Vraag
Wat zegt de Bijbel over het kapitalisme?
Antwoord
Het woordenboek omschrijft kapitalisme als “een economisch systeem dat gekenmerkt wordt door particulier of bedrijfsmatig eigenaarschap van bedrijfsgoederen, door investeringen die bepaald worden door persoonlijke beslissingen, en door een prijsstelling, productie en verdeling van goederen die hoofdzakelijk bepaald worden door concurrentie in een vrije markt”. Hoewel de Bijbel het kapitalisme niet met name noemt, wordt er in de Bijbel wel veel gezegd over economische zaken. Zo gaan bijvoorbeeld hele delen van het boek Spreuken en veel van de gelijkenissen die Jezus vertelt over economische zaken. Als zodanig leren we wat onze houding zou moeten zijn ten opzichte van rijkdom, en hoe een Christen moet omgaan met zijn financiële zaken. De Bijbel geeft ons ook een beschrijving van onze menselijke natuur, die ons helpt om het mogelijke succes dan wel falen van een economisch systeem in de samenleving te beoordelen.
Omdat de economie zoveel invloed heeft op ons alledaagse leven, moeten we er naar kijken vanuit een Bijbels perspectief. Wanneer we de Bijbel als ons raamwerk gebruiken, hebben we het beginpunt voor een overheids- en economisch model die ruimte geven aan menselijk potentieel maar menselijke zondigheid beperken. In Genesis 1:28 zegt God dat we de aarde moeten onderwerpen en erover moeten heersen. Daaruit volgt o.a. dat mensen eigendom kunnen bezitten waarover zij hun zeggenschap kunnen uitoefenen. Omdat we zowel vrije wil hebben als particuliere eigendomsrechten, kunnen we veronderstellen dat we de vrijheid zouden moeten hebben om deze particuliere eigendomsrechten uit te wisselen op een vrije markt waarin goederen en diensten uitgewisseld kunnen worden.
Maar door de verwoesting die de zonde veroorzaakt, zijn veel delen van de wereld het toneel van verval en schaarste geworden. En hoewel God ons zeggenschap heeft gegeven over Zijn schepping, moeten we goede rentmeesters zijn over de voorzieningen die tot onze beschikking staan. Historisch gezien heeft vrije marktwerking de grootste vrijheid en het meest effectieve economische gewin opgeleverd van alle economische systemen die ooit bedacht zijn. Toch vragen Christenen zich vaak af of ze het kapitalisme kunnen steunen, want in wezen wordt in een vrij, kapitalistisch systeem, het eigen belang beloond. Maar zelfs het evangelie spreekt ons eigenbelang aan, omdat het in ons eigen belang is om Jezus Christus als onze Verlosser te aanvaarden zodat onze eeuwige bestemming verzekerd is.
Vanuit een Christelijk perspectief ligt het fundament voor persoonlijk eigendom in het feit dat we geschapen zijn naar Gods beeld. We kunnen keuzes maken aangaande eigendom, dat we in een marktsysteem kunnen verhandelen. Maar soms ontstaat ons verlangen naar persoonlijk eigendom vanuit onze eigen zondigheid. Op dezelfde manier produceert onze zondige natuur ook luiheid, nalatigheid en laksheid. Feit is dat economische rechtvaardigheid het beste bereikt kan worden als iedereen verantwoordelijk is voor zijn/haar eigen productiviteit.
Historisch gezien heeft het kapitalisme een aantal voordelen. Het heeft economisch potentieel beschikbaar gemaakt. Het heeft ook de basis gelegd voor veel politieke en economische vrijheid. Wanneer een overheid niet de baas speelt over de markt, dan is er (voor de burgers) economische vrijheid om betrokken te zijn bij een veelheid aan ondernemende activiteiten. Het kapitalisme heeft ook geleid tot veel politieke vrijheid. Immers, als de rol van de overheid in de economie beperkt wordt, is er ook minder overheidsbemoeienis bij andere aspecten. Het is geen toeval dat de meeste landen waar grote politieke vrijheid heerst, doorgaans ook veel economische vrijheid hebben.
Maar Christenen kunnen niet elk aspect van het kapitalisme goedkeuren, en moeten dat ook niet doen. Veel kapitalisten houden er bijvoorbeeld een zienswijze op na die “utilitarisme” heet, en die staat haaks op Bijbelse waarheden. Die filosofie moeten Christenen dus zeker verwerpen. Ook zijn er enkele economische en morele kwesties waar we naar moeten kijken. Hoewel er zeker enkele geldige economische kritiekpunten zijn ten aanzien van het kapitalisme, zoals monopolies en “gevolgschade” zoals milieuvervuiling, kan een overheid hier met geringe invloed de controle over houden. En wanneer kapitalisme met wijsheid beheerd wordt, kan het aanzienlijke economische welvaart en vrijheid voor het volk creëren.
Een van de belangrijkste morele argumenten tegen kapitalisme is hebzucht, en dat is de reden dat veel Christenen zich onzeker voelen over een vrijhandelssysteem. Critici van het kapitalisme stellen dat het systeem mensen hebzuchtig maakt. Maar dan moeten we onszelf de vraag stellen of het kapitalisme de mensen hebzuchtig maakt, of dat die mensen al hebzuchtig waren en de economische vrijheid van het kapitalisme gebruiken om hun doelen te bereiken? Gezien de Bijbelse omschrijving van de menselijke natuur (Jeremia 17:9) ligt dat laatste meer voor de hand. Omdat mensen zondig en egoïstisch zijn, zullen sommigen het kapitalisme gebruiken om hun eigen hebzucht tevreden te stellen. Maar dat is niet zozeer een kritiekpunt ten aanzien van het kapitalisme, als wel ten aanzien van het menselijk gedrag. Het doel van kapitalisme is niet om slechte mensen te veranderen, maar om ons tegen die slechte mensen te beschermen. Het kapitalisme is het systeem waarin slechte mensen de minste schade kunnen aanrichten, en goede mensen de vrijheid hebben om goede werken te verrichten. Het kapitalisme functioneert het beste met mensen die er een goede moraal op na houden. Maar het werkt ook met mensen die egoïstisch en hebzuchtig zijn.
Het is belangrijk dat we ons realiseren dat er een verschil is tussen zelfbelang en zelfzuchtigheid. Iedereen heeft eigen belangen, die kunnen functioneren op een manier die niet zelfzuchtig is. Zo is het bijvoorbeeld in ons eigen belang om een baan te krijgen en een inkomen te verdienen waarmee we ons gezin kunnen onderhouden. Dat kunnen we doen op manieren die onzelfzuchtig zijn.
Daarentegen zijn er andere economische systemen (zoals het socialisme) die de Bijbelse kenmerken van de menselijke natuur negeren. Als gevolg daarvan staan zij toe dat economische macht gecentraliseerd worden, en dat de macht in handen komt van een klein groepje hebzuchtige mensen. Wie klaagt over de invloed die grote ondernemingen op ons leven hebben, zou eens moeten stilstaan bij het socialistische alternatief, waarbij een paar overheidsbureaucraten elk aspect van het leven beheersen.
Hoewel hebzucht soms duidelijk aanwezig is in het kapitalisme, moeten we begrijpen dat dat niet ligt aan het system zelf, maar komt doordat hebzucht deel uitmaakt van de zondige natuur van de mens. De oplossing ligt niet in een verandering van het economische systeem, maar in het veranderen van de harten van de mensen door de kracht van het evangelie van Jezus Christus.
English
Wat zegt de Bijbel over het kapitalisme?
