www.GotQuestions.org/Polski

Pytanie: Czym jest kompatybilizm?

Odpowiedź: Kompatybilizm jest próbą połączenia propozycji teologicznej w której każde wydarzenie jest określone, zaplanowane i postanowione przez Boga (np. determinizm, nie mylić z fatalizmem) zgodnie z wolną wolą człowieka. Początkowo pogląd ten rozpowszechniany był przez greckich stoików, a później przez wielu filozofów takich jak: Tomasza Hobbesa i Dawida Humea, natomiast z perspektywy poglądu teologicznego przez: Augustyna z Hippony czy Jana Kalwina. Koncepcja kompatybilności w odniesieniu do wolnej woli stwierdza, że wolna wola jest nierozerwalnie związana z propozycją determinizmu, obie funkcjonują i są ze sobą „kompatybilne”.

Podstawą koncepcji kompatybilności wolnej woli jest to, jak „wola” jest definiowana. Z perspektywy teologicznej, definicja woli postrzegana jest z perspektywy biblijnej prawdy o grzechu pierworodnym oraz deprawacji (zepsucia duchowego) człowieka. Te dwie prawdy określają „wolę” w odniesieniu do upadłej natury człowieka jako „uległej grzechowi” (Dzieje Apostolskie 8.23), „niewolnika grzechu” (Ew. Jana 8.34; Rzymian 6.16-17) i uległej tylko względem swojego „mistrza”, którym jest grzech (Rzymian 6.14). Mimo, iż wolna wola sprawia, że człowiek jest „wolny”, by robić to co chce, to jego czyny są zgodne z jego grzeszną naturą, a skoro natura upadłej duszy jest grzeszna, to każdy zamiar tej natury jest „ciągle zły” (1 Księga Mojżeszowa 6.5; 1 Księga Mojżeszowa 8.21). Człowiek, mający buntowniczą naturę względem tego co duchowo dobre (Rzymian 8.7-8; 1 Koryntian 2.14), „dąży tylko do buntu” (Przypowieści Salomona 17.11). Ostatecznie, człowiek jest „wolny” w tym, by robić co chce i to właśnie czyni, i nie potrafi robić czegoś, co jest sprzeczne z jego naturą. To, co człowiek „woli” jest podporządkowane i określone jedynie jego naturą.

Istnieje w kompatybilizmie rozróżnienie pomiędzy człowiekiem mającym wolną wolę a człowiekiem będącym „wolnym podmiotem.” Człowiek jest „wolny” by wybierać to, co związane jest z jego naturą lub prawami natury. Aby to zobrazować, weźmy na przykład prawo natury uniemożliwiające człowiekowi latanie, ale nie oznacza to, że człowiek nie jest wolny. Podmiot, którym jest człowiek, jest wolny by robić to, co jest zgodne z jego naturą lub to, co prawa natury umożliwiają mu czynić. Ujmując to teologicznie, mimo iż człowiek nie jest zdolny w swojej naturze podporządkować się prawu Bożemu (Rzymian 8.7-8) i zaufać Chrystusowi, jeśli Bóg go nie pociągnie do siebie (Ew. Jana 6.44), to i tak człowiek jest wolny i nadal może czynić to, co jest zgodne z jego grzeszną naturą. On dobrowolnie i aktywnie tłumi prawdę przez nieprawość (Rzymian 1.18), ponieważ jego natura uniemożliwia czynienie czegokolwiek innego (Księga Joba 15.14-16; Psalm 14.1-3; 53.1-3; Księga Jeremiasza 13.23; Rzymian 3.10-11). Dwa dobre przykłady w których Jezus potwierdza tą koncepcję możemy znaleźć w Ew. Mateusza 7.16-27 oraz Ew. Mateusza 12.34-37.

W rozróżnieniu pomiędzy wolnym podmiotem działania a wolną wolą, kompatybilizm wskazuje na naturę dobrowolnych czynów w odniesieniu do propozycji teologicznej znanej determinizmem oraz/lub biblijnej prawdy dotyczącej wszechwiedzącej natury Boga. Zasadnicza kwestia dotyczy tego, jak człowiek może być odpowiedzialny za swoje czyny, skoro jego postępowanie zawsze osiąga z góry zamierzony cel (np. przyszłość nie może ulec zmianie), ani też nie może uczynić nic innego, aniżeli to co się wydarzyło. Mimo, iż istnieje wiele fragmentów Pisma Świętego, które skupiają się wokół tego tematu, to zbadamy trzy podstawowe fragmenty.

Historia Józefa i jego braci
Pierwsza historia dotyczy Józefa i jego braci (1 Księga Mojżeszowa 37). Józef był znienawidzony przez swoich braci, ponieważ jego ojciec Jakub, kochał Józefa najbardziej spośród swoich synów (1 Księga Mojżeszowa 37.3), a także z powodu snów Józefa i interpretację tego snu (1 Księga Mojżeszowa 37.5-11). W korzystnym dla siebie czasie, bracia Józefa sprzedali go podróżującym kupcom midiańskim do niewoli. Później umoczyli jego szaty we krwi zabitej kozy, aby jego ojciec myślał, że Józef został rozszarpany przez bestię (1 Księga Mojżeszowa 37.18-33). Po wielu latach, w trakcie których Józef był hojnie błogosławiony przez Pana, bracia Józefa spotkali go w Egipcie, a ten ujawnił przed nimi kim jest (1 Księga Mojżeszowa 45.3-4). To właśnie rozmowa Józefa z jego braćmi ma największe znaczenie w omawianej kwestii:

„Tak więc nie wyście mnie tu posłali, ale Bóg, który mnie ustanowił opiekunem faraona i panem jego domu, i władcą całej ziemi egipskiej” (1 Księga Mojżeszowa 45.8).

To co jest zaskakującego w tym fragmencie to fakt, że Józef sam powiedział swoim braciom, że sprzedali go do Egiptu (1 Księga Mojżeszowa 45.4-5). Kilka rozdziałów dalej, zostaje przedstawiona koncepcja kompatybilizmu:

„Wy wprawdzie knuliście zło przeciwko mnie, ale Bóg obrócił to w dobro, chcąc uczynić to, co się dziś dzieje: zachować przy życiu liczny lud” (1 Księga Mojżeszowa 50.20).

Księga Mojżeszowa w rzeczywistości opowiada nam historię braci, którzy sprzedali Józefa do Egiptu. Jednak Józef wyraźnie zapewnia, że sam Bóg to uczynił. Ci, którzy odrzucają koncepcję kompatybilizmu powiedzieliby, że werset ten po prostu wskazuje, że Bóg „posłużył” się braćmi Józefa by uczynić coś dobrego. Jednak tekst o tym nie mówi. Od 1 Księgi Mojżeszowej 45-50 czytamy, że 1) bracia Józefa odesłali go do Egiptu, 2) Bóg posłał Józefa do Egiptu, 3) bracia Józefa mieli złe zamiary gdy wysyłali Józefa do Egiptu oraz 4) Bóg miał dobre zamiary w tym, by wysłać Józefa do Egiptu. Zatem pojawia się pytanie, kto posłał Józefa do Egiptu? Odpowiedź jest zaskakująca: zarówno bracia Józefa jak i Bóg. To był jeden czyn dokonany przez dwie strony równocześnie- braci Józefa i Boga.

Posłanie Asyrii
Drugi fragment odsłaniający kompatybilizm znajdziemy w 10 rozdziale Księgi Izajasza, gdzie lud Boży otrzymuje ostrzeżenie od proroka. Jak zostało to przyobiecane w postanowieniu Bożym w 5 Księdze Mojżeszowej 28-29, Bóg posyła inny naród, aby ukarać swój lud za popełniane grzechy. Księga Izajasza 10.5 mówi, że Asyria jest rózgą Bożego gniewu, posłaną przeciwko narodowi niegodziwemu, aby „lud, na który się zawziąłem [Bóg] ograbił i złupił doszczętnie, by rzucił go na zdeptanie, jak błoto na ulicach” (tłum. Biblia Tysiąclecia). Zwróć jednak uwagę co Bóg mówi na temat Asyrii:

„Lecz on [Asyryjczyk] nie tak będzie mniemał i serce jego nie tak będzie rozumiało: bo w jego umyśle plan zniszczenia i wycięcia w pień narodów bez liku” (Księga Izajasza 10.7; tłum. Biblia Tysiąclecia).

Bożym zamiarem związanym z inwazją Asyryjczyków było wymierzenie sprawiedliwego sądu względem jego ludu, natomiast Asyryjczycy zamierzali „zniszczyć i wyciąć w pień wiele narodów.” Dwa róże cele, dwóch różnych wykonawców realizujących swoje zamierzenia w jednym działaniu. Gdy czytamy dalej, to widzimy że, mimo iż Bóg zamierzył i wypełnia to zniszczenie (Księga Izajasza 10.23), to jednak ukarze Asyryjczyków „owoc pychy serca króla syryjskiego i chełpliwą wyniosłość jego oczu” (Księga Izajasza 10.12, 15). Mimo, iż sam Bóg nieomylnie wyznacza sąd nad nieposłusznym ludem, to jednak tych, którzy wypełniają ten sąd również pociąga do odpowiedzialności za to postępowanie.

Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa
Trzeci fragment Pisma Świętego mówiący o kompatyblizmie pochodzi z Dziejów Apostolskich 4.23-28. Jak czytamy w Dziejach Apostolskich 2.23-25, śmierć Jezusa na krzyżu wypełniła się według „powziętego z góry Bożego postanowienia i planu.” Dzieje Apostolskie 4.26-28 wskazują, że czyny Heroda, Poncjusza Piłata, pogan i ludu Izraela były przewidziane i wypełnione przez Boga, gdy „zebrali się społem przeciw Panu” Jezusowi, „aby uczynić wszystko, co twoja ręka i twój wyrok przedtem ustaliły, żeby się stało.” Mimo, iż Bóg zdecydował, że Chrystus powinien umrzeć, to jednak ci, którzy są odpowiedzialni za jego śmierć odpowiedzą za swoje czyny. Chrystus został zabity przez złych ludzi, „Ale to Panu upodobało się utrapić go cierpieniem” (Księga Izajasza 53.10a). I znowu, jak brzmi odpowiedź na pytanie „kto zabił Jezusa”? Zarówno Bóg jak i ludzie- wypełniając dwa cele przez dwóch wykonawców, ale dokonując jednego wydarzenia.

Istnieją inne fragmenty Pisma Świętego, które dotyczą koncepcji kompatybilizmu, takie jak moment gdy Bóg zatwardza serca ludzi (np. 2 Księga Mojżeszowa 4.21; Księga Jozuego 11.20; Księga Izajasza 63.17). Podczas gdy kompatybilizm wydaje się nam koncepcją zadziwiającą (Księga Joba 9.10; Księga Izajasza 55.8-11; Rzymian 11.33), to prawda ta została ukazana przez samego Boga, w tym, że jego suwerenne postanowienie połączone jest z wolą człowieka. Bóg jest suwerenny (Psalm 115.3; Księga Daniela 4.35, Ew. Mateusza 10.29-30), Bóg wie o wszystkim (Księga Joba 37.16; Psalm 1475; 1 Jana 3.19-20), a człowiek jest odpowiedzialny za wszystko co robi (1 Księga Mojżeszowa 18.25; Dzieje Apostolskie 17.31; Judy 1.15). Rzeczywiście, jego drogi są niezbadane (Księga Joba 9.1; Rzymian 11.33), zatem powinniśmy całym sercem ufać Panu i nie polegać na własnym zrozumieniu (Księga Przypowieści 3.5-6). © Copyright Got Questions Ministries