Pytanie
Czym jest fatalizm? Czym jest determinizm?
Odpowiedź
Zacznijmy od kilku ogólnych definicji:
Determinizm: Pogląd zakładający, że każde zdarzenie ma swoją przyczynę i wszystko, co dzieje się we wszechświecie jest całkowicie zależne od praw przyczynowo- skutkowych. Skoro determiniści wierzą, że wszystkie wydarzenia, włączając w to postępowanie człowieka, są z góry określone, determinizm jest generalnie uznawany za niemożliwy do połączenia z wolną wolą.
Fatalizm: Pogląd, że „będzie, co będzie”; skoro wszystkie przeszłe, teraźniejsze i przyszłe wydarzenia zostały wcześniej określone przez Boga lub inną wszechpotężną siłę. W religii, pogląd ten nazwany jest predestynacją; utrzymuje, że to, czy nasze dusze pójdą do nieba czy do piekła jest określone przed naszym narodzeniem i nie zależy od naszych wyborów.
Wolna wola: Teoria mówiąca o tym, że ludzie mają wolność wyboru i samostanowienia; przykładowo, człowiek mógłby uczynić coś innego, aniżeli to co zrobił. Filozofowie przekonywali, że wolną wolę nie można pogodzić z determinizmem.
Indeterminizm: Pogląd, że istnieją wydarzenia, które nie mają żadnej przyczyny; wielu rzeczników wolnej woli wierzy, że wybory są możliwe niezależnie od jakiejkolwiek fizjologicznej czy psychologicznej przyczyny.
Fatalizm teologiczny jest próbą określenia logicznej sprzeczności pomiędzy wszechwiedzącym Bogiem a wolną wolą, gdzie ta definiowana jest jako zdolność człowieka do wybierania alternatyw. Jest to podobna zagadka do tej: „Czy Bóg jest w stanie stworzyć kamień, którego nawet On nie będzie w stanie unieść?”
Założenia fatalizmu teologicznego można określić następująco: Bóg jest wszechwiedzący. A skoro Bóg jest wszechwiedzący, Boża wiedza o przyszłości jest nieomylna. Jeśli Bóg posiada nieomylną wiedzę na temat tego, że jutro zaangażujesz się w jakieś wydarzenie (skoszenia trawnika), to niezmiennie musisz się tego podjąć.
Zatem wolna wola nie jest możliwa, skoro nie masz żadnej możliwości poza tą, by zająć się czynnością koszenia trawnika. W sytuacji, gdy nie wykonasz zadania, Bóg nie jest wszechwiedzący. Inaczej gdy włączysz się w działanie, a skoro nie masz wolnej woli, to nie jesteś zdolny dokonać innego wyboru.
Odmienny argument może zakładać, że Bóg jest wszechwiedzący. A skoro Bóg jest wszechwiedzący, to jest także nieomylny. Jeśli Bóg posiada nieomylną wiedzę uprzednią odnośnie tego, że jutro będziesz zaangażowany w jakieś wydarzenie, to podejmiesz swobodny wybór w oparciu o wolną wolę, a nie z powodu obowiązku czy braku wyboru w kwestii tego wydarzenia. Nadal masz wolną wolę do tego by zaangażować się w to wydarzenie; Bóg jedynie zna twoje wybory zanim je podejmiesz. Nie jesteś zmuszony do dokonania wyboru „A” (skoszenia trawnika) bardziej niż wyboru „B” (gry w tenisa). Jeśli miałbyś zamiar zmienić zdanie, Bóg również by o tym wiedział, zatem nadal masz wolną wolę w tych wszystkich sprawach. Nadal podjąłbyś podobny wybór (w oparciu o wolną wolę), nawet jeśliby Bóg nie widział przyszłości. Boże oglądanie czy nieoglądanie przyszłości nie wpływa na twoją wolną wolę.
Posiadanie uprzedniej wiedzy o rzeczach przyszłych, gdyby nawet zostało utajone, nie naruszyłoby wolnej woli w żaden logiczny czy racjonalny sposób. Osoba wybierająca wydarzenie ‘A’ dokonywałaby takich samych wyborów bez względu na to, czy Bóg wiedziałby o nich wcześniej czy też nie. Bóg mający poznanie rzeczy, które mają się wydarzyć (biernie) nie zmieniłby wolnej woli poszczególnych osób. Wolna wola zostałaby zniszczona, gdyby Bóg ujawnił publicznie swoją wiedzę względem wolnych wyborów poszczególnych osób; to zmieniłoby przyszłą wolną wolę i uczyniło z tego obowiązek. Możemy odnieść się do prostego wyobrażenia osoby ze zdolnościami parapsychologicznymi widząca kogoś na drugim końcu świata potykającą się i łamiącą sobie nogę, gdy starała się złapać autobus. Taka osoba nie zmieniłaby rzeczywistości widzianego wydarzenia, bo nadal by się t wydarzyło bez względu na to, czy ktoś to widzi czy nie. To samo dotyczy Bożej wszechwiedzy: tak długo jak pozostaje ona bierna (pasywna) i nie wpływa na rzeczywistość czy wiedzę innej osoby o tym fakcie, nie narusza ludzkiej wolnej woli.
Jeśli jednak Bóg stworzył wszystko to, co istnieje, to pojawia się problem istnienia jakiejkolwiek wiedzy pasywnej ze strony Boga. Zrozumienie wszechwiedzy musi wiązać się ze zrozumieniem Bożej wszechobecności w czasie. Jeśli Bóg wie o wszystkich wydarzeniach- przeszłych, teraźniejszych i przyszłych- to znałby też wszystkie wydarzenia i decyzje, jakie podejmą poszczególne osoby, chociaż z perspektywy tych osób wydarzenia te jak i decyzje nie miały jeszcze miejsca. To może podważać kwestię wolnej woli człowieka, chociaż teologiczny fatalizm nie przyjmuje zasady funkcjonowania jakiegoś mechanizmu powstrzymującego Boga przed działaniem. A skoro, zgodnie z teologią chrześcijańską, Bóg jest poza czasem (nie jest ograniczony czasem), to zna bieg wydarzeń od stworzenia każdego życia, a nawet to czy dana osoba przyjmie jego boskie panowanie czy też nie. Jedynie z takimi założeniami wstępnymi wydaje się wyobrażalne tak fatalistyczne nastawienie teologiczne.
Aby pójść o krok dalej, poniżej znajduje się kilka zastosowań: istnieje duża różnica pomiędzy predestynacją, fatalizmem a przypadkiem (szczęściem).
Fataliści nauczają, że istnieje ślepa, bezosobowa siła, nad którą nikt nie ma kontroli- nawet Bóg- a wszystkie wydarzenia są podsuwane przez tą ślepą, bezcelową siłę. Tym właśnie charakteryzuje się fatalizm.
Przypadek (Okoliczności) jest bardzo ‘kapryśną’ siłą, która przypuszczalnie sprawia, że pewne rzeczy „szczęśliwie się przydarzają”, bez udziału czy prowadzenia Boga. W świecie rządzonym ‘przypadkiem’, Bóg może widzieć wcześniej to, co się wydarzy, ale to wszystko. Wszystko zależy jedynie od szczęścia. A jeśli zwolennik poglądu o przypadkowości zostaje zapytany ‘dlaczego’ albo ‘jak’ potoczyły się pewne rzeczy, nie znajduje żadnej odpowiedzi oprócz stwierdzenia: „Tak po prostu się stało.”
Predestynacja jest doktryną biblijną, która głosi, że Bóg ma cel i działa zgodnie ze swoją wolą, wypełniając swoje cele i zamiary (Efezjan 1.11; Księga Daniela 4.35; Księga Izajasza 14.24 oraz 46.10). Predestynacja naucza, że Bóg ani nie czyni ani nie powstrzymuje niczego, co wypełni jego cel (Psalm 33.11). Oznacza to, że Bóg jest SUWERENNY względem świata, i czyni wszystko co chce.
Ci, którzy ślepo wierzą, że „będzie co ma być” mylą się podobnie jak zwolennicy przypadku (zbiegu okoliczności). Prawdą jest, że pewne wydarzenia mają miejsce, ale dzieje się tak ze względu na suwerennego Boga, który wypełnia swoje postanowienia.
Studiując prawdziwie Biblię nie można wierzyć, że coś się „po prostu wydarzyło.” Ludzie rozważający Słowo Boże rozumieją, że mądry, święty, dobry i suwerenny Bóg sprawuje kontrolę nad każdym szczegółem naszego życia (Ew. Mateusza 10.29-30). Człowiek, który tak naprawdę nie chce, aby Bóg miał kontrolę, albo pogardza prawdą dotyczącą Bożej suwerenności, jest człowiekiem, który nie kocha Boga i nie chce Go w swoim życiu. Chce żyć po swojemu. On, podobnie jak demony, powiedziałby, „Zostaw nas w spokoju” (Ew. Marka 1.24). Ale nie jest tak; Bóg jest suwerenny i nie może się siebie wyprzeć. English
Czym jest fatalizm? Czym jest determinizm?
