Pytanie: Czym jest Teologia Przymierza i czy jest biblijna?
Odpowiedź:
Teologia Przymierza nie jest tak dokładnie ‘teologią’ w sensie systematycznego nauczania doktrynalnego odnośnie interpretacji Pisma Świętego. Jest zazwyczaj porównywana do innej metody interpretacyjnej Pisma Świętego, nazywanej ‘Teologią Dyspensacjonalną’ czy ‘Dyspensacjonalizmem.’ Dyspensacjonalizm jest obecnie w Ameryce jedną z najpopularniejszych metod interpretacyjnych, od drugiej połowy XIX wieku aż do XXI wieku. Teologia Przymierza występuje w większości opracowań protestanckich- od czasów Reformacji, będąc przy tym najpopularniejszym wśród poglądów bardziej Reformowanych czy Kalwinistycznych.
Podczas gdy dyspensacjonalizm postrzega Pismo Święte jako odsłonięcie serii (typowych) siedmiu ‘dyspensacji’ (‘dyspensacja’ może być określona jako szczególny sposób Bożego postępowania w stosunku do człowieka i stworzenia w czasie potępienia), Teologia Przymierza patrzy na Pismo Święte jak na podwaliny przymierza. Teologia Przymierza określa dwa nadrzędne przymierza: przymierze uczynków i przymierze łaski. Czasami wspomina się jeszcze jedno- przymierze zbawienia, które oczywiście poprzedza dwa poprzednie. Omówimy po kolei każde z tych przymierzy. Ważne jest jednak, aby pamiętać iż każde przymierze opisane w Piśmie Świętym (na przykład przymierze z Noe, Abrahamem, Mojżeszem, Dawidem czy Nowe Przymierze) oparte jest na jednym z tych dwóch: przymierzu uczynków lub przymierzu łaski.
Rozpocznijmy od przeanalizowania poszczególnych przymierzy wyszczególnionych w Teologii Przymierza, zaczynając od przymierza zbawienia, które jak wspomnieliśmy wcześniej, poprzedzone jest dwoma innymi. Zgodnie z Teologią Przymierza, przymierze zbawienia jest przymierzem pomiędzy trzema Osobami trójcy, aby wybrać, odkupić i zachować grupę ludzi przeznaczonych na zbawienie i życie wieczne. Tak jak jeden z pastorów- teologów powiedział odnośnie przymierza wykupienia: „Ojciec wybiera oblubienicę dla swojego Syna.” Mimo, iż Przymierze Wykupienia nie jest dokładnie opisane w Piśmie Świętym, to jednak Pismo w wyraźny sposób stwierdza, że zbawienie jest odwiecznym planem (Efezjan 1.3-14; 3.11; 2 Tesaloniczan 2.13; 2 Tymoteusza 1.9; Jakuba 2.5; 1 Piotra 1.2). Poza tym, Jezus często odwoływał się do swojego zadania jako wykonywania woli Ojca (Ew. Jana 5.3, 43; 6.38-40; 17.4-12). Zbawienie wybranych było Bożym zamiarem przed założeniem świata i nie powinniśmy w to wątpić; Przymierze Wykupienia w oficjalny sposób utwierdziło odwieczny plan.
Patrząc na kwestie zbawienia w sensie historycznym, to widzimy że Przymierze Uczynków było pierwszym przymierzem opisanym w Piśmie Świętym. Gdy Bóg stworzył człowieka, umieścił go w Ogrodzie Eden i dał taki rozkaz: „Z każdego drzewa tego ogrodu możesz jeść, ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy tylko zjesz z niego, na pewno umrzesz” (1 Księga Mojżeszowa 2.16-17). Możemy dostrzec w tym nakazie sformułowania typowe dla przymierza. Bóg postawił Adama w Ogrodzie i obiecał mu życie wieczne i potomstwo, jeśli będzie posłuszny Bożym nakazom. Życie jest nagrodą za posłuszeństwo, a śmierć jest karą za nieposłuszeństwo. To są typowe sformułowania przymierza.
Niektórzy badacze dostrzegają w Przymierzu Uczynków formę tzw. układu feudalno- wasalnego. W tego typu przymierzach suweren (np. król czy zarządca) przedstawia wasalowi warunki przymierza (np. w zakresie ewentualnych korzyści). Suweren zapewni troskę i ochronę w zamian za podległość wasala. W Przymierzu Uczynków Bóg (suweren) obiecuje życie wieczne i błogosławieństwo ludzkości (Adam reprezentował wasala jako przedstawiciel rodzaju ludzkiego), w zamian za posłuszeństwo człowieka względem warunków przymierza (np. zakazu jedzenia z drzewa). Widzimy w tym formę podobną do Starego Przymierza nadanego Izraelowi przez Mojżesza. Izrael zawarł przymierze z Bogiem na Synaju. Bóg podaruje Ziemię Obiecaną, odnowi „Eden” (‘kraj mlekiem i miodem płynący’), obdarzy błogosławieństwem i ochroną przed wszelkimi wrogami w zamian za posłuszeństwo Izraela względem Bożych warunków przymierza. Karą na naruszenie przymierza było usunięcie z ziemi (co wydarzyło się podczas podboju przez Królestwo Północne w 772 r. przed Chrystusem oraz w 586 r. przez Królestwo Południa).
Gdy Adam zerwał przymierze uczynków, Bóg ustalił trzecie przymierze, nazywając je Przymierzem Łaski. Przymierze Łaski Bóg ofiaruje każdemu grzesznikowi (tym którzy nie są w stanie żyć zgodnie z Przymierzem Uczynków) życie wieczne i zbawienie przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Dostrzegamy Przymierze Łaski tuż po upadku, gdy Bóg mówi o „potomstwie kobiety” w 1 Księdze Mojżeszowej 3.15. Przymierze Uczynków jest warunkowe- obietnice błogosławieństwa za posłuszeństwo i przekleństwa za nieposłuszeństwo, podczas gdy Przymierze Łaski jest bezwarunkowe, udzielane dla wszystkich na podstawie łaski Bożej. Przymierze Łaski w swojej formie przypomina starożytne umowy darowizny ziemi, w których król nadawał jakąś ziemię na własność, bez żadnych zastrzeżeń. Ktoś może się sprzeczać, że wiara jest warunkiem Przymierza Łaski. Istnieje wiele nawoływań w Biblii do tych, którzy otrzymują Bożą bezwarunkową łaskę, aby zachowali wiarę aż do końca, zatem rzeczywiście, trwanie w wierze jest warunkiem Przymierza Łaski. Lecz Biblia jasno naucza, że zbawienie jest darem Bożej łaski (Efezjan 2.8-9).
Widzimy, że Przymierze Łaski przejawiało się w różnych bezwarunkowych przymierzach, które Bóg ustanawiał z konkretnymi osobami z Biblii. Przymierze Boga z Abrahamem (aby był jego Bogiem, a Abraham i jego potomstwo aby byli jego ludem) jest kontynuacją Przymierza Łaski. Przymierze Dawidowe (odnośnie tego, że potomkowie Dawida zawsze będą panowali jako królowie) jest również kontynuacją Przymierza Łaski. I wreszcie, Nowe Przymierze jest końcowym wyrazem Przymierza Łaski, gdy Bóg wypisuje swoje prawo w naszych sercach i przebacza nam nasze grzechy. Jedna rzecz powinna być dla nas jasna, to że różne Starotestamentowe przymierza wypełniły się w Jezusie Chrystusie. Obietnica dana Abrahamowi, że całe jego potomstwo będzie błogosławione, spełniło się w Chrystusie. Król Dawidowy będzie na wieki rządził ludem Bożym, co również wypełniło się w Chrystusie, a Nowe Przymierze bez wątpienia wypełniło się w Chrystusie. Nawet ofiary i rytuały Starego Testamentu wskazują na przyszłą ofiarę Chrystusa, naszego Arcykapłana (Hebrajczyków 8-10). Dlatego właśnie Jezus w Kazaniu na Górze powiedział, że nie przyszedł by znieść Prawo, lecz by je wypełnić (Ew. Mateusza 5.17).
Dostrzegamy również, Przymierze Łaski w Starym Testamencie, gdy Bóg ocalił swój lud przed swoim sądem za powtórne przekroczenie jego prawa. Mimo warunków Przymierza Mozaicznego (zastosowania Przymierza Uczynków) dotyczącego obiecanego sądu Bożego na Izraelu za jego nieposłuszeństwo względem jako nakazów, Bóg cierpliwie zajmował się swoim ludem wybranym. Jest to najczęściej zawarte w zwrocie „Bóg pamiętał o przymierzu z Abrahamem” (2 Księga Królewska 13.23; Psalm 105; Księga Izajasza 29.22; 41.8); Boża obietnica spełnienia Przymierza Łaski (która z definicji jest przymierzem jednostronnym) często była uchylana na korzyść Przymierza Uczynków.
Jest to zatem krótki opis Teologii Przymierza i tego jak tłumaczy go Pismo Święte. Pytanie, które często pada w kwestii Teologii Przymierza dotyczy tego czy Przymierze Łaski przejmuje miejsca lub wypiera Przymierze Uczynków? Innymi słowy, czy Przymierze Uczynków jest przestarzałe skoro Stare Przymierze jest już nieaktualne (Hebrajczyków 8.13)? Stare (Mozaiczne) Przymierze stosujące przymierze uczynków nie jest Przymierzem Uczynków. I znowu, Przymierze Uczynków odwołuje się do Edenu, gdy Bóg obiecał życie za posłuszeństwo i śmierć za nieposłuszeństwo. Przymierze Uczynków jest dalej zawarte w Dziesięciu Przykazaniach, w których Bóg ponownie obiecuje życie i błogosławieństwo za posłuszeństwo, a śmierć i karę za nieposłuszeństwo. Stare Przymierze jest czymś więcej aniżeli tylko moralnym prawem ukrytym w Dziesięciu Przykazaniach. Stare Przymierze zawiera zasady i przepisy związane z oddawaniem Bogu czci. Zawiera również prawo cywilne, które regulowało zasady życia narodu izraelskiego w czasach teokratycznych i monarchii. Wraz z przybyciem Jezusa Chrystusa, obiecanego Mesjasza Starego Testamentu, wiele aspektów Starego Przymierza się zdezaktualizowała, ponieważ Jezus wypełnił wszystkie aspekty Starego Przymierza (zobacz ponownie Hebrajczyków rozdziały 8-10). Stare Przymierze reprezentuje „cienie rzeczy przyszłych”, natomiast Chrystus reprezentuje „rzeczywistość” (Kolosan 2.17). Chrystus przyszedł aby wypełnić prawo (Ew. Mateusza 5.17). Jak mówi Paweł „Bo obietnice Boże, ile ich było, w nim znalazły swoje „Tak”; dlatego też przez niego mówimy „Amen” ku chwale Bożej” (2 Koryntian 1.20).
Jednak to nie anuluje Przymierza Uczynków jako ustalonego w prawie moralnym. Bóg wymagał świętości od swojego ludu Starego Testamentu (3 Księga Mojżeszowa 11.44) i nadal wymaga świętości od ludzi czasów Nowego Testamentu (1 Piotra 1.16). W takim sensie jesteśmy nadal zobligowani do wypełniania warunków Przymierza Uczynków. Dobra wiadomość jest taka, że Jezus Chrystus- ostatni Adam i nasza ‘Głowa’ przymierza, w doskonały sposób wypełnił wymogi Przymierza Uczynków, a jego doskonała sprawiedliwość jest powodem dla którego Bóg może rozciągnąć Przymierze Łaski na swoich wybrańców. Rzymian 5.12-21 opisuje sytuacje pomiędzy dwoma przedstawicielami „reprezentującymi” ludzkość. Adam reprezentował rodzaj ludzki w Ogrodzie i poniósł klęskę w wypełnianiu Przymierza Uczynków, przez co skaził grzechem i śmiercią siebie i swoje potomstwo. Jezus Chrystus pojawił się jako przedstawiciel ludzkości, od chwili pokuszenia na pustyni do drogi krzyżowej, w całości wypełnił Przymierze Uczynków. Dlatego Paweł może potem powiedzieć „Albowiem jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy zostaną ożywieni” (1 Koryntian 15.22).
Podsumowanie. Teologia Przymierza widzi Pismo Święte jako manifestację albo Przymierza Uczynków albo Przymierza Łaski. W całej historii okupu można dostrzec, iż Bóg odsłania Przymierze Łaski od początku (1 Księga Mojżeszowa 3.15), aż do jego nastania w Chrystusie. Teologia Przymierza jest w związku z tym, bardzo Chrystocentrycznym poglądem postrzegania Pisma Świętego, gdyż widzi Stary Testament jako wypełnienie obietnic dotyczących Chrystusa, a Nowy Testament jako wypełnienie obietnic w Chrystusie. Niektórzy zarzucają Teologii Przymierza, że ich nauki oparte są na tzw. ‘Teologii Zastępczej’ (na przykład to, że Kościół zastępuje Izrael). Nie jest to dalekie od prawdy. Odmiennie aniżeli Dyspensacjonalizm, Teologia Przymierza nie dostrzega ostrej różnicy pomiędzy Izraelem a Kościołem. Izrael symbolizował Boży lud w Starym Testamencie, a Kościół (stworzony z Żydów i pogan) wskazuje na Boży lud Nowego Testamentu; oba tworzą jeden lub Boży (Efezjan 2.11-20). Kościół nie zastępuje Izraela; Kościół jest Izraelem i Izrael jest Kościołem (Galacjan 6.16). Wszyscy, którzy wzrastają w wierze- jak Abraham, są częścią przymierza Boga z ludźmi (Galacjan 3.25-29).
Moglibyśmy powiedzieć o wiele więcej na temat Teologii Przymierza, lecz ważną rzeczą jest to, aby pamiętać że Teologia Przymierza jest podstawą interpretacyjną w rozumieniu Pisma Świętego. Tak jak wspominaliśmy o tym wcześniej, nie jest to jedyna droga interpretacji. Teologia Przymierza i Dyspensacjonalizm mocno się różnią, a czasem nawet prowadzą do odmiennych wniosków końcowych odnośnie mniej istotnych kwestii doktrynalnych, ale obie metody w wierze chrześcijańskiej są potrzebne: Zbawienie jest tylko z łaski, przez wiarę w Chrystusa i jedynie Bogu oddajemy za to chwałę!
