεις ότι το εδάφιο 4 απουσιάζει από τις μεταφράσεις που γίνονται από το Κριτικό Κείμενο. Το Ιωάννης 5:4 στο Παραδεδεγμένο Κείμενο γράφει, «Επειδή ένας άγγελος κατέβαινε κατά καιρούς στη μικρή λίμνη, και τάραζε το νερό· όποιος, λοιπόν, έμπαινε πρώτος ύστερα από την ταραχή τού νερού, γινόταν υγιής από οποιαδήποτε αρρώστια και αν έπασχε.» Γιατί το εδάφιο αυτό απουσιάζει από τις βιβλικές μεταφράσεις που βασίζονται στο Κριτικό Κείμενο; Η κριτική μέθοδος εργάζεται ως εξής: (1) Το κείμενο του Ιωάννης 5:4 απουσιάζει από τα περισσότερα αρχαιότερα χειρόγραφα. (2) Το κείμενο του Ιωάννης 5:4 περιέχεται σε όλα τα βυζαντινά χειρόγραφα αλλά όχι σε πολλά χειρόγραφα των μη ανατολικών περιοχών. (3) Είναι πιθανότερο πως ένας αντιγραφέας θα πρόσθετε μια επεξήγηση παρά θα αφαιρούσε. Το Ιωάννης 5:4 καθιστά σαφές το γιατί ο παράλυτος ήθελε να εισέλθει στην κολυμβήθρα. Γιατί ένας γραφέας να απαλείψει το εδάφιο αυτό; Δεν υπάρχει νόημα στην απαλοιφή. Έχει, όμως, νόημα στην προσθήκη της παράδοσης του γιατί ο παράλυτος ήθελε να εισέλθει στην κολυμβήθρα. Ως αποτέλεσμα αυτών των συλλογισμών, το Κριτικό Κείμενο δεν περιέχει το Ιωάννης 5:4.
Ασχέτως του ποια μέθοδο πιστεύεις πως είναι η ορθή, πρόκειται για ένα ζήτημα που πρέπει να συζητάμε με χάρη, σεβασμό και ευγένεια. Οι χριστιανοί μπορούμε να διαφωνούμε και αυτό συμβαίνει στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μπορούμε να συζητούμε τις μεθόδους αλλά δεν πρέπει να επιτιθέμαστε στα κίνητρα και τον χαρακτήρα εκείνων με τους οποίους διαφωνούμε στο ζήτημα αυτό. Όλοι έχουμε τον ίδιο στόχο –να προσδιορίσουμε την πιθανότερη αρχική λεκτική διατύπωση της Αγίας Γραφής. Απλώς κάποιοι χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους για την επίτευξη του στόχου αυτού.
English
Κριτική κειμένου – περί τίνος πρόκειται;
