Vraag
Wat is fatalisme? Wat is determinisme?
Antwoord
Laten we beginnen met wat algemene omschrijvingen van fatalisme en determinisme, en enkele daarmee samenhangende termen:
Determinisme: De opvatting dat elke gebeurtenis een oorzaak heeft en dat alles in het universum absoluut afhangt van en geregeld wordt door oorzakelijke wetten. Determinisme houdt verband met fatalisme, omdat deterministen geloven dat alle gebeurtenissen, inclusief menselijk handelen, veroorzaakt worden door iets anders. Doorgaans wordt verondersteld dat determinisme niet samengaat met vrije wil.
Fatalisme: Het geloof dat “wat zal zijn, zal zijn”, omdat alle vroegere, huidige en toekomstige gebeurtenissen reeds vooraf bepaald zijn door God of een andere almachtige kracht, zoals “het lot”. In religie wordt fatalisme soms verward met voorbestemming (de leer dat God degenen uitkiest die naar de hemel gaan, nog voordat zij geboren zijn). Het is belangrijk om op te merken dat de Bijbel voorbestemming onderwijst, maar niet ten koste van de vrije wil. Als gevolg daarvan onderwijst de Bijbel geen fatalisme.
Vrije wil: De vrijheid van keuze of zelfbeschikking die mensen bezitten. Wie gelooft in vrije wil, gelooft dat een mens in elke voorkomende situatie ook iets anders had kunnen doen dan wat hij gedaan heeft. Filosofen beargumenteren dat vrije wil onverenigbaar is met determinisme en fatalisme.
Indeterminisme: De opvatting dat er gebeurtenissen zijn die geen enkele oorzaak hebben. Veel aanhangers van de vrije wil zullen geloven dat gekozen handelingen los staan van fysieke of psychologische oorzaken.
Theologisch fatalisme of theologisch determinisme zijn pogingen om een logische tegenstelling aan te tonen tussen een alwetende God en vrije wil, waarbij vrije wil omschreven wordt als “de mogelijkheid om te kiezen tussen alternatieven”. In dit opzicht is dit streven vergelijkbaar met het woordraadsel “Kan een almachtige God een rots maken die zo zwaar is dat Hij hem niet kan optillen?”
De uitgangspunten van theologisch fatalisme zijn als volgt: God is alwetend. Omdat God alwetend is, heeft God onfeilbare voorkennis. Als God de onfeilbare voorkennis heeft dat jij morgen iets gaat doen (bijvoorbeeld het gras maaien), dan volgt daar steevast uit dat jij dat moet gaan doen (het gras maaien).
Daarom is, volgens het theologisch fatalisme, vrije wil niet mogelijk, omdat je geen andere keus hebt dan deel te nemen aan die activiteit (het maaien van het gras). Als je het gras niet maait, is God niet alwetend. Maar als je het gras wel maait, dan heb jij geen vrije wil, omdat je immers niets anders kon.
Maar de volgende overweging is een argument tegen theologisch fatalisme: God is alwetend.
Omdat God alwetend is, is Hij ook onfeilbaar. Als God de onfeilbare voorkennis heeft dat jij morgen het gras gaat maaien, dan ben jij vrij om ervoor te kiezen om dat te doen. Niet omdat je er toe verplicht bent of omdat je geen andere keuze hebt. Je hebt nog steeds de vrije keuze om het gras wel of niet te maaien; alleen weet God wat jouw keuze is voordat jij die keuze maakt. Je bent niet verplicht om morgen het gras te maaien, zoals je ook niet verplicht bent om morgen te gaan tennissen of een taart te bakken. Als jij van mening verandert, weet God dat ook, dus jij bent nog steeds volledig vrij. En je kunt ook nog steeds dezelfde keuzes maken (uit vrije wil), zelfs als God er voor zou kiezen om de toekomst niet te willen zien. Gods passieve voorkennis van de toekomst doet niets af aan jouw vrije wil.
Er is een groot verschil tussen fatalisme, toeval (of het levenslot), en voorbestemming.
Fatalisme onderwijst dat er een nietsziende, onpersoonlijke macht is waar niemand de controle over heeft – zelfs God niet – en dat dingen gebeuren vanwege deze nietsziende, doelloze macht.
Toeval (of het levenslot) is een onberekenbare macht die zogenaamd dingen “bij toeval” laat gebeuren, zonder enige controle of richting door God. In een wereld die bestuurd wordt door het toeval, kan God weliswaar voorzien wat er zal gebeuren, maar daar blijft het dan bij. Alles hangt af van het lot. En als aan iemand die gelooft in het toeval gevraagd wordt waarom of hoe dingen gebeuren, heeft hij geen ander antwoord dan zijn schouders op te halen en te zeggen “het is gewoon gebeurd”.
Voorbestemming, de leer van de Bijbel, zegt dat God een doel heeft en dat Hij alles laat uitwerken volgens Zijn wil en plan (Efeziërs 1:11; Daniël 4:32; Jesaja 14:24 en 46:10). Voorbestemming leert dat God alleen datgene doet of toestaat wat Zijn doel dient (Psalm 33:11). Dit betekent dat GOD de HEERSER over de wereld IS, Degene Die alles doet zoals Hij dat wil.
Mensen die blind geloven dat “alles zal zijn zoals het zal zijn” zitten net zo fout als degenen die het toeval aanhangen. Het is waar dat gebeurtenissen zeker zijn, maar dat is alleen vanwege de soevereine God die Zijn eigen besluiten uitwerkt.
Wie serieus de Bijbel bestudeert gelooft niet dat dingen “gewoon gebeuren”. Christenen wijzen fatalisme en een goddeloos determinisme van de hand. Zij begrijpen dat een wijze, heilige, goede en oppermachtige God elk aspect van het leven in de hand heeft (Matteüs 10:29-30). Wie liever niet heeft dat God deze zeggenschap heeft, of wie de waarheid van Gods gezag veracht, houdt niet van God en wil God niet in zijn leven. Maar God is Heerser, en Hij kan Zichzelf niet passeren.
English
Wat is fatalisme? Wat is determinisme?
