Ɲiningali
Ala bi yen wa?
Jaabili
Mɔgɔ si ti se ka yira ko Ala bi yen walima a ti yen. Bibulu k’an ka sɔn ko Ala bi yen ni lannaya ye: “Mɔgɔ koo te se ka diya Ala ye n’o tigi ma l’a la. Bari mɔgɔ min b’a fɛ ka gwɛɛ Ala la, fɔɔ a ka l’a la ko a be be yen, ani ko a b’a yɔrɔ ɲinibagaw wasa.“ (Eburuw 11:6). Ni Ala tun sɔnna a tun b’a yɛrɛ yira duniyan na k’ale be yen. Nga, n’a tun y’a yɛrɛ yira, lannaya ko tun ti wajibi ye. “Yezu y’a fɔ a ye ko : ‘I ye ne ye, o le y’a to i lar’a la. Mɔgɔ minw ma ne ye, ani u fana be l’a la, olu dagamuna.” (Zan 20:29)
O t’a fɛ ka fɔ, ko dantigɛli te yen ka yira ko Ala be yen. Biblu ya fɔ ko, “Sankolo be Ala ka sebagaya yira; Tile b’o koo fɔ tile wɛrɛ ye, suu be lɔnniya di suu wɛrɛ ma. O te kɛ ni koo ɲafɔli, walima ni kuma ye, u kumakan te mɛn.”(Dɔnkililiw 19:1-4). Ni anw ye lolow filɛ, n’an ye sankolo ni dugukolo bonyan filɛ, ni an ye Ala ka ɲumanyaw filɛ, ni an ye tile bentuman cɛɲumanya filɛ—nin fɛnw bɛɛ b’a yira ko danbaga bi yen min ye Ala ye. Ni nin bɛɛ tun ti labɔri kɛ, o tun b’a yira an dusukun na ko Ala be yen. Wajulikɛlaw 3:11 y’a fɔ anw ye ko: “A ye siniki don mɔgɔ dusu la.” An dusu kɔnɔnan na tagamasiɲɛ dɔɔ b’a yira ko fɛn dɔɔ min ka bon ni diɲɛ bɛɛ ye tuguni ko mɔgɔ tɛmɛni lo diɲɛ ni bonɲɛ bɛ kan. An bi se ka ban a ra n’an ka lɔnnin kama, o tuman na Ala be yen an kɔnɔ ni anw laminin na min o ye tiɲɛ ko le ye. Ni o bɛɛ ra Bibulu y’a fɔ ko mɔgɔ dɔɔw bena ban ka sɔn ko Ala bi yen: “Nalomanw le b’a fɔ u yɛrɛ kɔnɔ ko: ‘Ala te yen.’” (Dɔnkililiw 14:1). Komi mɔgɔ caman ba bɛɛ an ka fɔlɔ ko, o seko ani o lɔnko, bɛɛ ka siyaw kɔnɔna na, diɲɛ bɛ kɔnɔ lanin lo ko Ala dɔ le be yen, ko dɔ b’a yira ko fɛn dɔ be yen (walima mɔgɔ dɔ) min b’a yira ko Ala bi yen.
Bibulu ka dantigɛliw kɔ ko Ala be yen, dantigɛli wɛrɛw be yen minw b’a yira ko Ala be ye. Dantigɛli min be yen o ye Ontologie ka dantigɛli ye min be yen. Ontologie b’a yira ko kumasɛn min o b’a wele ko ‘Ala’ nin a le kɔrɔ ko Ala dɔɔ be yen fɔlɔ ka sɔrɔ ka tɔgɔ sɔrɔ. A b’a daminɛ ka yira ni tɔgɔ kɔrɔ ye “Komi a tigi min tɛmɛnin bɛɛ kan ka tɛmɛ bɛ ɛ minw be sankolo ni dugukolo kɔnɔ.” An sɔnna ra k’a ka nɔgɔ ka l’a ra ko Danbaga be yen, o kosɔn an sɔnna na ye ko Danbaga be yen.
Dantigɛli filanan ni ye Theologie ka dantigɛli ye. Theologie ka dantigɛli b’a yira ko sankolo ni dugukolo fanin ni ɲumanyaw ye, o tuman na an kan ka sɔn ko danbaga be yen. I n’a fɔ, ni dugukolo tun gwɛrɛnin lo walasa a ka jan ni tile la, mɔgɔ si tun ti se ka to diɲɛ na tugu. Ni fɛnw minw bɛɛ minw be an ka duniyan nin kɔnɔ tun bɔnin tɛ komi sisan, minw bɛɛ tun bi duniyan nin kɔnɔ bɛɛ tun be sa. Ni danbanga tun te yen ni an ko diɲɛ nin ka kɛye fo an tun ka kunnadiya sɔrɔ ko duniyan ni ka sigi o ye komi mɔgɔ ye loteri bɔ siɲɛ 10^243 kɔnɔ ka 1 sɔrɔ (a bi komi 10 tugunin ni ‘0’ 243).
Dantigɛli sabanan ko Ala be yen a ye sankolo ni dugukolo ka lɔnninya. Foyi ti kɛ ganan. Sankolo ni dugukola ma kɛ gansan. Fɛn dɔ lo kɛra ko dɔ sɔrɔla ka kɛ. Fɛn ɲɔgɔn ma dan ka ye, o le ya danni kɛ. Fɛn min “ɲɔgɔn ma dan ka ye“ o le ye Ala ye.
Dantigɛli naaninan ye ladagamuni ye. Fɔlɔ siyaw ani sisan siyaw bi ni sariya lo ye. O bɛɛ b’a lɔn fɛn min ka ɲi walasa ni min ma ɲi. Fagali, galontigɛ, soyali, jɛnɛya, o tananin lo yɔrɔ bɛɛ. Nin juguman nin walima ɲumanya bɔra yɔrɔ juman ni Ala fɛ tɛ?
O tɛmɛnin kɔ, Bibulu y’a fɔ mɔgɔw bi na ban nin tiɲɛ nin na ko Ala be yen ka la galon na. Ɔrɔmukaw 1:25 y’a fɔ, “U ye Ala ka tiɲɛ to yen, ka tugu gallon kɔ, ka danfɛbw le bato ka baara kɛ u ye, u ma Danbaga bato, ale min ka kan ka bonya tuma bɛɛ. Amiina.” Bibula y’a fɔ Ala ti na sɔn o mɔgɔw nunu na minw ma la ko ra. “Tiɲɛ na, k’a ta diɲɛ dantuma na, adamadenw be Ala ka koo yebaliw ye ka gwɛ a ka baara fɛ, o min ye a ka sebagaya banbali n’a ka Alaya ye. O la, tiɲɛ sɔrɔsira t’u fɛ tugu.” (Ɔrɔmukaw 1:20).
Mɔgɔ caman ma la Ala ko la “kamasɔrɔ lɔnnibagaw ti se ka yira” walima “o ti se k’a yira Ala ko la.” Tiɲɛ n’o sɔnna ko Ala be yen, o yɛrɛ be na sɔn o bi kow minw kɛra a ma daga o be na seko ka taga Ala k’a ka yafa o ma. (Ɔrɔmukaw 3 :23). Ni Ala be yen, o tuman na anw yɛrɛ lɔnnin lo n’an kɛwali ye. Ni Ala te yen an bi se ka fɛn bɛɛ kɛ walasa an ti siran kititigɛlon. O le y’a kɛ mɔgɔw ti la Ala ko ra lanin lo a ra ko EVOLUTION KO BE YEN—ale bi lannaya do o ra ko danbaga dɔ be yen. Ala be yen mɔgɔ bɛɛ b’a lɔn. Min b’a kɛ ko mɔgɔ dɔ bi ban Ala ko ra o fana ye tagamasiɲɛ dɔ ka yira ko Ala be yen.
A b’a lɔn cogo di ko Ala be yen? Anu Kretiyɛnw, a b’a lɔn ko Ala be yen wala a bi kuma anw fɛ lon o lon. An t’a kuma kan mɛn komi mɔgɔ, wala an b’a lɔn k’a be yen, an b’a lɔn k’a b’an bla sira kan, an b’a ka kannuya lɔn, a b’a ka nɛɛma yaala. Ko dɔ tɛmɛna an ka diɲelatigɛ kɔnɔ an ti se k’a alkali fo Ala kelen. Ala ye an tanga kabakoya ra a yi yɛlɛmanin kɛ an ka diɲɛlatigɛ kɔnɔ an ti sen ni an m’a ka koɲuman lɔn o tuman na n bi barika l’a ye k’a be yen. Dantigɛli foyi ti se ka lannaya do mɔgɔ ra ko Ala be yen. A dannan, an kan ka sɔn Ala ko ra ni lannaya ye. (Eburuw 11:6). Lannaya ma kan ka kɛ ni kunfinya ye; A bi komi ni I donnan bon yeelenman kɔnɔ ni mɔgɔ minw bɛɛ lɔnnin lo bon kɔnɔ.
English
Ala bi yen wa?