Pytanie
Co wydarzyło się podczas powstania Machabeuszy?
Odpowiedź
Powstanie Machabeuszy było żydowskim buntem przeciwko ich greckim/syryjskim ciemiężcom w Izraelu, ok. 167-160 r. przed Chr., a także odrzuceniem hellenistycznych kompromisów dotyczących oddawania czci Bogu. Historia powstania Machabeuszy znajduje się w 1 i 2 Ks. Machabejskiej oraz w pismach Józefa Flawiusza. Pochodzenie święta Chanuka wywodzi się z powstania Machabeuszy.
Po pierwsze, trochę tła na temat wydarzeń prowadzących do powstania Machabeuszy. Stary Testament kończy się Ks. Malachiasza, obejmującą wydarzenia do około 400 r. przed Chr. Następnie Aleksander Wielki podbił cały znany cywilizowany świat i zmarł w 323 r. przed Chr. Jego imperium zostaje przekazane czterem generałom, którzy konsolidują swoje terytoria i zakładają dynastie. Ptolemeusz, jeden z jego generałów, rządził w Egipcie. Seleukos, inny z jego generałów, rządził terytorium obejmującym Syrię. Generałowie ci założyli dynastie, które często toczyły ze sobą wojny. Izrael, położony między tymi dwoma królestwami, zajmował niepewną pozycję.
Rządy Ptolemeuszy w Izraelu (Palestynie) były tolerancyjne dla żydowskich praktyk religijnych. Jednak Imperium Seleucydów ostatecznie zdobyło kontrolę nad tym obszarem i zaczęło ograniczać żydowskie praktyki religijne. W 175 r. przed Chr. do władzy doszedł Antioch IV. Wybrał dla siebie imię Antioch Epifanes, co oznacza "objawiający się bóg". Zaczął poważnie prześladować Żydów. Zdelegalizował żydowskie praktyki religijne (w tym przestrzeganie koszerności pokarmów) i nakazał oddawanie czci greckiemu bogu Zeusowi. Jego ostatecznym aktem profanacji, który doprowadził do powstania Machabeuszy, było złożenie w ofierze Zeusowi świni w świątyni w Jerozolimie w 167 r. przed Chr.
Wierni Żydzi przez cały czas stawiali opór, ale jawny akt zbezczeszczenia dokonany przez Antiocha wydobył go na powierzchnię, czego rezultatem było powstanie Machabeuszy. Matatiasz, żydowski kapłan, przewodził zorganizowanemu oporowi wraz ze swoimi pięcioma synami: Janem Gaddi, Szymonem Tassi, Eleazarem Avaran, Jonatanem Apfus i Judaszem Machabeuszem (Machabeusz pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego "młot"). Matatiasz rozpoczął bunt, zapobiegając złożeniu przez Żyda ofiary pogańskiemu bogu, a następnie zabijając oficera króla. Matatiasz uciekł z rodziną na wzgórza, gdzie dołączyło do niego wielu innych wiernych Żydów. Stamtąd prowadzili wojnę partyzancką przeciwko Seleucydom, ale większość ich gniewu była również skierowana przeciwko innym Żydom, którzy przyjęli kulturę grecką (zhellenizowani Żydzi). Rebelianci zburzyli pogańskie ołtarze, obrzezali chłopców i zmusili zhellenizowanych Żydów do stania się "banitami" bez praw i ochrony prawnej. Po śmierci Matatiasza w 166 r. przed Chr., jego syn Judasz Machabeusz przejął dowodzenie nad rebelią. Judasz uważał się za przywódcę na miarę Mojżesza, Jozuego i Gedeona.
Pod przywództwem Judasza Machabeusza rebelia była kontynuowana z powodzeniem, a Machabeusze, jak ich nazywano, byli w stanie zdobyć Jerozolimę i ponownie poświęcić świątynię w 164 r. przed Chr. (To właśnie z tego czasu pochodzi święto Chanuka). Stamtąd Machabeusz przeniósł wojnę do Galilei, próbując odzyskać całe terytorium żydowskie. W 164 r. przed Chr. zmarł Antioch Epifanes, a jego syn i następca Antioch Eupator zgodził się na pokój, zezwalając na wznowienie praktyk żydowskich; jednak wojna została wznowiona wkrótce potem, a Judasz zwrócił się o pomoc do rodzącej się potęgi Rzymu i otrzymał ją, aby ostatecznie uwolnić się spod kontroli Seleucydów. Judasz zmarł około 161 r. przed Chr., a jego następcą został jego brat Jonatan. Ostatecznie pod przywództwem Jonatana zawarto pokój z Aleksandrem Balasem, królem Seleucydów, około 153 r. przed Chr. Po Jonatanie, jego brat Szymon rządził częściowo niezależnym narodem żydowskim. Po upadku Imperium Seleucydów w 116 r. przed Chr. naród izraelski cieszył się pełną niezależnością aż do 63 r. przed Chr., kiedy to Rzym osadził w Jerozolimie marionetkowego króla.
Pomimo faktu, że Judasz Machabeusz ani nie rozpoczął rebelii, ani nie doprowadził jej do końca, jest on uważany za jej główną postać. Matatiasz i jego rodzina są czasem nazywani Hasmoneuszami; są również nazywani Machabeuszami, po Judaszu, a rewolta, którą prowadzili, jest określana jako powstanie Machabeuszy.
Historia rebelii została zapisana w "Wojnach żydowskich" Józefa Flawiusza oraz w niekanonicznych księgach 1 i 2 Ks. Machabejskiej.
English
Co wydarzyło się podczas powstania Machabeuszy?
