Vraag
Wat is utilitarisme?
Antwoord
Utilitarisme draait in wezen om “fijn” en “niet zo fijn”. De filosofie van het utilitarisme ziet alles wat “genotverhogend” en “pijnverlagend” is, als “goed”. Het draait allemaal om de uitkomst. Zolang de uitkomst van een actie genotverhogend en pijnverlagend is, wordt die actie als “goed” bestempeld. In de kern is utilitarisme een hedonistische filosofie. De geschiedenis van het utilitarisme gaat terug tot de Griekse oudheid (in de persoon van de filosoof Epicurus), maar als ethische stroming wordt utilitarisme vaak in verband gebracht met de Britse filosoof Jeremy Bentham.
Welke problemen zijn er ten aanzien van het utilitarisme? Ten eerste, dat de stroming resultaatgericht is. In werkelijkheid is niet elke handeling automatisch goed als het resultaat toevallig goed is. De Bijbel zegt: “de mens kijkt naar het uiterlijk, maar de HEER kijkt naar het hart” (1 Samuel 16:7). God kijkt in de eerste plaats naar de bedoelingen die wij in ons hart hebben; niet naar wat de resultaten daarvan zijn. Goede acties met slechte bedoelingen zijn God niet welgevallig.
Natuurlijk kunnen wij niet zien wat de bedoelingen van een ander zijn. We kunnen niet eens altijd onze eigen bedoelingen volledig doorgronden. Maar dat is geen excuus; we komen uiteindelijk allemaal voor God te staan en moeten dan verantwoording afleggen over onze daden.
Een tweede probleem met utilitarisme is dat het zich richt op genot in plaats van op wat werkelijk goed is. “Genot” is een menselijke term voor “goed” en kan derhalve behoorlijk subjectief zijn. Wat de één een “genot” vindt, kan voor een ander helemaal niet leuk zijn. Volgens de Bijbel is God Zelf de omschrijving van het goede (Psalm 86:5; 119:68), en omdat God niet verandert (Jakobus 1:17), verandert de omschrijving van wat goed is, ook niet; die omschrijving is objectief, niet subjectief. Goedheid waait niet mee met de wind van wat mensen willen of wat gangbaar is in een bepaalde tijd. Bovendien, als we “goed” gelijk zouden stellen aan “plezier”, lopen we het risico dat we “goed” gaan verwarren met niets méér dan de bevrediging van onze vleselijke wensen en lusten. Zoals blijkt bij mensen die ten onder gaan aan een hedonistische levensstijl: hoe meer men zich tegoed doet aan een genot, hoe minder plezier men er van heeft, en des te méér moet men hebben van dat genot om hetzelfde plezier te beleven. Het is de wet van de afnemende meeropbrengst, maar dan voor genot. Een voorbeeld van deze vicieuze cirkel is hoe een drugsverslaafde experimenteert met steeds zwaardere drugs, om dezelfde high te bereiken.
Een derde probleem met utilitarisme is dat men pijn wil vermijden. Niet alle pijn is verkeerd. Dat wil niet zeggen dat pijn op zichzelf een goede zaak zou zijn, maar er kan wel iets goeds uit voortkomen. De geschiedenis van de mensheid zit vol met dingen die we geleerd hebben dankzij fouten die we gemaakt hebben. Van stommiteiten leren we vaak het meest. Dat wil uiteraard niet zeggen dat we actief op zoek zouden moeten gaan naar pijn, maar als we zeggen dat alle pijn slecht is en vermeden zou moeten worden, zijn we naïef. God is meer geïnteresseerd in onze heiligheid dan ons geluk. Zijn aanmoediging aan Zijn volk is om heilig te zijn zoals Hij heilig is (Leviticus 11:44; 1 Petrus 1:15-16). De Bijbel zegt ook dat het ons tot blijdschap moet stemmen als we beproevingen op onze weg vinden (Jakobus 1:2-4). Dat is niet omdat die beproevingen ons blij zullen maken, maar omdat ze zullen leiden tot grotere standvastigheid en trouw.
Al met al is het utilitarisme er op gericht om het leven zo pijnloos mogelijk te maken voor zoveel mogelijk mensen. Oppervlakkig gezien lijkt dat een bewonderenswaardig doel. Wie zou er niet een einde willen maken aan het lijden van alle mensen op de hele wereld? Maar de Bijbel vertelt ons dat er méér komt kijken bij ons bestaan, dan alleen ons leven op aarde. Als we alleen maar leven om zoveel mogelijk genot te hebben in dit leven, gaan we voorbij aan het grotere plaatje. Jezus zei dat wie leeft om het in dit aardse leven zo goed mogelijk te hebben, zwaar teleurgesteld zal worden (Matteüs 6:19). De apostel Paulus zei dat de moeilijkheden van ons leven hier in geen vergelijking staan tot de heerlijkheid die we in de eeuwigheid zullen ontvangen (2 Korintiërs 4:17). De dingen van dit leven zijn tijdelijk (v. 18).
We moeten ons richten op zo groot mogelijke heerlijkheid in de hemel, niet tijdens ons leven op aarde.
English
Wat is utilitarisme?
