Vraag: "Onderwijst Johannes 3:5 dat de doop noodzakelijk is voor verlossing?"
Antwoord:
Zoals met alle afzonderlijke tekstverzen of –gedeeltes krijgen we inzicht in wat de tekst ons leert wanneer we de tekst eerst filteren door de kennis die we elders aan de Bijbel kunnen ontlenen over dit onderwerp, en de gebruikte taal en context goed bestuderen. In het geval van doop en verlossing, is de Bijbel er duidelijk over dat verlossing door genade verkregen wordt door geloof in Jezus Christus, en niet door enigerlei werken – inclusief de doop (Efeziërs 2:8-9). Daarom is elke uitleg die concludeert dat de doop of enige andere handeling noodzakelijk is om verlossing te verkrijgen, onjuist. Zie voor meer informatie onze webpagina "Komt verlossing door alleen geloof tot stand, of door geloof en daden?"
Johannes 3:3-7 luidt: “Jezus zei: ‘Waarachtig, Ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het Koninkrijk van God zien.’ ‘Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is?’ vroeg Nikodemus. ‘Hij kan toch niet voor de tweede keer de moederschoot ingaan en weer geboren worden?’ Jezus antwoordde: ‘Waarachtig, Ik verzeker u: niemand kan het Koninkrijk van God binnengaan, tenzij hij geboren wordt uit water en Geest. Wat geboren is uit een mens is menselijk, en wat geboren is uit de Geest is geestelijk. Wees niet verbaasd dat Ik zei dat jullie allemaal opnieuw geboren moeten worden.'"
Wanneer je deze verzen overweegt, is het allereerst belangrijk om op te merken dat er nergens in de context zelfs maar gesproken wordt over de doop. Hoewel de doop later in dit hoofdstuk (Johannes 3:22-30) genoemd wordt, gaat dat over een volledig andere locatie (Judea in plaats van Jeruzalem) en over een ander moment dan het gesprek met Nikodemus. Dit wil niet zeggen dat Nikodemus onbekend was met de doop, want hij had erover kunnen weten vanwege het Joodse gebruik om heidenen middels de doop te bekeren tot het Jodendom, of de bediening van Johannes de Doper. Maar als we enkel deze verzen in hun context lezen, vinden we daarin geen reden om aan te nemen dat Jezus sprak over de doop, tenzij we in deze verzen bevestiging proberen te vinden van een op voorhand gevormde overtuiging of theologie. Om automatisch uit te gaan van “doop” omdat er over “water” gesproken wordt, is niet op zijn plaats.
Degenen die menen dat de doop vereist is voor verlossing, wijzen op “geboren uit water” als bewijs. Zoals iemand zei: “Jezus beschrijft het en legt hem duidelijk uit hoe – door geboren te worden uit water en de Geest. Dit is een volmaakte beschrijving van de doop! Jezus had niet duidelijker en nauwkeuriger kunnen uitleggen wat de doop is”. Maar als Jezus werkelijk had willen zeggen dat we gedoopt moeten worden om gered te worden, dan is het duidelijk dat Hij eenvoudigweg had kunnen zeggen: “Waarachtig, Ik verzeker u: alleen wie gedoopt is en uit de Geest geboren is, kan het Koninkrijk van God zien”. Bovendien, als Jezus zoiets gezegd zou hebben, dan zou Hij diverse andere Bijbelteksten hebben tegengesproken die duidelijk maken dat verlossing door geloof verkregen wordt (Johannes 3:16; 3:36; Efeziërs 2:8-9; Titus 3:5).
We moeten ook niet uit het oog verliezen dat de Christelijke doop nog niet in gebruik was toen Jezus met Nikodemus sprak. Deze inconsequente uitleg van de Schrift wordt duidelijk wanneer we iemand die gelooft dat de doop noodzakelijk is voor verlossing, vragen waarom de misdadiger op het kruis niet gedoopt hoefde te worden om gered te worden. Een vaak gegeven antwoord op die vraag is: “De misdadiger op het kruis viel nog onder het Oude Verbond en daarom was de doop niet van toepassing op hem. Hij werd gered zoals alle anderen die onder het Oude Verbond vielen”. Dus in wezen komt het er op neer dat dezelfde mensen die zeggen dat de misdadiger niet gedoopt hoefde te worden omdat hij “onder het Oude Verbond viel”, Johannes 3:5 als “bewijs” aanvoeren dat de doop noodzakelijk is voor verlossing. Zij houden vol dat Jezus tegen Nikodemus zegt dat hij gedoopt moet worden om gered te kunnen worden, hoewel ook hij nog onder het Oude Verbond viel. Als de misdadiger op het kruis gered werd zonder gedoopt te zijn (omdat hij onder het Oude Verbond viel), waarom zou Jezus dan tegen Nikodemus (die ook onder het Oude Verbond viel) zeggen dat hij gedoopt moest worden?
Maar als “geboren worden uit water en Geest” niet verwijst naar de doop, wat betekent het dan wel? Van oudsher zijn er twee verklaringen geweest voor deze zin. De eerste is, dat “geboren worden uit water” door Jezus gebruikt wordt om te verwijzen naar de natuurlijke geboorte (waarbij water verwijst naar het vruchtwater waarin de baby zich bevindt in de baarmoeder) en dat “geboren worden uit de Geest” duidt op de geestelijke geboorte. Hoewel dat ook zeker een mogelijke uitleg is van de term “geboren worden uit water” die lijkt te passen bij de context van de vraag van Nikodemus over hoe een man geboren kan worden “als hij al oud is”, is het niet de best denkbare verklaring gelet op de context van dit vers. Jezus sprak immers niet over het verschil tussen natuurlijke geboorte en geestelijke geboorte. Hij legde aan Nikodemus uit waarom het nodig was om “opnieuw geboren” of “van boven geboren” te worden.
De tweede gebruikelijke uitleg voor deze tekst - tevens de uitleg die het best past bij de algemene context (niet alleen van dit tekstdeel maar van de Bijbel als geheel) stelt dat de zin “geboren worden uit water en Geest “ twee verschillende aspecten van de dezelfde geestelijke geboorte beschrijft, of van wat het inhoudt om “opnieuw geboren” of “van boven geboren” te worden. Dus, wanneer Jezus tegen Nikodemus zegt dat hij “geboren [moet] worden uit water en Geest” verwees Hij niet naar letterlijk water (dus de doop of het vruchtwater in de baarmoeder) maar naar de noodzaak tot geestelijke reiniging of vernieuwing. In het gehele Oude Testament (Psalm 51:4, 51:9; Ezechiël 36:25) en het Nieuwe Testament (Johannes 13:10; 15:3; 1 Korintiërs 6:11; Hebreeën 10:22), wordt water vaak in overdrachtelijke zin gebruikt om geestelijke zuivering of vernieuwing door de Heilige Geest te verbeelden, middels het Woord van God, op het moment van verlossing (Efeziërs 5:26; Titus 3:5).
De Barclay Daily Study Bible beschrijft deze zienswijze als volgt: “Er zijn hier twee gedachten. Water is het symbool van reiniging. Wanneer Jezus bezit neemt van ons leven, wanneer we Hem liefhebben met heel ons hart, dan zijn de zonden uit het verleden vergeven en vergeten. De Geest is het symbool van kracht. Wanneer Jezus bezit neemt van ons leven is niet alleen het verleden vergeten en vergeven; als dat alles was, zouden we misschien vervolgens weer dezelfde puinhoop van ons leven maken als voorheen. Maar er komt een nieuwe kracht in ons leven die ons in staat stelt om te worden wat we uit onszelf nooit zouden kunnen worden, en te doen wat we uit onszelf nooit zouden kunnen doen. Water en Geest staan voor de reinigende en versterkende kracht van Christus, die het verleden uitwist en overwinning geeft in de toekomst”.
Daarom wordt met het “water” in dit vers niet het letterlijke werkelijke water bedoeld, maar het “levende water” dat Jezus beloofde aan de vrouw bij de put in Johannes 4:10 en de mensen in Jeruzalem in Johannes 7:37-39. Het is de innerlijke zuivering en vernieuwing – voortgebracht door de Geest – die geestelijk leven schenkt aan een dode zondaar (Ezechiël 36:25-27; Titus 3:5). Jezus benadrukt deze waarheid in Johannes 3:7 wanneer Hij herhaalt dat we opnieuw geboren moeten worden en dat dit nieuwe leven alleen voortgebracht kan worden door de Heilige Geest (Johannes 3:8).
Er zijn verschillende redenen waarom dit de juiste uitleg van de zin “geboren worden uit water en Geest“ is. Ten eerste moeten we in de gaten houden dat het Griekse woord dat vertaald wordt als “opnieuw” twee mogelijke betekenissen heeft. De eerste is “opnieuw” en de tweede is “van boven”. Nikodemus ging blijkbaar uit van de eerste betekenis, “opnieuw”, en vond dat idee onbegrijpelijk. Daarom kon hij niet begrijpen hoe hij als volwassen man terug in de moederschoot zou kunnen gaan om letterlijk opnieuw geboren te worden. Daarom herhaalt Jezus wat Hij Nikodemus net had gezegd op een andere manier, zodat duidelijk werd dat Hij sprak over “van boven geboren worden”. Met andere woorden, zowel “van boven geboren worden” als “geboren worden uit water en Geest” zijn twee manieren om hetzelfde te zeggen.
Ten tweede is het belangrijk om er acht op te slaan dat de Griekse grammatica in dit vers lijkt aan te geven dat “geboren worden uit water”en “geboren worden uit Geest” gezien moeten worden als één gebeurtenis, niet twee. Daarom slaat dit vers niet op twee verschillende geboortes, zoals Nikodemus onterecht veronderstelde, maar op één geboorte; de geboorte “van boven” ofwel de geestelijke geboorte die voor ieder mens nodig is om “het Koninkrijk van God [te] zien”. Deze noodzaak om “opnieuw geboren te worden” ofwel geestelijke geboorte te ervaren, is zó belangrijk dat Jezus Nikodemus driemaal wijst op deze noodzaak in dit gedeelte van de Bijbel (Johannes 3:3, 3:5, 3:7).
Ten derde wordt water in de Bijbel vaak symbolisch gebruikt om naar het werk van de Heilige Geest in de heiliging van een gelovige te verwijzen, waarbij God het hart of de ziel van de gelovige reinigt en zuivert. In veel verzen in zowel het Oude als het Nieuwe Testament wordt het werk van de Heilige Geest vergeleken met water (Jesaja 44:3; Johannes 7:38-39).
Jezus vermaant Nikodemus in Johannes 3:10 door hem te vragen: “‘Begrijpt u dit niet’, zei Jezus, ‘terwijl u een leraar van Israël bent?’” Dit suggereert dat wat Jezus hem zojuist gezegd had, iets is wat Nikodemus had moeten weten en begrijpen uit het Oude Testament. Wat had Nikodemus als leraar van het Oude Testament moeten weten en begrijpen? Dat is dat God in het Oude Testament beloofd had dat er een tijd zou komen waarin Hij “zuiver water over jullie [zal] uitgieten om jullie te reinigen van alles wat onrein is, van al jullie afgoden. Ik zal jullie een nieuw hart en een nieuwe geest geven, Ik zal je versteende hart uit je lichaam halen en je er een levend hart voor in de plaats geven. Ik zal jullie Mijn Geest geven en zorgen dat jullie volgens Mijn wetten leven en Mijn regels in acht nemen” (Ezechiël 36:25-27). Jezus vermaande Nikodemus omdat hij een van de belangrijkste verzen uit het Oude Testament die betrekking hebben op het Nieuwe Testament vergeten was en niet begrepen had (Jeremia 31:33). Nikodemus had dit kunnen verwachten. Waarom zou Jezus Nikodemus vermanen omdat hij de doop niet begreep, terwijl er over de doop nergens gesproken wordt in het Oude Testament?
Hoewel dit vers niet onderwijst dat de doop noodzakelijk is voor verlossing, moeten we ervoor oppassen dat we het belang van de doop niet onderschatten. De doop is het teken of het symbool voor wat er gebeurt wanneer we wedergeboren worden. Het belang van de doop mag niet gebagatelliseerd of geminimaliseerd worden. Maar de doop redt ons niet. Wat ons redt, is het zuiverende werk van de Heilige Geest wanneer wij opnieuw geboren worden en door Hem vernieuwd worden (Titus 3:5).
