Pytanie
Czym jest małżeństwo lewirackie?
Odpowiedź
Małżeństwo lewirackie to dosłownie "małżeństwo ze szwagrem". Słowo lewirat, które nie ma nic wspólnego z plemieniem Lewiego, pochodzi od łacińskiego słowa levir, "brat męża". W czasach starożytnych, jeśli mężczyzna zmarł bezdzietnie, często zdarzało się, że jego nieżonaty brat poślubiał wdowę, aby zapewnić spadkobiercę zmarłemu. Wdowa poślubiała szwagra, a pierwszy syn zrodzony z tego związku był uważany za legalnego potomka jej zmarłego męża.
W Biblii znajdujemy kilka przykładów małżeństw lewirackich. Pierwszym z nich jest historia Tamar i Onana z Księgi Rodzaju 38. Tamar była żoną Era, syna Judy. Er zmarł, pozostawiając Tamar bezdzietną (Rdz 38:6-7). Rozwiązaniem dla Judy było zastosowanie standardowej procedury małżeństwa lewiratu: powiedział bratu Era, Onanowi: "Obcuj z żoną brata swego i wypełnij wobec niej obowiązek powinowatego, aby zachować potomstwo bratu twemu." (werset 8). Onan był bardziej niż chętny aby obcować z Tamar, ale niestety nie chciał mieć z nią dziecka: "Lecz Onan, wiedząc, że to potomstwo nie będzie należało do niego, ilekroć obcował z żoną brata swego, niszczył nasienie swoje, wylewając je na ziemię, aby nie wzbudzić potomstwa bratu swemu." (werset 9). Innymi słowy, Onan samolubnie wykorzystywał małżeństwo lewirackie. Chciał uprawiać seks ze swoją szwagierką, ale celowo unikał jej zapłodnienia. Bóg nazwał postępowanie Onana "niegodziwym" i zabił go (werset 10).
Małżeństwo lewirackie stało się częścią Prawa w Księdze Powtórzonego Prawa 25:5-6. Izraelici otrzymali tam nakaz opieki nad kobietami, których mężowie zmarli, zanim urodziły dzieci. Nieżonaty brat zmarłego mężczyzny miał obowiązek poślubić jego bratową: Bóg nazwał to "obowiązkiem szwagra" (Pwt 25:5). Bóg określił cel małżeństwa lewiratu: "Pierwszy syn, którego urodzi, będzie nosił imię zmarłego brata, aby jego imię nie zostało wymazane z Izraela" (werset 6). W starożytnym Izraelu przekazywanie nazwiska rodowego i dziedziczenie w obrębie plemienia były niezwykle ważne (zob. Liczb 36:7 i 1 Królewska 21:3).
Innym przykładem małżeństwa lewirackiego w Biblii jest historia Rut i Boaza. Pierwszy mąż Rut zmarł, nie pozostawiając dziecka (Rut 1:1-5). Później Rut poznała w Betlejem bogatego właściciela ziemskiego imieniem Boaz, który był krewnym zmarłego męża Rut (Rut 2:20). Rut poprosiła Boaza, aby został jej "krewnym-odkupicielem"; to znaczy, aby poślubił ją i zachował ziemię, którą posiadał jej mąż (Rut 3:9). Boaz zgodził się, ale poinformował Rut, że jest jeszcze jeden bliższy krewny; obowiązek poślubienia Rut i odkupienia jej ziemi spadł najpierw na niego (werset 12). Jak się okazało, bliższy krewny oficjalnie przeniósł swoje prawo do wykupu na Boaza, otwierając Boazowi drogę do poślubienia Rut i "zachowania imienia zmarłego wraz z jego majątkiem" (Rut 4:5).
W Ewangelii Mateusza 22 Jezus został skonfrontowany przez saduceuszy z zawiłym pytaniem opartym na wymogu Prawa dotyczącym małżeństw lewirackich: "Nauczycielu! Mojżesz powiedział: Jeśliby ktoś umarł bezdzietnie, poślubi brat jego wdowę po nim i wzbudzi potomstwo bratu swemu. Było tedy u nas siedmiu braci; i pierwszy pojąwszy żonę, umarł, i nie mając potomstwa, zostawił żonę swoją bratu swemu. Podobnie i drugi, i trzeci, aż do siódmego. A w końcu po wszystkich zmarła i ta niewiasta. Przy zmartwychwstaniu tedy któregoż z tych siedmiu żoną będzie? Wszak ją wszyscy mieli" (Mateusza 22:24-28). Jezus przerywa hipotetyczne rozważania i naucza o rzeczywistości zmartwychwstania (wersety 29-32).
Małżeństwo lewiratu wypadło z łask we współczesnym judaizmie i jest dziś mniej lub bardziej wymarłą praktyką. Jednak jego istnienie wśród starożytnych Izraelitów, nawet przed Prawem Mojżesza, pokazuje znaczenie, jakie przywiązywano do kontynuowania linii rodzinnej i zachowania wyznaczonego przez Boga dziedzictwa.
English
Czym jest małżeństwo lewirackie?
