Pytanie
Czym jest metoda sokratejska i czy jest ona biblijna?
Odpowiedź
Metoda sokratejska jest techniką logiczną, która kładzie nacisk na zadawanie pytań. Pytania te mają na celu odkrycie wad lub błędów w jakimś stwierdzeniu lub stanowisku. Proces ten został nazwany na cześć słynnego filozofa Sokratesa, któremu przypisuje się tę technikę w pismach jego ucznia, Platona. Zastosowanie tej metody przez Sokratesa różni się nieco od tego, jak proces ten jest stosowany dzisiaj, głównie ze względu na różne założenia dotyczące natury prawdy. Różne formy pytań sokratejskich są wykorzystywane w psychologii, debatach i edukacji.
Sokrates żył w epoce błyskotliwych mówców publicznych. Owi mówcy i retorzy potrafili przedstawiać swoje poglądy w pozytywnym świetle. Używając atrakcyjnych słów i starannie opracowanych argumentów, mówcy zachęcali innych do przyjęcia ich punktu widzenia. W przeciwieństwie do nich, Sokrates wolał prowadzić debatę, zadając pytania dotyczące poglądów drugiej osoby. Pytania te zmuszały drugą osobę do uzasadnienia, wyjaśnienia lub dalszego rozwinięcia jej początkowego pomysłu. Dzięki tym dialogom Sokrates odkrywał słabości, sprzeczności lub wady swojego stanowiska, głównie poprzez odpowiedzi drugiej osoby.
Oryginalna Metoda Sokratejska różni się od współczesnego zastosowania Sokratejskiego Zadawania Pytań ze względu na zmienione spojrzenie na prawdę. W ujęciu Sokratesa cała prawda była do pewnego stopnia oczywista. Umysł każdej osoby już "znał" prawdę, ale niekoniecznie ją sobie "uświadamiał". Jest to najbardziej widoczne w dziele Platona Meno, w którym Sokrates rozmawia z niewykształconym chłopcem-niewolnikiem. Używając jedynie pytań i własnych logicznych odpowiedzi chłopca, Sokrates "uczy" go geometrii. Pokazuje to pierwotny cel metody sokratejskiej jako środka do odkrywania prawdy poprzez dociekanie.
Nowoczesne zastosowania tej metody, najczęściej określane jako Sokratejskie Pytania, prawie zawsze podchodzą do prawdy z innej perspektywy. Psychologowie i nauczyciele często używają celowych pytań, aby pomóc ludziom połączyć kropki między pomysłami, które już znają, są w stanie wydedukować lub po prostu potrzebują wyjaśnienia. W praktyce jest to zgodne z pierwotną intencją Sokratesa, choć założenia światopoglądowe są inne. W logice, debatach i innych dziedzinach pytania sokratejskie są wykorzystywane jako "papierek lakmusowy" stanowiska, szukając słabości lub sprzeczności.
Co najważniejsze, współczesne zastosowanie metody sokratejskiej i sokratejskich pytań zwykle nie ma na celu ustalenia prawdy. Metoda ta jest raczej wykorzystywana do testowania lub wyjaśniania stanowiska. W przeciwieństwie do Sokratesa, niewielu ludzi wierzy dziś, że cała prawda - naukowa, matematyczna i moralna - jest obecna we wszystkich umysłach i czeka na odkrycie. Prawie wszystkie odniesienia do "metody sokratejskiej" we współczesnym kontekście są tak naprawdę przykładami "sokratejskiego zadawania pytań".
Z biblijnego punktu widzenia ważna jest różnica między badaniem własnych poglądów a "prawdą objawioną". Pismo Święte zawiera wiele stwierdzeń, które można określić jako przykłady Sokratejskiego kwestionowania. Najbardziej dramatyczne z nich pochodzą od Jezusa w Jego interakcjach z krytykami. Na pytanie o płacenie podatków, Jezus odpowiedział: "Czyj wizerunek jest na tej monecie?", co uosabia istotę metody sokratejskiej (zob. Ew. Marka 12:13-17). Intencją było wykazanie błędu w myśleniu drugiej strony. To samo jest prawdą, gdy Jezus odpowiada za pomocą pytań w spotkaniach z bogatym młodym dostojnikiem (Mt 19:16-22) i Piłatem (J 18:33-38).
Chrześcijanie są zachęcani do stosowania ducha metody sokratejskiej, jeśli nie samej techniki, w swoim własnym życiu duchowym (1 Jana 4:1; 1 Koryntian 11:27-29). Biblijne polecenie "badajcie samych siebie" (2 Koryntian 13:5) jest zbieżne z powiedzeniem Sokratesa, że "życie niezbadane nie jest warte życia". Inne biblijne przykłady sokratejskiego podejścia obejmują Hioba 38:1-11 i Przysłów 18:17.
Metoda sokratejska sama w sobie nie może definiować ani określać prawdy. Ze względu na swoją naturę, wszystko, co może zrobić, to oświetlić te przypadki, w których założenia, definicje lub relacje są ze sobą sprzeczne. Podobnie jak w przypadku każdego innego sposobu logiki, nie dowodzi to, że którykolwiek z tych poszczególnych elementów jest fałszywy, ani nie dowodzi, że ich przeciwieństwa są prawdziwe. Na przykład możemy użyć metody sokratejskiej, aby zakwestionować twierdzenie, że "aspiryna łagodzi bóle głowy, ponieważ tabletki są żółte". Wykazanie, że kolor nie ma znaczenia dla skuteczności leku, w żaden sposób nie dowodzi, że aspiryna nie łagodzi bólów głowy lub że je powoduje. Pokazuje jedynie, że to konkretne powiązanie jest nie do utrzymania.
Sama metoda sokratejska nie sugeruje też alternatyw dla idei, które atakuje. Z tego powodu pytający, który jest sprytny - lub wyrachowany - może sformułować pytania sokratejskie w taki sposób, aby prowadziły do określonych wniosków. Nawet jeśli te wiodące pytania same w sobie są irracjonalne lub oparte na fałszywych przesłankach, mogą nadać aurę rozsądku nieracjonalnemu podejściu. Taktyka ta jest szczególnie powszechna w pracach ateistów, à la Peter Boghossian, którzy próbują wykorzystać sokratejskie pytania do obalenia wiary religijnej. Wysiłek ten opiera się na rażąco fałszywej definicji wiary, zaciemnionej przez wyrachowane użycie perswazji i retoryki, a nie rzeczywistej logiki.
Ważne jest, aby odróżnić stosowanie metody od jej nadużywania. Metoda sokratejska sama w sobie nie jest ani nakazana, ani potępiona w Biblii. Najgłębsze podstawy oryginalnej metody sokratejskiej są niebiblijne: człowiek nie ma dostępu do "całej" prawdy, a niektórych aspektów rzeczywistości nie można poznać poprzez czystą dedukcję. Z drugiej strony, bardziej ogólne zastosowanie Sokratejskiego zadawania pytań jest czymś, co Pismo Święte nie tylko demonstruje, ale i zaleca.
English
Czym jest metoda sokratejska i czy jest ona biblijna?
