Suraq
Kieli kitap Úshbirlik týraly ne úiretedi?
Jaýap
Másixshilik ilimdegi Úshbirlik jaily túsinikti adamdarǵa uqtyrý eń qiyn, óitkeni osyny jetkilikti túsindirip berý múmkin emes. Qudai sheksiz ári ǵajaiyp Tulǵa bolǵandyqtan Ony ábden bilip tanýǵa bizdiń qabiletimiz jetpeidi. Kieli kitap bizge Qudai Ákeniń, Isanyń jáne Kieli Rýxtyń jalǵyz Qudai ekenin úiretedi. Sonymen birge Kieli kitapta Qudai bireý-aq dep te aitylǵan. Biz Úshbirliktegi Tulǵalardyń ózara qatynasy týraly keibir nárselerdi túsingenimizben, sanamyz shekteýli bolǵandyqtan onyń barlyǵyn tolyq uǵa almaimyz. Alaida bul túsinik Kieli kitapqa sai aqiqat bolyp qala beredi.
Osy taqyrypty zerttegen kezde biz «Úshbirlik» degen sózdiń Kieli jazbada qoldanylmaǵanyna nazar aýdaryp, osyny esimizde saqtaiyq. Adamdar bul sózben úsh máńgilik Tulǵadan turatyn Qudaidy sipattamaqshy bolǵan. Osy sózdiń «úsh Qudai bar» degendi bildirmeitinin túsinińiz. Úshbirlik - úsh Tulǵadan turatyn bir Qudai. «Úshbirlik» degen sóz Kieli kitaptyń esh jerinde jazylmaǵan, alaida ony qoldanǵanda turǵan eshteńe joq. «Birge Bar Bolýshy Úsh Máńgilik Tulǵa» degenniń ornyna qysqasha «Úshbirlik» deýge bolady emes pe? Eger sizge osyny túsiný qiyn bolsa, bylai oilańyz: Kieli kitapta «apa» degen sóz joq bolsa da, onda apalar týraly aitylady. Sarai Jaqyptyń apasy bolǵan. Sondyqtan «Úshbirlik» degen sózge tereń úńilip qalýdyń qajeti joq. Eń mańyzdysy -«Úshbirlik» degen sóz arqyly berilgen túsinik. Osy erekshe kirispeden keiin Úshbirlik jaily ayattardy taldaiyq.
1) Qudai bireý-aq: Zań. qaital. 6:4; Qorynt. 1-xat 8:4; Ǵalat. xat 3:20; Timote. 1-xat 2:5.
2) Úshbirlik úsh Tulǵadan turady: Jaratylys. bast. 1:1; 1:26; 3:22; 11:7; Ishaya 6:8; 48:16; 61:1; Matai 3:16-17; Matai 28:19; Qorynt. 2-xat 13:14. Kóne kelisimdegi úzindilerdi jaqsyraq túsiný úshin evrei tilin bilgen paidaly bolady. Jaratylys. bast. 1:1 ayatynda «Eloxim» degen sóz kópshe túrde qoldanylady. Al Jaratylys. bast. 1:26; 3:22; 11:7 ayattary men Ishaya 6:8 ayatynda Qudai «biz» degen esimdikti paidalanady. «Eloxim» degen sóz ben «biz» degen esimdik Tulǵalardyń ekeýden kóp bolǵanyn kórsetedi. Qazaq tiliniń grammatikasynda jalǵyz forma men kópshe forma ǵana bar. Al evrei tilinde osy eki formamen qatar taǵy ekeýdi bildiretin jeke forma bar. Osy forma jupty nárseler týraly aitqanda qoldanylady, mysaly: kóz, qulaq, qol t.b. Al «Eloxim» degen sóz ben «biz» degen esimdik kópshe formany bildiredi, demek aitylǵan Tulǵalardyń úsheý nemese odan kóp bolǵanyn kórsetedi (Áke, Ul jáne Kieli Rýx).
Ishaya 48:16 men 61:1 ayatynda Qudaidyń Uly Ákesi men Kieli Rýx týraly sóileidi. Ishaya 61:1 men Luqa 4:14-19 ayattaryn oqyǵanda Qudaidyń Ulynyń sózderine nazar aýdaryńyz. Matai 3:16-17 ayattarynda Isanyń shomyldyrý rásiminen ótkeni týraly aitylady. Bul jerde Qudaidyń Kieli Rýxy Qudaidyń Ulyna qonǵanda Qudai Áke Ulyna rizashylyǵyn bildiredi. Matai 28:19 jáne Qorynt. 2-xat 13:14 ayatynda Úshbirliktiń úsh Tulǵasy týraly aitylady.
3) Úshbirliktiń Tulǵalary ár túrli úzindilerde bir-birinen erekshelendiriledi: Kóne kelisimde «Jaratqan Ie» erekshe esimmen atalady (Jaratylys. bast. 19:24; Oshiya 1:4). «Jaratýshy Ieniń» «Uly» bar (Zabýr jyr. 2:7; 12; Naqyl sóz. 30:2-4). Kieli Rýx «Jaratýshy Ieden» (Rý. sanaý 27:18) jáne «Ákeden» (Zabýr jyr. 50:10-12) ózgeshe Tulǵa retinde kórsetiledi. Sonymen birge «Ul» «Qudai Ákeden» ózgeshe Tulǵa retinde kórsetiledi (Zabýr jyr. 44:6-7; Evrei. xat 1:8-9). Jańa kelisimde, Joxan 14:16-17 ayattarynda Isa Qudai Ákeden Kómekshini, yaǵni Kieli Rýxty jiberýin ótinedi. Bul jerden biz Isanyń Ózin Áke nemese Kieli Rýx dep sanamaǵanyn kóremiz. Isanyń Injilde Qudai Ákege sóilegenine qaraiyq. Ol Óz-Ózimen sóilesti me? Joq. Ol Úshbirliktegi basqa Tulǵamen, Qudai Ákemen sóilesti.
4) Úshbirliktiń ár Múshesi Qudai bolyp tabylady: Áke – Qudai: Joxan 6:27; Rim. xat 1:7; Petir. 1-xaty 1:2. Ul – Qudai: Joxan 1:1, 14; Rim. xat 9:5; Qolos. xat 2:9; Evrei. xat 1:8; Joxan. 1-xaty 5:20. Kieli Rýx – Qudai: Elshiler. isteri 5:3-4; Qorynt. 1-xat 3:16 (Senýshilerdiń boiynda ómir súretin Tulǵa – Kieli Rýx: Rim. xat 8:9; Joxan 14:16-17; Elshiler. isteri 2:1-4).
5) Úshbirliktiń ishindegi Tulǵalardyń bir-birine baǵynýlary jaiynda biz Kieli jazbadan mynany bilemiz: Kieli Rýx Áke men Ulǵa baǵynady, al Ul Ákege moiynsunady. Bul - Úshbirliktiń ishindegi qarym-qatynas, demek biz osy Tulǵalardyń keibireýleri «Qudai emes» dep aita almaimyz. Jalpy bizdiń shekteýli oi-sanamyz sheksiz Qudaidyń bolmysyn tolyq tanyp bile almaidy. Qudai Uly jaily myna ayattardy da qarańyz: Luqa 22:42; Joxan 5:36; Joxan 20:21; Joxan. 1-xaty 4:14. Kieli Rýx jaily myna ayattardy qarańyz: Joxan 14:16; 14:26; 15:26; 16:7 jáne ásirese Joxan 16:13-14.
6) Al Úshbirliktegi Tulǵalardyń mindetteri mynandai: Qudai Áke myna nárselerdiń paida bolýynyń sebebi men bastaýy: 1) búkil álem (Qorynt. 1-xat 8:6; Ayan 4:11); 2) Qudaidyń jospary týraly ayan (Ayan 1:1); 3) adamzatty qutqarý joly (Joxan 3:16-17); jáne 4) Isanyń jasaǵan isteri (Joxan 5:17; 14:10). Osylardyń barlyǵyn basqaryp, iske asyrǵan Qudai Áke.
Al Qudaidyń Uly Ákesiniń qyzmetkeri retinde myna jumystardy atqarady: 1) álemdi jaratyp, ony basqarý (Qorynt. 1-xat 8:6; Joxan 1:3; Qolos. xat 1:16-17); 2) adamzatqa Qudaidyń jospary týraly ayan berý (Joxan 1:1; Matai 11:27; Joxan 16:12-15; Ayan 1:1); jáne 3) adamzatty qutqarý (Qoryn. 2-xat 5:19; Matai 1:21; Joxan 4:42). Qudai Áke osy nárselerdiń barlyǵyn Onyń qyzmetkeri retinde mindet atqaratyn Uly arqyly isteidi.
Al Kieli Rýx arqyly Qudai Áke myna jumystardy atqarady: 1) álemdi jaratyp, ony basqarý (Jaratylys. bast. 1:2; Áiúp 26:13; Zabýr jyr. 103:30); 2) adamzatqa Qudaidyń jospary týraly ayan berý (Joxan 16:12-15; Efes. xat 3:5; Petir. 2-xaty 1:21); 3) adamzatty qutqarý (Joxan 3:6; Tit. xat 3:5; Petir. 1-xaty 1:2); jáne 4) Isanyń jasaǵan isteri (Ishaya 61:1; Elshiler. isteri 10:38). Qudai Áke osynyń barlyǵyn Kieli Rýxtyń qudiretimen isteidi.
Adamdardyń jasaǵan (tipti eń keń taraǵan) sipattamalary Úshbirlik týraly durys túsinik bermeidi. Mysaly jumyrtqany alaiyq: onyń syrty aq, al ishinde sarysy bar, alaida osynyń bári jumyrtqanyń ózi emes, onyń bólikteri. Al Qudai Áke, Ul jáne Kieli Rýx Qudaidyń «bólikteri» emes, osy Tulǵalardyń árqaisysy Qudai. Úshbirlikti sýǵa uqsatqanymyz jaqsyraq bolyp kóringenmen osy túsinik te qate bolmaq. Sý kádimgi suiyq bola alady, sonymen birge býǵa ne muzǵa da ainala alady, demek onyń úsh túri bolady. Alaida Áke, Qudai jáne Kieli Rýx Qudaiyń qubylmaly túrleri emes, osy Tulǵalardyń árqaisysy Qudai. Jańaǵy siyaqty mysaldar bizge Úshbirlik jaily biraz túsinik beredi, biraq osy túsinikterdiń barlyǵy durys emes. Oi-sanasy shekteýli pende sheksiz Qudaidy durys sipattai almaidy. Biz Úshbirlikti túsinýge tyrysýdyń ornyna Qudaidyń sheksiz ulylyǵyna nazar aýdaraiyq. «O, netken bai Qudaidyń danalyǵy, netken tereń Onyń bilik-parasaty! Sheshimderine adam aqyly jetpes, joldaryn Onyń eshkim zerttep bitpes! «Kim Táńirdiń aqyl-parasatyn uqqan, keńesshisi bop baǵyt berdi Oǵan?» (Rim. xat 11:33-34).
English
Kieli kitap Úshbirlik týraly ne úiretedi?