Pytanie
Kim był Orygenes z Aleksandrii?
Odpowiedź
Orygenes z Aleksandrii (185- 254 r. po Chr.), znany również jako Orygenes Adamantiusz, był jednym z najwcześniejszych i najważniejszych uczonych chrześcijańskich. Jest pamiętany zarówno za niezwykłą uczoność, jak i fanatyczne przywiązanie do czystości. Przypisuje mu się stworzenie setek dzieł z zakresu teologii, krytyki tekstu i interpretacji biblijnej. Do najważniejszych dzieł Orygenesa należą Hexapla, O zasadach (wydanie polskie 1979r.) i Przeciw Celsusowi (wydanie polskie 1986 r.). Kilka z jego poglądów było nieortodoksyjnych, do tego stopnia, że późniejsze pokolenia dyskutowały, czy był on świętym czy heretykiem.
W 202 r. ojciec Orygenesa został ścięty za wiarę chrześcijańską. Aby utrzymać rodzinę, nastoletni Orygenes zaczął uczyć gramatyki i podstawowych wierzeń chrześcijańskich. Jego kariera pisarska i edukacyjna szybko się rozwijała. Wkrótce prowadził całą szkołę i przyjmował wizyty polityków i naukowców. Przez cały czas Orygenes tworzył prace naukowe zarówno wysokiej jakości, jak i w ogromnej ilości. Mówi się, że w pewnym momencie utrzymywał siedmiu skrybów pracujących na najwyższych obrotach. Uczony Hieronim (354-420 r. po Chr.) zapytał później sarkastycznie: "Czy ktoś przeczytał wszystko, co napisał Orygenes?".
Orygenes studiował pod kierunkiem niechrześcijańskich filozofów w mieście swojego urodzenia, Aleksandrii, w Egipcie, aby lepiej zrozumieć ich argumenty. W ten sposób powstało jedno z jego najważniejszych dzieł, De Principiis (O zasadach). Uważa się, że jest to pierwsze kompleksowe dzieło teologii systematycznej w chrześcijaństwie. Orygenes nie tylko przedstawił w nim uporządkowane podejście do wiary chrześcijańskiej, ale uczynił to za pomocą (ówczesnej) współczesnej filozofii greckiej.
Kolejnym z najważniejszych dzieł Orygenesa jest jego Hexapla (Sześcioksiąg). Książka ta jest jednym z najwcześniejszych przykładów krytyki tekstualnej i naukowej apologetyki, a także prawdziwą Biblią interlinearną. Heksapla jest ułożona w sześciu kolumnach: jedna kolumna tekstu hebrajskiego równolegle z pięcioma kolumnami różnych tłumaczeń greckich. Celem Orygenesa przy tworzeniu tego dzieła było odpieranie gnostyckich i żydowskich ataków na wczesne chrześcijaństwo. Dzieło to stanowiło również dla chrześcijan kompleksowy przewodnik po Starym Testamencie. Szacuje się, że oryginał liczył ponad 6500 stron, a jego ukończenie zajęło ponad 28 lat.
Orygenes odpowiedział również na antychrześcijańskie dzieło greckiego filozofa Celsusa, napisane krótko przed jego narodzinami. Dzieło Celsusa szeroko atakowało historię, filozofię, przepowiednie i obowiązki społeczne wynikające z chrześcijaństwa. W Contra Celsum (Przeciwko Celsusowi) Orygenes stworzył szczegółową, potężną intelektualnie obronę chrześcijaństwa, jedną z pierwszych i najlepszych we wczesnej epoce Kościoła. Orygenes odpowiada w niej na pytanie Celsusa punkt po punkcie, łącząc dowody, logikę i filozofię na poparcie chrześcijaństwa.
Zrozumienie dzieła Orygenesa może być trudne. Uważał on, że całe Pismo Święte ma trzy poziomy znaczenia: dosłowne, figuratywne i moralne, i często przedstawiał różne sposoby interpretacji tego samego fragmentu. Orygenes jest doskonałym przykładem uczonych wczesnego kościoła akceptujących nieliteralne interpretacje niektórych fragmentów, takich jak opis stworzenia z 1 Ks. Mojżeszowej. Był on także zdecydowanym krytykiem poglądu, że tylko specjalnie wyświęceni mężczyźni mają duchowy autorytet do interpretowania Pisma Świętego. Wiele z jego prac było celowym wysiłkiem, by promować wiedzę nad samym autorytetem, w tym nad przywództwem kościelnym.
Niektóre idee Orygenesa były nieortodoksyjne i stawiały go w kontrze do innych wyznawców. Na przykład Orygenes wierzył w preegzystencję dusz i w to, że status osoby w obecnym świecie jest proporcjonalny do jej zaangażowania w Boga podczas tej preegzystencji. Jego negatywny stosunek do świata materialnego nie różnił się wiele od stosunku gnostyków, którym tak mocno się sprzeciwiał. Uważał również, że Trójca Święta to stopniowanie, a nie równość, i wierzył, że wszyscy, nawet demony, dostąpią pewnego dnia przebaczenia i oczyszczenia przez Boga. Te twierdzenia były kluczowe dla uznania go za heretyka przez różne sobory na przestrzeni wieków po jego śmierci.
Radykalne podejście Orygenesa do czystości stylu życia cieszyło się złą sławą. Żył w skrajnej ascezie, bez butów i łóżka, a zamiast spać często pracował. Pościł dwa razy w tygodniu i unikał wszelkiego mięsa i wina. Według rzymskiego historyka Euzebiusza, dążenie Orygenesa do czystości doprowadziło go, poprzez niezwykle dosłowną interpretację Ew. Mateusza 19.12, do samokastracji. Nawet wśród jego wielbicieli było to postrzegane jako ekstremalny i niepotrzebny krok, choć późniejsi uczeni dyskutowali, czy Orygenes rzeczywiście dokonał tego czynu.
Ostatecznie bezkompromisowe podejście Orygenesa do chrześcijaństwa i wiedzy naraziło go na niebezpieczeństwo ze strony Imperium Rzymskiego. Jakiś czas po 251 r. przez Rzym przetoczyła się zaraza, a cesarz Decjusz obarczył winą chrześcijan za to, że nie oddają mu czci jako istocie boskiej. Podczas prześladowań Decjusza Orygenes został uwięziony i poddany brutalnym torturom, ale celowo utrzymywano go przy życiu w nadziei, że wyrzeknie się swojej wiary. Wierny swojej reputacji "Adamantiusz" pozostał "człowiekiem ze stali" i został zwolniony z więzienia, gdy zmarł cesarz Decjusz. Niestety, ciało Orygenesa nie zniosło tortur tak dobrze jak jego wiara i zmarł on na skutek odniesionych obrażeń wkrótce po uwolnieniu.
Orygenes poświęcił swoje życie temu, by dowody, rozum i Pismo Święte stały się dostępne dla jak największej liczby ludzi. Jego spuścizna stanowi doskonałą kontrę dla wszelkich twierdzeń, że wczesne chrześcijaństwo było płytkie, przesądne czy antyintelektualne. Heretyk czy nie, Orygenes jest jedną z najważniejszych postaci wczesnego kościoła.
English
Kim był Orygenes z Aleksandrii?
