Pytanie: Co Biblia mówi o satyrze i/lub sarkazmie?
Odpowiedź:
Sarkazm to użycie ironii (mówienie jednej rzeczy, mając na myśli inną) lub innych środków retorycznych w kąśliwy, raniący sposób. Istnieje różnica między sarkazmem a satyrą, choć są one ze sobą powiązane. Satyra to użycie ironii lub kpiny w celu obnażenia głupoty, ale bez "uszczypliwości" sarkazmu. Satyra jest łagodniejsza; sarkazm jest bardziej drwiący i szyderczy.
Pytanie brzmi: czy satyra lub sarkazm są kiedykolwiek odpowiednie? Byłoby to dość łatwe do rozstrzygnięcia, gdyby nie fakt, że Bóg używa satyry w kilku miejscach w Piśmie Świętym. Na przykład słowa Pawła w tym fragmencie:
"Już jesteście nasyceni; już wzbogaciliście się; bez nas staliście się królami. I obyście byli królami, abyśmy i my wespół z wami królowali. Bo wydaje mi się, że Bóg nas, apostołów oznaczył jako najpośledniejszych, jakby na śmierć skazanych, gdyż staliśmy się widowiskiem dla świata i aniołów, i ludzi. Myśmy głupi dla Chrystusa, a wyście rozumni w Chrystusie; myśmy słabi, a wyście mocni; wy jesteście szanowani, a my w pogardzie. Aż do tej chwili cierpimy głód i pragnienie, i jesteśmy nadzy, i policzkowani, i tułamy się. I trudzimy się pracą własnych rąk; spotwarzają nas, my błogosławimy; prześladują nas, my znosimy, złorzeczą nam, my się modlimy; staliśmy się jak śmiecie tego świata, jak omieciny u wszystkich aż dotąd" (1 Koryntian 4.8-13; tłum. Biblia Warszawska).
Czy język Pawła jest tu ironiczny? Jak najbardziej. Czy był raniący? Jak najbardziej. Ponieważ jednak jego zamiarem było doprowadzenie upartych Koryntian do prawdy, nadal można to uznać za pełne miłości. W rzeczywistości Paweł kontynuował ten fragment słowami: "Piszę to, nie aby was zawstydzić, lecz aby was napomnieć, jako moje dzieci umiłowane" (1 Koryntian 4.14).
Koryntianie nie uznaliby języka Pawła za celowo okrutny. Zamiast tego uznaliby, że Paweł użył retoryki, aby przedstawić swój punkt widzenia. Koryntianie czuli się lepsi od Pawła, osądzając go. Dlatego Paweł nazywa ich duchowymi królami i ironicznie mówi, że Bóg uważa swoich apostołów za "szumowiny" i "ochłapy".
Fragment ten brzmi sarkastycznie. Mówi jedną rzecz, mając na myśli inną, w sposób, który sprawia, że słuchacze wypadają głupio. Ale metoda Pawła nie miała być osobistą zniewagą. Celem było przyciągnięcie uwagi czytelników i skorygowanie fałszywego sposobu myślenia. Innymi słowy, słowa Pawła są satyryczne, ale nie sarkastyczne. Zostały wypowiedziane z miłością do "umiłowanych dzieci".
Inne fragmenty Biblii, w których użyto satyry, to między innymi wyśmiewanie się Izajasza z bałwochwalców (Ks. Izajasza 40.19-20), drwiny Boga z Egiptu (Ks. Jeremiasza 46.11) i kpiny Eliasza skierowane do proroków Baala (1 Ks. Królewska 18.27). Sam Jezus użył satyry w formie hiperboli, gdy powiedział swoim słuchaczom, aby "wyjęli belkę z własnego oka" (Ew. Mateusza 7.5).
Dlatego możemy powiedzieć, że ironia jest w porządku; ironia jest figurą retoryczną, która może zwrócić uwagę i wyjaśnić sytuację. Czasami ironia może być bolesna, ponieważ prawda, którą ujawnia, jest przekonująca. Satyra, która wykorzystuje ironię do delikatnego ośmieszania i skłaniania do potrzebnych zmian, może być czasami odpowiednia; mamy przykłady satyry w Piśmie Świętym.
Z drugiej strony sarkazm nie jest właściwy. U podstaw sarkazmu leży zamiar obrażenia lub zranienia, bez odpowiadającej mu miłości lub pragnienia dobra. Zamiast tego, celem sarkazmu jest umniejszenie znaczenia osoby będącej jego ofiarą i wywyższenie osoby mówiącej. Jezus ostrzegał przed takimi ostrymi, pozbawionymi miłości słowami w Ew. Mateusza 5.22. Nasze słowa powinny być pomocne i budujące, nawet jeśli są niewygodne dla słuchacza.
Powinniśmy mówić prawdę z miłością (Efezjan 4.15), unikając "głupich rozmów i grubiańskich żartów" (Efezjan 5.4). Powinniśmy mówić w taki sposób, by słuchacz zrozumiał naszą motywację. Nigdy nie powinniśmy być złośliwi ani okrutni. Ostrożnie sformułowana ironia może być odpowiednia, ale złośliwy sarkazm już nie.
