Antwoord:
Het antwoord op deze vraag hangt af van wat het doel is, en welke middelen gebruikt worden om dit doel te bereiken. Als het doel goed en edelmoedig is, en de middelen die we gebruiken ook goed en edelmoedig zijn, dan heiligt het doel inderdaad de middelen. Maar dat is niet wat de meeste mensen bedoelen wanneer ze deze uitdrukking gebruiken. De meeste mensen gebruiken deze uitdrukking als een smoes voor het bereiken van hun doel met welk-middel-dan-ook, ongeacht of die middelen immoreel, illegaal of incorrect zijn. Het komt er meestal op neer dat men zoiets bedoelt als “het doet er niet toe hoe je krijgt wat je wilt, als je het maar krijgt”.
“Het doel heiligt de middelen” gaat meestal over iets verkeerds dat gedaan wordt om iets goeds te bereiken, en vervolgens het verkeerde handelen goedpraten door te wijzen naar de goede afloop.
Een voorbeeld zou kunnen zijn dat iemand op zijn CV liegt om een goede baan te krijgen, en die leugen dan rechtvaardigt door te zeggen dat de leugenaar dankzij het hogere inkomen beter voor zijn familie kan voorzien. Een ander voorbeeld zou kunnen zijn dat de abortus van een baby gerechtvaardigd wordt als daarmee het leven van de moeder gered kan worden. Liegen en een onschuldig leven beëindigen zijn moreel gezien allebei fout, maar de zorg voor een gezin en het redden van het leven van een vrouw zijn allebei moreel goed. Dus waar moet je dan de grens trekken?
Dit dilemma aangaande doel en middelen is een populair gespreksonderwerp tijdens discussies over ethiek. Doorgaans is de vraag zoiets als deze: “Als jij de wereld zou kunnen redden door iemand te doden, zou je dat dan doen?” Als het antwoord “ja” is, dan zou een moreel-gezien goede afloop, een moreel-gezien slechte daad rechtvaardigen om dat goede doel te bereiken. Maar er zijn drie zaken die afgewogen moeten worden in zo’n situatie: de moraliteit van de handeling, de moraliteit van het resultaat, en de moraliteit van degene die de handeling verricht. In deze situatie is de handeling (moord) duidelijk verkeerd, en de moordenaar is dat ook. Het redden van de wereld is echter een goed en moreel-gezien juist resultaat, toch?
Maar, is dat wel zo?
Wat voor wereld wordt er eigenlijk gered, als in die wereld moordenaars mogen beslissen of en wanneer een moord gerechtvaardigd is, en er dan ongestraft bij weglopen? Of moet de moordenaar gestraft worden voor zijn misdrijf in de wereld die hij zojuist heeft gered? En zou de wereld die gered is, het recht hebben om degene die haar zojuist gered had, de doodstraf te geven voor zijn daad?
Vanuit een Bijbels standpunt bezien ontbreken in deze discussie natuurlijk Gods aard, Gods wet en de voorziening van God. Omdat we weten dat God goed is, heilig, rechtvaardig, genadig en rechtschapen, moeten degenen die Zijn Naam dragen, Zijn karakter weerspiegelen (1 Petrus 1:15-16). Moord, bedrog, diefstal en allerlei zondig gedrag zijn uitingen van de zondige aard van de mens; niet van Gods aard. Voor de Christen wiens aard vernieuwd is door Christus (2 Korintiërs 5:17) valt immoreel gedrag niet te rechtvaardigen, wat de motivering of uitkomst ook is. Van deze heilige en volmaakte God hebben wij een wet ontvangen die Zijn eigenschappen weerspiegelt (Psalm 19:8; Romeinen 7:12). De Tien Geboden maken duidelijk dat moord, overspel, diefstal, bedrog en hebzucht onacceptabel zijn in Gods ogen en dat Hij geen “ontsnappingsmogelijkheid” biedt voor een motivering of rationalisatie. Hij zegt ook niet “Moord niet tenzij je daardoor een leven redt”. Dat noemen we “situationele ethiek”, en daar is geen plaats voor in Gods wet. Dus het is duidelijk dat er vanuit Gods oogpunt geen doelen zijn die het breken van Zijn wet als middel rechtvaardigen.
Wat ook ontbreekt in de doel/middelen-discussie over ethiek is een begrip van de voorziening van God. God heeft niet alleen de wereld geschapen en de mensen op de aarde gezet om hen vervolgens te laten aanmodderen zonder toezicht van Zijn kant. Nee, God heeft een plan en doel voor de mensheid dat Hij al eeuwenlang aan het realiseren is. Elke beslissing die iemand waar of wanneer dan ook neemt, speelt op bovennatuurlijke wijze een rol in dat plan. Hij bevestigt deze waarheid ontegenzeggelijk: “Die in het begin al het einde aankondigde en lang tevoren wat nog gebeuren moest. Die zegt: “Wat Ik besluit, wordt van kracht, en alles wat Ik wil, breng Ik ten uitvoer.” Die uit het oosten een adelaar roept, uit een ver land een man die Mijn plannen uitvoert. Ik heb gesproken, en zo zal het gebeuren. Zoals Ik het bepaald heb, zo zal het gaan” (Jesaja 46:10-11). God is heel nauw betrokken bij Zijn schepping en heerst erover. Bovendien zegt Hij dat Hij alle dingen ten goede laat bijdragen voor de mensen die Hem liefhebben en volgens Zijn voornemen geroepen zijn (Romeinen 8:28). Een Christen die liegt op zijn CV of een baby aborteert, overtreedt Gods wet en ontkent Zijn vermogen om voor het gezin te voorzien en het leven van een moeder te redden – als Hij dat zo wil.
Wie God niet kent moet misschien zijn middelen rechtvaardigen vanwege het doel, maar degenen die beweren Gods kinderen te zijn hebben geen enkel excuus om één van Zijn geboden te schenden, Zijn soevereine doel te ontkennen of Zijn Naam in diskrediet te brengen.
