Mbịmme:
Nte Abasi mmọdo aba?
Ibọọrọ:
Me Abasi mmọdo aba me ibaaha ado keed ke atu mme akpan mbịmme awo nte keed akemeke ikere adibịp. Mme akikere abañake Abasi anekke awak, ado edibọọrọ mbịmme ami nte Abasi mmọdo aba? Ayem akan ibio sekọn ñkanika edikama nkere, anyᴧñ asịne ekamba ndette ifiọk ye idiọñọ akpanikọ. Ke akpatre, se nnyịn ikịt ke ifiọk uduod awo, sains, ifiọk sains, ye mbᴧk esed anọ ibọọrọ adooho akpanikọ: ehn, Abasi mmọdo aba.
Ata uwak idaha, esibịp mbịmme ami ntom: “Amekemme adiwᴧt ke akpanikọ ke Abasi mmọdo aba?” Mfịnna abaaha ado, kpa ye ado akpanikọ adaaha ikpọọñ ke idem amọ, ibaaha ndaha ataa akpanikọ ke esiooho ataa ifiọk akikere ye ibad efep. Ke ntak ado, mme ufọk-ikpe isiyemme ataa ayọhọ akpanikọ ke edinọ ubioroikpe; utu ke ndo, amọ eyem daña edisuan “ntak eyịghe” enyᴧñ ekere edidat se “ikpiba nte akpanikọ.”
Ediyem “nwuọnda akpanikọ” abañake me Abasi mmọdo, ami awo ndomokeed imidisịnne ado ñkpọ iminenne. Mme awo inamma ñkpọ aba ke utọ usᴧñ ami ke ata ododombod. “Edisoobo” ataa akpanikọ nnyᴧñ “nyịmme” anye enekke enie ataa ndiaña. Mbon s’iminịmme ke akpanikọ esᴧk edikakaiso esọọñọ ebo ke idooho akpanikọ. Ataa mbon iminịmme ke akpanikọ ikemeke ediyịmme ke ado “nwuọnda akpanikọ” akpekọm afịd mbon mfen enịm ke akpanikọ. Se awo aduak adinam anie adudu akan idiọñọ a-anye asooboke.
Ado anwuọñọ ke ayem idaha-idaha “mbuọtidem” - idooho anye abañake ndudu Abasi kpọd. Ataa mfọnmma ifiọk akpoñ akan ukeme nnyịn. Utᴧk akeme adifᴧk mme akikere nnyịn, ado ukpa asᴧk adibaba ke ufọọd se nnyịn ikpikan “idiọọñọ” ye se nnyịn “inịm ke akpanikọ.” Ado ukem-ukem ke afan mbon se iminịmme ke akpanikọ ye mbon se inịm ke akpanikọ. Idooho mmem-mmem ñkpọ afịd ini nnyịn ididiọọñọ ukeed ñkpọ mbaña idaha itiehe ke ñkpọitie, idaha idiaha ndidia, me idaha idọọkọ udodukod ufọk enyọñ. Utọ edinam ami adeet awᴧt udomo mbuọtidem. Nnyịn inam ñkpọ, idaha ise ke nnyịn idiọọñọke se inam, ado ato ke ntak se nnyịn idiọọñọ. Uduod mbuọtidem ÑwedAbasi adodo, ye mbuọtidem i-iniehe ke Abasi mmọdo aba. Inịm ke se nnyịn idiọọñọ nte akpanikọ, se idat nnyịn usᴧñ, akpekọm adooho nnyịn iniehe ayọhọ ifiọk ibaña (Mme Hebrew 11:6).
Me awo ayịmme ke Abasi mmọdo aba me iyịmmeke, ubioro ado asịne mbuọtidem. Unịm Abasi ke akpanikọ iyemme nnan mbuọtidem (John 20:29), ado anye inyᴧñọ ikan idiọk ubiọọñọ (John 5:39-40). Adisọọñọ mbuọtidem ado ifiọk uduod awo, ifiọk ataa akikere, ye ifiọk idiọñọ. Afịd mme ñkpọ ami, awam adibọọrọ mbịmme abooho nte Abasi mmọdo aba?
Nte Abasi Mmọdo Aba? - Ifiọk Uduod Awo
Edinie nneme mbaña me Abasi mmọdo aba, asisọp aditọọñọ ye mfaaña ifiọk sains. Mfaaña ami asịne akpanikọ, ado idooho daña mme awo edᴧñ uwem idodo. Ibaaha awo atọọñọke inam ñkpọ iminiehe iwuuk, anyᴧñọ ada abed adikeene usᴧñ emakediọdiọñ enịm mbemiso anye akan anie akpọkpọ ikọ amọ. Mme awo edat uwem ekeene se amọ ekịt ke ododombod a-amọ ebaaha ke esịd. Ke ntodo, adinie akikere mbaña me Abasi mmọdo, ana nte atọọñọ ye ifiọk aniehe ato mme edinam ke afan ado. Imai-ima do, nnyịn imikemme adikama ikpeghe ifiọk akikere ake sains iseed mme akikere ado.
Idiọñọ awᴧttọ ke Abasi mmọaba adọññọ ke ifiọk ubon-awo eniehe ke usen ke usen. (Nwed Mbon Rome 1:19-20; Psalm 19:1; Ecclesiastes 3:11). Uduod Ifiọk eti ido asịnne do nko. Mme ñkpọ ami awᴧd ubono-ñkpọ unadod a-nnyịn ibaaha ke esịd. Uwem awo anam enịm ebo ke akpanikọ, abiañña, ima, usua, mfọnido, idiọk ñkpọ, etc., mmọdo ebañña enyᴧñ enie ufọn. Enam ata-a uwak awo tọọñọ ke esed enịm ke ataa akpanikọ a-akpoño akan anye anyen ekịtte.
Ifiọk a-nnyịn iniehe ito uwem idooho utịd idiọñọ akpanikọ. Ke ntak ami, Abasi akama uyaara a-afịd awo eniehe ifiọk ebaña nte ikood (Ediyaara John 3:20). Mme ifiọk mme awo eniehe aba adiwᴧt ke ana nte nnyịn ikaiso iyeem mme ibọọrọ ami (Matthew 7:7-8). Mbon ami esịññe me esịnne ikood Abasi ke ndek iniehe ntak edibo ke mmimọ ikiniehe ifiọk ibaña (Ñwed Mbon Rome 1:18; Psalm 14:1).
Nte Abasi Mmọdo Aba? – Akikere Ubon Awo
Akikere ita abañake akpọsọn ifiọk ake sains ke edidiọọñọ me Abasi mmọba adoñño: ntịppe afịd unadod (cosmological), ntịppe uduod ñkpọ (teleological), ye mme mfaaña abañake ifiọk eti ido (moral arguments).
Mfaaña abañake daña ntịppe afịd unadod akesaña adiba (cosmological argument) asịne akpan akikere abooho ke afịd ñkpọ anie ntak. Ñkpọ keed-e-keed se itịppe anie akpan ntak, ndion akpan ntak ami anie akpan itie ye ntak anye ake atọọñọke. Ke usᴧñ akedodo, inaha mme ntak ado asᴧk akanna ke nsinsi anyọñ edem, imidooho ntodo mme ntak ami iditọọñọke. Ifiọk sains ayem ñkpọ adaaha ke nsinsi aminiehe ntak kpak keed a-anye atọọñọke. Unadod nnyịn idooho ñkpọ adidaaha ke nsinsi me ñkpọ ami ananake ntịppe. Ifiọk sains awᴧt ke Abasi ado: ñkpọ awo imibotto-bod, nsinsi udomo afịd ñkpọ mfen, Akpa Ntịppe ñkpọ a-nnyịn ikịtte.
Mfaaña abañake ntịppe uduod ñkpọ (teleological argument) aduuño ubod ñkpọ afịd unadod. Ubono ñkpọ galactic, solar system nnyịn, DNA nnyịn, ye mme mbene subatomic - afịd mme ñkpọ ami awᴧd ke efiọfiọk eneeñe amọ ebono. Uduod ami anekke asọn tutu, mme ata-a akpo Abasi ikanna itañ ntak mme ñkpọ ami eneene-ke ebono.
Ibaaha ñkpọ abañake mbene subatomic me adudu amọ awᴧttọ ke ana nte eneene amọ ebono ntodo. Ado, akpedo ineeñeke ibono ntodo, ñkpọ ediọọñọke ke ikọ mmakara nte complex matter – ye uwem ikpibaaha. Edinịm ke akpanikọ ke aba ñkpọ akpoño akan unadod a-nnyịn ikịtte ke anyen, anyᴧñ aba nte edidiọọñọ ke uwak asanasana ñkpọ ke unadod aba edianake keed enam yak uwem aba. Akananam sains iduññoke akpa ikịt me akana atañ daña uwem adakka ato ñkpọ iminiehe uwem, ado awᴧt ntọọñọ nsio-nsio adu-uwem ñkpọ. Atu mbon edunñoke ñkpọ ebaña uwem esed (archaeologists) ekekịtte udịm ikọ ami: Ami mmọba mi ke ndibenne aba-itiad ekpakekere edi-nam edinam awᴧttọ ifiọk ke afịd unadod. DNA awo ada anọ asanasana ubono ñkpọ akpono akan akikere mme Ata insinia enamma utom ke afan uduod awo. Udop idiọñọ akpanikọ ami, ke eseehe ke afan ifiọk sains, adeet awᴧt ndido Ifiọk Andidiọñ adooho Abasi.
Mfaaña abañake ifiọk eti ido (moral argument) awᴧt mme iwuod akikere nte eti ye idiọk, eduuwem ye mme ñkpọ mfen. Awuọada ke mme nneme ntom abaña “se ana nte aba,” idooho “se iba.” Ndaha Ifiọk eti ido anekke asịkke akpọñ idiọk akikere a-awo akpekereke ke awo ebotto-bod akpakeme adidu uwem ke ndaha ake adodo. Ado ñkpọ mkpaidem edikịt daña ubon awo ekere ñkpọ ke ndaha a-amọ imikịtte ye ndaha eti ido. Ke akpono akan ado, ata akpan uduod ubon awo ke ndaha eti ido ado ñkpọ ami asọọñọ-ada to-to ke esed ye ke afịd mme edu unam ñkpọ.
Ke ekaha iso, nneme abañake akikere eti ido a’sikiwuọọñọ ke ndukpakka usᴧñ. Akeme ido akikere eti ido ado akpọkpọ ifiọk awo, ntak ado anam anye ibaaha ufọn akeme inyᴧñ ndo, ana nte esịn ke ndaha imidikpǝhọke. Ifiọk uduod awo iyịmmeke ke ndaha eti ido idaaha inọ ñkpọ. Ata akpan ntak adeette awᴧt ntak ami mme awo ekereke ñkpọ ke ndaha eti ido enyᴧñ enịm mme ndaha ami ke akpanikọ, ado ataa mbed atooho Eti Anọ Mbed adooho Abasi.
Nte Abasi Mmọdo Aba? – Sains Uduod Awo
Mme mfaaña ifiọk ake sains (logical arguments) ke enyọñ ñwed ami, ato ke editịnanyen nduñño. Iwuod akikere nte Big Bang Theory awᴧt ke ata ibio-ibio, akpanikọ adakka-ke ato nduñño ake sains ke ñkpọ ebotto-bod ye unado imisọọñọ ida ke nsinsi. Ntodo nko ke abod DNA. Ifiọk sains edatta eto ntọtᴧñọ ndunno ayịmme ifiọk ÑwedAbasi abañake Andibod anyᴧñ asịñ adidat mme ifiọk edeette ke afan mfen, nte nsinsi unadod me ntịppe uwem adakkake ato ñkpọ iminiehe uwem.
Nduñño abañake ñkpọ esed (Archaeology) akeene ayịmme ifiọk asịneke ke ÑwedAbasi. Mme nkana nduñño awᴧt abo ke mme awo, mme edinam, ye mme itie ewette ebaña ke ÑwedAbasi adoñño akpanikọ. Uwak nduñño ami aketetịppe mbemiso ini mbon eniin ekebo ke se isịne ke ÑwedAbasi ado mbᴧk imitịppeke.
Mbᴧk esed ye mbᴧk ewette, ke afan ake amọ, ekeene eyịmme ke Abasi mmọdo. Uwᴧd ñkpọ keed abaaha ado anyañ ini ami enịmme ÑwedAbasi: ukeme nnyịn iniehe ediyeem nkịt itie-ñwed abaaha ke ÑwedAbasi atañña ikọ abaña ñkpọ-ntịppe atịppeke ke mkpere ini awᴧd iberedem a-ÑwedAbasi aniehe. Adudu mbon edu-ukpono ekootto Judeo-Christian eniehe ebaña edu-uwem, ifiọk eti ido, unen awo, ye emana sains ayo mfịn anekke ayịmme ndaha akpanikọ ami.
Nte Abasi Mmọdo Aba? – Abasi adᴧñọ ke idem nnyịn
Mme nsio-nsio ikpeghe aketịppeke ado ikpeghe nduñño ye iwuod ukpeebñkpọ anọ ata uwak ñwed. Ado usᴧk mme awo ewᴧt ke Abasi mmọdo aba eto ke asanasana ifiọk amọ eniehe. Akeme adido akpọsọñ ñkpọ “adiwᴧt” mbon mfen ke esịd unem fien, ado inamma yak esịd atịre adunem fien. Ado inwuọọñọke ke ndaha akikere mfo akpoñ akan ata-a ndaha akpanikọ, ado nwaagha akpanikọ asisọp inie nsọọñọnda ke ifiọk awo aniehe ato uwem. Mme uwem akpǝhọke, ufa eduuwem, ye mme ibọọrọ akam adoññọ keed ke atu mme asanasana ifiọk a-nnyịn iniehe ibo ke Abasi mmọdo aba.
Asanasana ifiọk akpanikọ ado ata usᴧñ a-nnyịn idiọọñọke ke Abasi mmọdo aba, ado uduak Abasi afịd awo edinie utọ ifiọk ado. Abasi akedi isọñ ke idem amọ ikpọọñ, nte awo (2 Ñwed Corinth 4:6), mbaak ato do nnyịn inie asanasana ewuana ye Anye (John 14:6). Mbon ami eyemme Abasi ke idak akpanikọ eyaakịt Anye (Matthew 7:7-8), awuọhọ awᴧt idem ke enọ Edisana Spirit adᴧñọ ye nnyịn (John 14:26-27).
Mbịmme abooho me Abasi mmọdo aba? ata-a akpan ibọọrọ ye ntak ikemeke iba, ado nnyịn imikeme adiben nwᴧt mme uwak idiọñọ ado awᴧttọ ke Anye mmọdo aba. Ediyịmme ke Abasi mmọdo aba idooho nnan-nnan mbuọtidem iminiehe iwuuk. Ado ndaha mbuọtidem awuọhọ akpọñ ndaha unana ifiọk ndᴧk ke unwana anamma afịd ñkpọ anwaña.
English
Amenie mme mbịmme?