Ερώτηση
Τι είναι ο ωφελιμισμός;
Απάντηση
Η ουσία του ωφελιμισμού έγκειται στην αντίληψή του για την ευχαρίστηση και τον πόνο. Η φιλοσοφία του ωφελιμισμού βλέπει ως «καλό» οτιδήποτε αυξάνει την ευχαρίστηση και ελαττώνει τον πόνο. Είναι η φιλοσοφία των αποτελεσμάτων. Αν η έκβαση ενός γεγονότος οδηγεί στην αύξηση της ευχαρίστησης και την ελάττωση του πόνου, τότε το γεγονός θεωρείται καλό. Ο ωφελιμισμός, στον πυρήνα του, είναι μια ηδονιστική φιλοσοφία. Ακολουθώντας προς τα πίσω τα ίχνη της ιστορίας του ωφελιμισμού, φτάνουμε στον Έλληνα φιλόσοφο Επίκουρο, αλλά ως σχολή σκέψης, ο ωφελιμισμός συχνά ανάγεται στον Βρετανό φιλόσοφο Ιερεμία Μπένθαμ.
Ποια είναι μερικά από τα προβλήματα του ωφελιμισμού; Πρώτον, το γεγονός πως εστιάζει στα αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα, μια πράξη δεν είναι καλή επειδή και μόνο το αποτέλεσμά της είναι καλό. Λέει ο Θεός στην Αγία Γραφή «ο άνθρωπος βλέπει τα φαινόμενα, εγώ όμως βλέπω την καρδιά» (Α΄ Σαμουήλ 16:7, ΝΜΒ). Ο Θεός δεν νοιάζεται τόσο για τ’ αποτελέσματα όσο για τις προθέσεις της καρδιάς. Οι καλές πράξεις που πηγάζουν από κακές προθέσεις δεν ευχαριστούν τον Θεό. Προφανώς, δεν μπορούμε να δούμε τις προθέσεις των άλλων. Δεν είμαστε πλήρως ικανοί να διακρίνουμε ακόμη και τις δικές μας προθέσεις. Αλλά αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία· όλοι θα σταθούμε μπροστά στον Θεό και θα δώσουμε λόγο για τις πράξεις μας.
Ένα δεύτερο πρόβλημα με τον ωφελιμισμό είναι ότι εστιάζει στην απόλαυση και όχι σε ό,τι είναι αληθώς καλό. Η απόλαυση ως καλό, αποτελεί έναν ανθρώπινο ορισμό, και ως εκ τούτου είναι πολύ υποκειμενικός. Αυτό που ευχαριστεί κάποιον μπορεί να δυσαρεστεί κάποιον άλλον. Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο Θεός ορίζεται ως το αγαθό (Ψαλμός 86:5, 119:68), και από τη στιγμή που ο Θεός δεν αλλάζει (Ιακώβου 1:17), ο ορισμός του καλού, επίσης δεν αλλάζει· είναι αντικειμενικός και όχι υποκειμενικός. Η έννοια του καλού δεν παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με τις τάσεις της ανθρώπινης επιθυμίας ή την πάροδο του χρόνου. Επιπρόσθετα, εξισώνοντας το καλό με την απόλαυση, διακινδυνεύουμε να ορίσουμε το καλό ως την απλή ικανοποίηση των ποταπών, σωματικών επιθυμιών. Όπως μαρτυρείται από ανθρώπους που ενδίδουν σ’ έναν ηδονιστικό τρόπο ζωής, όσο περισσότερο κάποιος υποκύπτει σε μια ευχαρίστηση, τόσο λιγότερο έντονη θεωρείται αυτή, και απαιτείται περισσότερο πάθος για ν’ αποκομίσει την ίδια διέγερση. Πρόκειται για τον νόμο της φθίνουσας απόδοσης, σε εφαρμογή στο θέμα της ηδονής. Ένα παράδειγμα αυτού του κύκλου είναι η εξάρτηση ανθρώπων από ουσίες, οι οποίοι δοκιμάζουν όλο και πιο σκληρά ναρκωτικά με σκοπό να επιτύχουν την ίδια απόλαυση.
Ένα τρίτο πρόβλημα με τον ωφελιμισμό είναι η αποφυγή του πόνου. Δεν είναι κακός κάθε πόνος. Δεν εννοούμε πως ο πόνος καθ’ εαυτός είναι καλός, αλλά ότι μπορεί να οδηγήσει σε καλό. Η Ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από μάθηση που πηγάζει από σφάλματα. Πολλοί λένε πως η αποτυχία είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Κανένας δεν υποστηρίζει πως πρέπει ενεργητικά να επιζητούμε τον πόνο. Το να λέμε, όμως, πως κάθε πόνος είναι κακός και θα πρέπει ν’ αποφεύγεται, είναι αφελές. Ο Θεός ενδιαφέρεται περισσότερο για τον αγιασμό μας παρά για την ευτυχία μας. Η παρακίνησή Του προς τον λαό Του είναι να είναι άγιος όπως Εκείνος είναι άγιος (Λευιτικό 11:44, Α΄ Πέτρου 1:15-16). Η Γραφή, επίσης, μας καλεί να χαιρόμαστε όταν δοκιμαζόμαστε από πολλούς και διαφόρους πειρασμούς (Ιακώβου 1:2-4), όχι διότι οι πειρασμοί δίνουν χαρά αλλά επειδή οδηγούν σε περισσότερη υπομονή και πιστότητα.
Γενικά, η φιλοσοφία του ωφελιμισμού εστιάζεται στο να καταστήσει αυτήν τη ζωή, όσο περισσότερο γίνεται, απαλλαγμένη από τον πόνο, για όσο περισσότερους ανθρώπους είναι αυτό δυνατό. Κρίνοντας επιφανειακά, μοιάζει να είναι ένας αξιοθαύμαστος σκοπός. Ποιος δεν θέλει ν’ ανακουφίσει τον πόνο των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο; Η Γραφή, όμως, μας λέει πως υπάρχει κάτι περισσότερο από την ύπαρξή μας σ’ αυτήν τη γη. Αν ο μοναδικός σκοπός για τον οποίο ζούμε είναι να ν’ αυξήσουμε την ηδονή στη ζωή μας, τότε χάνουμε τη μεγαλύτερη προοπτική. Ο Ιησούς είπε πως ο άνθρωπος που ζει γι’ αυτήν τη ζωή μόνο, θ’ απογοητευθεί πολύ (Ματθαίος 6:19). Ο απόστολος Παύλος λέει πως οι θλίψεις αυτής της ζωής δεν συγκρίνονται με τη δόξα που θα λάβουμε στην αιωνιότητα (Β΄ Κορινθίους 4:17). Τα πράγματα αυτής της ζωής είναι πρόσκαιρα (εδ. 18). Πρέπει να επικεντρωθούμε στο πώς θ’ αυξήσουμε τη δόξα που θα λάβουμε στον Ουρανό και όχι στη γήινη ζωή μας.
English
Τι είναι ο ωφελιμισμός;
