Swali
Je! Kweli Yona alimezwa na nyangumi?
Jibu
Hadithi ya Yona ni hekaya ya ajabu ya nabii mwasi ambaye, baada ya kumezwa na nyangumi (au "samaki mkubwa" -ona hapa chini) na kutapikwa juu ya pwani, aliongoza kwa kusita jiji potovu la Ninawi kwa toba. Akaunti ya kibiblia mara nyingi inakosolewa kwa kushuku kwa sababu ya maudhui yake ya kimuujiza. Miujiza hii ni pamoja na:
• Dhoruba ya Mediterania, yote iliitwa na kutawanywa na Mungu (1:4-16).
• Samaki mkubwa, alichaguliwa na Mungu kummeza nabii baada ya kutupwa baharini na wafanyakazi wezake wa meli (1:17).
• Kuishi kwa Yona ndani ya tumbo la samaki kwa siku tatu na usiku tatu, au ufufuo wake kutoka kwa wafu baada ya kutapikwa juu ya pwani, kutegemea jinsi unavyotafasiri maandiko (1:17).
• Samaki kumtapika Yona juu ya pwani kwa amri ya Mungu (2:10).
• Kitoma, kilichochaguliwa na Mungu kukua haraka ili kumpa Yona kivuli (4:6).
• Mnyoo, uliochaguliwa na Mungu kushambulia na kwenda apendavyo kwa kivuli cha kitoma (4:7).
• Upepo mkali, ulioitwa na Mungu kumsumbua Yona (4:8).
Wakosoaji pia wanapata toba ya Ninawi (3:4-9) ngumu kuamini, ingawa kiufundi sio muujiza. Katika ukweli halisi, toba ya Ninawi inafanya maana kamili kwa sababu ya kuwasili kwa ajabu kwa Yona juu ya pwani ya Mediterania na umaarufu wa Ibada ya Dagoni katika eneo hilo maalumu la ulimwengu wa kale. Dagoni alikuwa mungu wa samaki ambaye alifurahia umaarufu kati ya miungu yote ya Mesopotamia na pwani ya mashariki ya Mediterania. Ametajwa mara kadhaa katika Biblia kuhusiana na Wafilisti (Waamuzi 16:23-24, 1 Samweli 5:1-7; 1 Mambo ya Nyakati 10:8-12). Picha za Dagoni zimepatikana katika makasri na mahekalu huko Ninawi na eneo kote. Katika baadhi ya kesi yeye alikuwa amewakilishwa kama mtu amevaa samaki. Kwa wengine alikuwa sehemu-mwanadamu, sehemu-samaki--aina ya nguva.
Kwa mafanikio ya Yona huko Ninawi, Mtaalamu wa mambo ya nchi za Mashariki Henry Clay Trumbull, alitoa hoja halali wakati aliandika, "Je! Ni utabiri gani bora, kama mjumbe wa Mungu aliyetumwa Ninawi, inaweza kuwa Yona alikuwa, kuliko kutupwa nje ya kinywa cha samaki mkubwa, mbele ya mashahidi, sema kwenye pwani ya Foinisia, ambapo mungu wa samaki alikuwa chombo kilichopendwa sana cha kuabudu? Tukio kama hilo lingeweza kuamsha bila kuzuia asili geugeu ya waangalizi wa Mashariki, ili wengi wangekuwa tayari kufuata mfano kamili ulioonekana kama mpya wa mungu wa samaki, akitangaza hadithi ya kuinuka kwake kutoka baharini, alipoenda misheni yake kwa mji ambao mungu wa samaki alikuwa na kituo chake cha ibada" (H. Clay Trumbull, "Yona huko Ninawi," Jarida la Fasihi ya Kibiblia, Vol 2, No.1, 1892, ukurasa wa 56).
Wasomi wengine walikisia kwamba kuonekana kwa Yona, bila shaka bila alifanywa kuwa mweupe kutokana na kitendo cha asidi za mmeng'enyo wa chakula wa samaki, ingekuwa ya msaada mkubwa kwa sababu yake. Ikiwa hiyo ilikuwa kesi, watu wa Ninawi wangesalimiwa na mtu ambaye ngozi, nywele na nguo yake zingefanywa nyeupe kama mzuka-mtu ameandamana na umati wa wafuasi kiherehere sana, ambao wengi wao walidai walishuhudia akitapikwa juu ya pwani na samaki mkubwa (pamoja na kutia chumvi wa kupendeza wowote ambayo ungeweza kuongezwa).
Yona alihitaji tu kusababisha tikiso la kutosha ili kujipatia ruhusa ya kuingia kwa mfalme ambaye, baada ya kuamini ujumbe wa Yona juu ya hukumu yake ya karibu sana, angeweza kuwa na uwezo wa kutangaza siku jiji lote lingefunga na kutubu. Kwa mujibu wa hadithi ya kibiblia, hicho ndicho hasa kilichotokea (Yona 3:6-9). Kwa hivyo tunaona kwamba, imepeanwa kwamba Yona alitapikwa juu ya pwani na samaki mkubwa, toba ya Ninawi inafuata kutoka uendeleaji wenye mantiki sana.
Kwa uzoefu wa Yona majini (ambayo ni kiini cha hadithi), ingawa hakuna ushahidi wa kihistoria kuthibitisha kwamba Yona aliwahimezwa na samaki na kuishi kusimulia juu yake, kuna baadhi ya ushahidi wenye ithibati wa kukasirisha. Katika karne ya 3 K.K., kuhani/mwanahistoria wa Kibiloni aitwaye Berosus aliandika juu ya kiumbe kisasili aitwaye Oannes ambaye, kulingana na Berosus, alitoka baharini kutoa hekima ya Mungu kwa wanadamu. Wasomi kwa kawaida hutambua huyu samaki-mtu wa ajabu kama mfano kamili wa mungu-maji Ea wa Babeli (pia anajulikana kama Enki). Jambo la ajabu kuhusu akaunti ya Berosus ni jina ambalo alitumia: Oannes.
Berosus aliandika kwa Kigiriki wakati wa Kipindi cha Hellenistic. Oannes ni herufi moja tu iliyoondolewa kutoka kwa jina la Kigiriki Ioannes. Ioannes hutokea kuwa moja ya majina mawili ya Kigiriki yaliyotumiwa kwa kubadilishana katika Agano Jipya la Kiyunani nzima ili kuwakilisha jina la Kiebrania Yohanan (Yona), ambalo linaonekana kuwa lakabu kwa Yohanan (ambalo tunapata jina la Kiingereza Yohana. (Angalia Yohana 1:42, 21:15 na Mathayo 16:17.) Kinyume chake, yote mawili Ioannes na Ionas (neno lingine la Kiyunani kwa Yona lilitumiwa katika Agano Jipya) hutumiwa kwa kubadilishina ili kuwakilisha jina la Kiebrania Yohanan katika Septuagint ya Kigiriki, ambayo ni tafsiri ya Kigiriki ya Agano la Kale la Kiebrania. Linganisha 2 Wafalme 25:23 na 1 Mambo ya Nyakati 3:24 katika Septuagint na vifungu sawa kutoka kwa Agano la Kale la Kiebrania.
Kwa kukosa kwa "I" katika Ioannes, kwa mujibu wa Profesa Trumbull, ambaye anadai kuwa amethibitisha habari zake na Mwaashuru mashuhuri Daktari Herman V. Hilprecht kabla ya kuandika makala yake mwenyewe juu ya somo hili, "Katika maneno ya Ashuru J ya maneno ya kigeni inakuwa I, au kutoweka kabisa; kwa hivyo Yoannes, kama mwakilishi wa Kiyunani wa Yona, angeonekana katika Ashuru labda kama Ioannes au kama Oannes"(Trumbull, ibid, uk. 58).
Ninawi alikuwa Mwaashuru. Nini hii inamaanisha awali ni kwamba Berosus aliandika juu ya mtu-samaki aitwaye Yona ambaye aliibuka kutoka baharini kutoa hekima ya Mungu kwa mwanadamu — ushirikiano wa ajabu wa akaunti ya Kiebrania.
Berosus alidai kuwa ametegemea vyanzo rasmi vya Babeli kwa maelezo yake. Ninawi ilishindwa na Waabiloni chini ya Mfalme Nabopolassar mwaka wa 612 KK, zaidi ya miaka 300 kabla ya Berosus. Inawezekana kabisa, ingawa kwa kukisia, kwamba rekodi ya mafanikio ya Yona huko Ninawi yalihifadhiwa katika vitabu vya Berosus. Ikiwa ndivyo, inaonekana kwamba Yona alikuwa akiheshimiwa kama Mungu na kisasili kwa kipindi cha karne tatu, kwanza na Waashuru, ambao bila shaka walimhusisha na mungu wao wa samaki Dagoni, na kisha na Wababiloni, ambao wanaonekana kumvyausa na wao wenyewe maji-mungu, Ea.
Mbali na akaunti ya Berosus, Yona anaonekana mahali pengine katika historia ya Israeli kama nabii ambaye alitabiri mafanikio ya jeshi la Yeroboamu II dhidi ya Syria katika karne ya 8 kabla ya Kristo (2 Wafalme 14:25). Yona anasemekana kuwa ni mwana wa Amitai (tazama Yona 1:1) kutoka mji wa Gath-heferi katika Galilaya ya chini. Flavius Josephus anarudia maelezo haya katika Mambo ya Kale ya Wayahudi (sura ya 10, aya ya 2). Yona hakuwa mchoro wa kufikiriwa uliobuniwa kucheza sehemu ya nabii mwasi, aliyemezwa na samaki. Alikuwa sehemu ya historia ya unabii wa Israeli.
Kwa jiji la Ninawi, lilitambuliwa tena katika karne ya 19 baada ya miaka zaidi ya 2,500 ya mashaka. Sasa inaaminika kuwa ndiyo jiji kubwa zaidi duniani lilikuwa wakati wa mauti yake (tazama Tertius Chandler ya Miaka Elfu Nne ya Ukuaji wa Mjini: Sensa ya kihistoria). Kulingana na Mheshimiwa Austen Henry Layard, ambaye aliandika juu ya utambuaji tena wa Ninawi katika fasihi yake Ugunduzi Huko Ninawi, mzingo wa Ninawi Kuu ilikuwa "safari ya siku tatu kamili", kama ilivyoandikwa katika Yona 3:3 (Austen Henry Layard. Akaunti Maarugu ya Ugunduzi Huko Ninawi, J.C. Derby: New York, 1854, uk. 314). Kabla ya ugunduzi wake, wenye kushuku walidharau kwa uwezekano kwamba jiji kubwa sana lingeweza kuwepo katika ulimwengu wa kale. Kwa kweli, wenye kushuku walikanusha uwepo wa Ninawi kabisa. Ugunduzi wake katikati ya miaka ya 1800 ulionyesha kuwa ni uthibitisho wa ajabu kwa Biblia, ambayo inataja Ninawi kwa jina mara 18 na kutoa vitabu vyote viwili (Yona na Nahumu) kwa hatima yake.
Ni ya kuvutia kutambua wapi mji uliopotea wa Ninawi uligunduliwa tena. Ilipatikana imezikwa chini ya jozi moja ya hadithi karibu na Mosul katika Iraq ya kisasa. Matuta haya hujulikana kwa majina yao ya mtaa, Kuyunjik na Nabi Yunus. Nabi Yunus hutokea kuwa Kiarabu kwa "Nabii Yona." Mji uliopotea wa Ninawi ulipatikana umezikwa chini ya hadithi ya kale iliyoitwa baada ya Nabii Yona.
Kwa nyangumi, Biblia haijaeleza bayana aina ya mnyama wa bahari aliyemmeza Yona. Watu wengi wanadhani kwamba alikuwa cachalot (pia inajulikana kama nyangumi atoaye spemaseti). Inawezekana vyema sana kuwa papa mweupe. Maneno ya Kiebrania yaliyotumika katika Agano la Kale, gadowl dag, kwa kweli inamaanisha "samaki kubwa." Kigiriki kilichotumiwa katika Agano Jipya ni këtos, ambayo inamaanisha tu "kiumbe wa bahari." Kuna angalau spishi mbili za maisha ya bahari ya Mediterania ambazo zinajulikana kuweza kummeza mtu mzima. Hizi ni cachalot na papa mweupe. Viumbe vyote viwili vinajulikana kuzungukazunguka Mediterania na wamejulikana kwa baharia wa Mediterania tangu zamani za kale. Aristotle alielezea spishi zote mbili katika karne yake ya 4 ya K.K. Historia ya Animalium.
Kwa hivyo sasa tuna wachezaji watatu wakuu kati wanne: Yona, Ninawi, na samaki mla mtu. Yote ambayo imebaki ni mchezaji mkuu wa nne: Mungu. Wenye kushuku wanadharau kwa miujiza iliyoelezwa katika kitabu cha Yona kana kwamba hakuna mtambo ambao matukio kama hayo yanaweza kutokea kamwe. Huo ni upendeleo wao. Sisi tumeelekezwa, hata hivyo, kuamini kwamba kuna Mmoja ambaye anaweza kufanya matukio ya kawaida kwa njia hiyo isiyo ya kawaida. Tunaamini kwamba Yeye ni Muumba wa ufalme wa asili na kwa hivyo hazuiwi nayo. Tunamwita Mungu, na tunaamini kwamba alimtuma Yona kwenda Ninawi kuleta kuhusu toba yao.
Mungu amejitambulisha Mwenyewe katika historia nzima kwa njia nyingi tofauti, sio ndogo zaidi ambayo alikuwa na mwili Wake katika Mtu wa Yesu Kristo. Sio tu Yesu anatupa sababu ya kuamini kwamba kuna Mtu ambaye anaweza kufanya miujiza, Anatupa kila imani kwamba matukio kama hayo kwa kweli yamefanyika.
Yesu alizungumzia mateso ya Yona kama tukio halisi la kihistoria. Aliitumia kama sitiari ya uainishi kwa kusulubiwa na ufufuo wake mwenyewe, yenyewe ni tukio la miujiza. Mathayo alinukuu Yesu akisema, "Kwani kwa vile Yona alivyokuwa siku tatu mchana na usiku katika tumbo la nyangumi, hivyo ndivyo Mwana wa Adamu atakavyokuwa siku tatu mchana na usiku katika moyo wan chi. Watu wa Ninawi watasimama siku ya hukumu pamoja na watu wa kizazi hiki, nao watawahukumu kuwa wamekosa; kwa sababu wao walitubu kwa mahubiri ya Yona; na hapa yupo mkuu kuliko Yona"(Mathayo 12:40-41; tazama Luka 11:29-30, 32).
Ushahidi ni kwamba Mkristo yeyote anapaswa kuwa na ujasiri wa kuamini na yeyote mwenye kushuku anapaswa kufikiria mara mbili kabla ya kupuuza Yona kama hadithi ya kichimbakazi.
English
Je! Kweli Yona alimezwa na nyangumi?
